ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

0

Ακούγοντας τη λέξη νοημοσύνη οι περισσότεροι σκεφτόμαστε τις γνώσεις που έχει κάποιος ή την ικανότητά του να αποκτά γνώσεις που του επιτρέπουν να έχει πνευματική και νοητική πρόοδο.

Για αρκετά χρόνια η νοημοσύνη σχετιζόταν με τον ορισμό της ευφυΐας και μετριόταν με ‒τον γνωστό σε όλους μας‒ δείκτη νοημοσύνης (IQ). Ωστόσο, οι έρευνες έδειξαν ότι η νοημοσύνη μπορεί να έχει πολλές πτυχές, οι οποίες συμβάλλουν σημαντικά στην πορεία κάθε ανθρώπου, και μάλιστα όσο πιο νωρίς αναπτυχθούν και καλλιεργηθούν τόσο καλύτερο είναι το αποτέλεσμα. Μία από αυτές είναι και η συναισθηματική νοημοσύνη, η νοημοσύνη της καρδιάς, «η ικανότητα αναγνώρισης των δικών μας συναισθημάτων και των συναισθημάτων των άλλων καθώς και η ικανότητα να κινητοποιούμε τους εαυτούς μας για την κατάλληλη ρύθμιση των συναισθημάτων μας εσωτερικά και στις σχέσεις μας» όπως την ορίζει ο «πατέρας» του όρου, ψυχολόγος του Πανεπιστημίου Χάρβαντ δρ. Daniel Goleman.

Την… πρωτοκαθεδρία στη γονεϊκή αντίληψη και ανατροφή της ελληνικής πραγματικότητας διατηρεί η πνευματική ευφυΐα, με τους περισσότερους γονείς να θεωρούν ότι η «δημιουργία» σωστών ενηλίκων περνάει κυρίως μέσα από την πνευματική και τη νοητική μάθηση και πρόοδο. Αργά αλλά σταθερά όμως αυξάνονται οι γονείς που επικεντρώνονται στη συναισθηματική νοημοσύνη και στην ανάπτυξή της, αντιλαμβανόμενοι πως η πραγματική ευφυΐα, που μας «πάει μπροστά» δεν είναι μόνο διανοητική.

Γιατί είναι όμως τόσο σημαντική η συναισθηματική νοημοσύνη; Γιατί, όπως εξηγεί στο Τaλκ η κυρία Έφη Καρρά, Νηπιαγωγός, Συντονίστρια Προγραμμάτων Κοινωνικής και Συναισθηματικής μάθησης, «γνωρίζοντας το συναίσθημά μας ανά πάσα στιγμή και μαθαίνοντας να το εκφράζουμε με υγιή τρόπο, μας δίνεται ταυτόχρονα η δυνατότητα να το διαχειριστούμε κατάλληλα και να σχετιστούμε ουσιαστικότερα με τους άλλους ανθρώπους». Σύμφωνα με την εκπαιδευτικό, οι βασικές αρχές της συναισθηματικής νοημοσύνης μάς δίνονται υπό μορφήν δεξιοτήτων, οι οποίες μέσα από την κατάλληλη εκπαίδευση μπορούν να κατακτηθούν από όλους και κυρίως από τα παιδιά. Τα εφόδια που λαμβάνουν τα παιδιά για το ταξίδι της ζωής τους μέσα από την εκπαίδευσή τους για τη συναισθηματική νοημοσύνη περιγράφει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο ένας άλλος έγκριτος Αμερικανός καθηγητής, ο δρ. Todd Finley: «Το να μη διδάσκουμε στα παιδιά αυτού του είδους τις δεξιότητες είναι σαν να τα οδηγούμε σε ένα οδοιπορικό στο βουνό χωρίς παπούτσια. Θα είναι ένα σύντομο ταξίδι με πολλή γκρίνια…»

Ποιες συναισθηματικές δεξιότητες μπορούν να κατακτηθούν 

1.Γνώση των συναισθημάτων μας

Είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της συναισθηματικής νοημοσύνης, η αυτεπίγνωση, η αναγνώριση του συναισθήματος την ώρα που δημιουργείται, μας δίνει την ικανότητα να έχουμε προσγειωμένη αίσθηση των αποφάσεών μας.

2. Έκφραση και διαχείριση των συναισθημάτων μας

Όταν έχει κατακτηθεί ως δεξιότητα, μπορούμε να ξεπερνάμε γρήγορα τις απογοητεύσεις της ζωής. Αντιθέτως, όσοι δεν τη διαθέτουν μάχονται συνεχώς με αισθήματα κατάθλιψης.

3. Εξεύρεση κινήτρων για τον εαυτό μας

Εδώ εντάσσονται ο συναισθηματικός αυτοέλεγχος και κυρίως η χαλιναγώγηση της παρορμητικότητας, δεξιότητα που βρίσκεται πίσω από κάθε είδους επίτευγμα και μας κάνει αποτελεσματικούς και παραγωγικούς.

4. Αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων

Πρόκειται για τη γνωστή πλέον ενσυναίσθηση, θεμελιώδη ανθρώπινη δεξιότητα, η οποία έχει τη βάση της στη συναισθηματική αυτεπίγνωση. Μας κάνει δεκτικούς στα σιωπηλά μηνύματα, τι θέλουν οι άλλοι από μας και σχετίζεται με την κοινωνική προσφορά.

5. Διαχείριση των σχέσεων

Η τέχνη των διαπροσωπικών σχέσεων είναι κυρίως η δεξιότητα διαχείρισης των συναισθημάτων των άλλων. Αφορά σε δεύτερο επίπεδο, κυρίως την κοινωνική διάσταση της συναισθηματικής νοημοσύνης και αναφέρεται στη δημοτικότητα, την ηγετική δεινότητα και τη διαπροσωπική ευτυχία.

Οικογένεια, το πρώτο «συναισθηματικό» σχολείο για τα παιδιά

Η οικογένεια είναι το πρώτο περιβάλλον μέσα στο οποίο μπορεί να αναπτυχθεί η συναισθηματική νοημοσύνη ενός παιδιού. «Οι γονείς είναι εκείνοι που μαθαίνουν στα παιδιά τους τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων τους, ηθελημένα ή άθελά τους. Ο τρόπος με τον οποίον διδάσκουν οι γονείς είναι κυρίως ο τρόπος με τον οποίον οι ίδιοι ζουν καθώς και με το παράδειγμά τους όταν διαχειρίζονται τα δικά τους συναισθήματα. Είναι γνωστό ότι λειτουργούν ως πρότυπα προς τα παιδιά. Με αυτόν τον τρόπο, επιτρέποντας την έκφραση συναισθημάτων εντός της οικογένειας αλλά και όταν οι ίδιοι εκφράζουν τα συναισθήματά τους, θέτουν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη συναισθηματικά νοημόνων παιδιών» λέει η κυρία Καρρά. Σημαντικό ρόλο παίζουν στην παιδική ηλικία και οι εκπαιδευτικοί στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης, που μπορεί και πρέπει να λειτουργούν ως φυσικοί σύμμαχοι με τους γονείς, συμπληρώνοντας ο ένας τον ρόλο του άλλου, θέτοντας κοινούς στόχους στην εκπαίδευση των παιδιών.

Μικροί μαθητές της νοημοσύνης της καρδιάς, υγιείς ενήλικες 

Τις τελευταίες δεκαετίες, αρχής γενομένης από τις Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν αναπτυχθεί σε πολλές χώρες προγράμματα με βάση τις αρχές της συναισθηματικής νοημοσύνης για όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες. «Πρόκειται για προγράμματα τα οποία στηρίζουν την εκπαίδευση των παιδιών προς αυτήν την κατεύθυνση, χρησιμοποιώντας τον ευρύτερο όρο SEL, Social Emotional Learning, δηλαδή Κοινωνική και Συναισθηματική μάθηση» εξηγεί η κυρία Καρρά, προσθέτοντας ότι η Κοινωνική και Συναισθηματική μάθηση θεωρείται μάλιστα το πιο δυναμικό κομμάτι της εκπαίδευσης, αφού σχετίζεται άμεσα με αυτό που αφορά κυρίως τις ζωές των παιδιών, δηλαδή να αισθάνονται ευτυχισμένα και να έχουν υγιείς σχέσεις με τους άλλους.

«Έχει πλέον αποδειχθεί ότι τα παιδιά που συμμετείχαν σε τέτοιου είδους προγράμματα κατάφεραν να αναπτύξουν την ικανότητά τους να διαχειρίζονται τις συγκρούσεις, να έχουν υγιείς σχέσεις με τους συνομηλίκους και τους ενήλικες, να έχουν θετική στάση απέναντι στο σχολείο, να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους σε ποσοστό 11%, να αυξάνουν τα κίνητρα μάθησης και εν τέλει να αισθάνονται ευχαριστημένα με τη ζωή τους και τον εαυτό τους» παραθέτει τα οφέλη της ανάπτυξης της συναισθηματικής νοημοσύνης η κυρία Καρρά.

Η συναισθηματική α-νοημοσύνη της ελληνικής πολιτείας 

Την ώρα που αναπτύσσονται και προωθούνται εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική νοημοσύνη σε σχολεία της Αμερικής και της Ευρώπης με ταχύ ρυθμό και ανοίγονται νέοι δρόμοι για τους αυριανούς ενήλικες του κόσμου μας, στην Ελλάδα η απουσία τέτοιων προγραμμάτων στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα είναι ηχηρή. Γιατί λοιπόν η συναισθηματική νοημοσύνη δεν διδάσκεται στα σχολεία και στα παιδιά μας; Η απάντηση είναι απλή, δεδομένης της… περίπλοκης ελληνικής πραγματικότητας.

Όπως επισημαίνει η ειδικός, «Μολονότι, τα αναλυτικά προγράμματα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα υποστηρίζουν τη συναισθηματική αγωγή και ενώ υπάρχουν εκπαιδευτικοί οι οποίοι, γνωρίζοντας το αντικείμενο, εφαρμόζουν προγράμματα μέσω του Τομέα της Αγωγής Υγείας στους μαθητές τους, δεν υπάρχει συντονισμένη προσπάθεια επέκτασης τέτοιων προγραμμάτων στο σύνολο των ελληνικών σχολείων. Ο περιορισμός αυτός έγκειται, κατά την άποψή μου, κυρίως στο γεγονός ότι ένας εκπαιδευτικός χρειάζεται κατάλληλη εκπαίδευση ο ίδιος και στη συνέχεια αρκετή εμπειρία για να είναι σε θέση να συντονίσει και να εκπαιδεύσει τα παιδιά, αναφερόμενος σε ένα συναισθηματικά δομημένο μαθησιακό πλαίσιο. Αφορά σε μια πολύ συγκεκριμένη εκπαιδευτική πολιτική που θα πρέπει να ακολουθηθεί στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και την αξιολόγηση των προγραμμάτων».

Ποια είναι η ενδεδειγμένη ηλικία για συναισθηματική μάθηση

Η συναισθηματική ωριμότητα δεν αφορά την ηλικία αλλά την εκπαίδευση που έχει δεχτεί κανείς, διευκρινίζει η ειδικός. «Αυτό που με βεβαιότητα λέγεται από τη θεωρία αλλά και από αυτό που έχω διαπιστώσει η ίδια, ύστερα από 12 χρόνια ενασχόλησης και εφαρμογής του προγράμματος Κοινωνικής και Συναισθηματικής Μάθησης ‘‘Η παρέα της καρδιάς’’ είναι ότι ακόμη και ένα τέτοιο πρόγραμμα να έχουν παρακολουθήσει σε κάποια στιγμή της παιδικής τους ηλικίας, δεν πάει χαμένο» εξηγεί η κυρία Καρρά. Επισημαίνει όμως ότι τα παιδιά στις ηλικίες μεταξύ τριών έως εννέα χρόνων μπορούν να εκπαιδευτούν ευκολότερα στις δεξιότητες αυτές χωρίς να αποκλείονται οι υπόλοιπες ηλικίες. Αυτό που διαφέρει σε μεγαλύτερες ηλικίες είναι ο βαθμός δυσκολίας και όχι η ποιότητα της μάθησης λόγω των θέσεων που έχουν λανθασμένα παγιωθεί.

Η διαδικασία επιτρέπει στα παιδιά να μαθαίνουν τις βασικές αρχές και διευκολύνονται στο να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν αυτό που αισθάνονται. Να γνωρίζουν ολοένα και περισσότερο τους τρόπους για να διαχειρίζονται το συναίσθημά τους, να χτίζουν την αυτοεκτίμησή τους και να βελτιώνουν σημαντικά τις σχέσεις τους. Ένα παιδί με αναπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη γνωρίζει π.χ. ότι έχει θυμώσει ή ότι φοβάται, τη στιγμή που το συναίσθημα αυτό δημιουργείται και γνωρίζει τον τρόπο να το διαχειριστεί, τι χρειάζεται να κάνει για να το εκφράσει υγιώς και πώς να επιλύσει μια σύγκρουση που μπορεί να προκύψει με έναν συνομήλικό του, χωρίς να επιβαρυνθεί. Επίσης γνωρίζει καλύτερα τι θέλει και πώς να θέσει και στη συνέχεια να προσπαθήσει να πετύχει έναν στόχο του.

Με τη συνεργασία της κυρίας Έφης Καρρά, νηπιαγωγού, συντονίστριας Προγραμμάτων Κοινωνικής και Συναισθηματικής μάθησης