Συναισθηματική κακοποίηση: Μια αόρατη πληγή

0

Η εποχή μας έχει φέρει τα δικαιώματα των παιδιών στο προσκήνιο και οι περισσότεροι είμαστε πλέον ενημερωμένοι και εξοικειωμένοι με τους όρους σεξουαλική κακοποίηση και σωματική τιμωρία. Με τη βοήθεια της ενημέρωσης από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τις ιστοσελίδες με θέματα ψυχολογίας και ανατροφής παιδιών και τα group για γονείς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πολλοί γονείς παιδιά είναι αρκετά ευαισθητοποιημένοι για το θέμα. Συνήθως φανταζόμαστε ότι αυτός που κακοποιεί ένα παιδί είναι κάποιος τρομακτικός άνθρωπος, η εξαίρεση, και πως η κακοποίηση είναι κάτι που αργά ή γρήγορα θα αποκαλυφθεί. Σε ό,τι αφορά τη συναισθηματική κακοποίηση, τα όρια είναι αρκετά πιο ασαφή. Τι είναι συναισθηματική κακοποίηση; Είναι μόνο το να φωνάζουμε συστηματικά στο παιδί;
Ναι, οι φωνές και τα ουρλιαχτά στα παιδιά, το υπερβολικό μάλωμα είναι συναισθηματική κακοποίηση (όταν είναι συστηματική συμπεριφορά, όχι όταν σε μεμονωμένες, σπάνιες περιπτώσεις χάσουμε προσωρινά τον έλεγχο). Το παιδί τρομάζει, πληγώνεται, φοβάται, χάνεται, σταματάει να ακούει, και μαθαίνει σταδιακά ότι δεν αξίζει, επηρεάζεται δηλαδή σημαντικά η αίσθηση  του εαυτού του. Όμως η συναισθηματική κακοποίηση δεν είναι μόνο οι φωνές. Υπάρχουν και πολλές άλλες συμπεριφορές, όπου οι λέξεις και οι συναισθηματικοί εκβιασμοί γίνονται όπλα που πλήττουν το παιδί.
Μία τέτοια συμπεριφορά είναι η σιωπή. Ο γονιός που όταν δυσαρεστείται από το παιδί του “κρατάει μούτρα”, δεν του μιλάει, κάποιες φορές και για μεγάλο χρονικό διάστημα, μέχρι το παιδί να «συνετιστεί» και να ζητήσει συγνώμη. Προσποιείται ουσιαστικά ότι το παιδί δεν υπάρχει. Τα παιδιά νοιώθουν εγκατάλειψη, γίνονται σταδιακά άτολμα και δεν διεκδικούν  από φόβο μήπως χάσουν την αγάπη, την προσοχή και την εύνοια του γονέα.
Ας μιλήσουμε τώρα για μία άλλη κακοποιητική συμπεριφορά που είναι η συνεχής σύγκριση ανάμεσα στα παιδιά, με σκοπό να τα χειριστούν οι γονείς ώστε να κάνουν αυτό που θέλουν. Συγκρίνουν τα αδέρφια μεταξύ τους, ή το παιδί τους με οποιοδήποτε άλλο παιδί του περιβάλλοντος τους και πάντα η σύγκριση βρίσκει το δικό τους παιδί ανεπαρκές και κατώτερο. Μπορεί να τα συγκρίνουν για τη συμπεριφορά τους, για την εμφάνιση ή τις επιδόσεις τους, στο σχολείο και σε άλλες δραστηριότητες. Πολλές φορές ο διαχωρισμός ανάμεσα στα αδέρφια είναι τόσο έντονος, που βλάπτει και τα δύο παιδιά. Αυτό που “ευνοείται” από τη σύγκριση νοιώθει ένοχα και άβολα απέναντι στα αδέρφια του, και επίσης ο συνεχής έπαινος δεν το αφήνει να χτίσει μια πραγματική αυτό-εικόνα, και να μάθει να προσπαθεί και να βελτιώνεται. Το παιδί που θεωρείται από τους γονείς κατώτερο, αναπτύσσει μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό του, νοιώθει «λίγο», χωρίς αξία και βιώνει έντονα την έλλειψη αγάπης και αποδοχής. Ένα ακόμη δυσάρεστο αποτέλεσμα αυτής της συμπεριφοράς των γονιών είναι ότι κάποιες φορές πλήττει σοβαρά τη σχέση ανάμεσα στα αδέρφια.
Υπάρχουν και πολλά ακόμα είδη συναισθηματικής κακοποίησης, όπως το να λένε οι γονείς συστηματικά ψέματα στα παιδιά, να σαμποτάρουν τις προσπάθειες τους να μεγαλώσουν και να αυτονομηθούν, να καταστρέφουν επίτηδες παιχνίδια ή αγαπημένα αντικείμενα των παιδιών τους για να τα τιμωρήσουν, να τρομοκρατούν τα παιδιά με διάφορους τρόπους (π.χ. θα φωνάξω τον αστυνόμο να σε  βάλει φυλακή), να στερούν από το παιδί τα απαραίτητα κοινωνικά ερεθίσματα (φίλους, κοινωνικές εκδηλώσεις, εξόδους) και πολλά άλλα, που έχουν ως κοινό παρονομαστή τη σκόπιμη και επανειλημμένη ψυχολογική βία με σκοπό τον χειρισμό και την “τιμωρία” των παιδιών.
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται να δοθεί σε μία ακόμα μορφή κακοποίησης που είναι μια από τις πιο δυσδιάκριτες ωστόσο εξαιρετικά βλαβερή. Αυτή δεν είναι άλλη από την παραμέληση. Παραμέληση είναι η συστηματική άρνηση να καλύψουν οι γονείς τις βιολογικές και συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών τους. Πολλές φορές φτάνουν στο σημείο να τα αγνοούν και να τους συμπεριφέρονται σαν η ίδια τους η παρουσία να αποτελεί ενόχληση. Συμβαίνει ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που οι γονείς βιώνουν οι ίδιοι ψυχολογικές δυσκολίες ή έχουν έντονη αμφιθυμία για το γονεϊκό τους ρόλο. Τα παιδιά νοιώθουν ασήμαντα, αόρατα, και μαθαίνουν και τα ίδια να παραμελούν τον εαυτό τους, ενώ μπορεί σαν απελπισμένη έκκληση για προσοχή, να αναπτύξουν ακραίες συμπεριφορές και να αποκτήσουν φοβίες και άλλα ψυχικά και σωματικά συμπτώματα.
Κλείνοντας, θα ήταν χρήσιμο να επαναλάβουμε εδώ δύο σημαντικά στοιχεία για τη συναισθηματική κακοποίηση:

Α) Ότι είναι κάτι που συμβαίνει κατ’ εξακολούθηση και δεν αναφερόμαστε σε ένα μεμονωμένο και ατυχές περιστατικό στη σχέση γονιού-παιδιού.
Β) Ότι κάποιες φορές η συναισθηματική κακοποίηση δεν είναι ξεκάθαρη και χειροπιαστή συμπεριφορά όπως η σωματική βία και συνεπώς είναι τόσο δυσδιάκριτη που υπάρχει περίπτωση να μη γίνει αντιληπτή από κανέναν στο οικείο περιβάλλον του παιδιού. Ας έχουμε λοιπόν όλοι τα μάτια μας ανοιχτά, για να προστατεύσουμε τα παιδιά, έχοντας στο νου μας τι μήνυμα μπορεί να εκπέμπουν με την εκάστοτε συμπεριφορά τους.

Η Κατερίνα Καρασάββα είναι Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια. Θα τη βρείτε στο endiafero@gmail.com και στο 6977741416.