ΤΑ ΠΡΟΑΥΛΙΑ ΤΟΥ ΦΟΒΟΥ

0

Σύντομη σκηνή από το παρελθόν: Ιούνιος 2012 και στους τηλεοπτικούς δέκτες μας προσγειώνεται πολιτική διαφήμιση της Νέας Δημοκρατίας με μικρά παιδιά σε τάξη δημοτικού σχολείου να κοιτούν τρομοκρατημένα έναν δάσκαλο και να τον ρωτούν: «Και η Ελλάδα, κύριε, δεν είναι στο ευρώ; Γιατί, κύριε; Γιατί;» – «Γιατί σε αυτήν τη χώρα επιτρέπεται τα παιδιά να χρησιμοποιούνται ως εργαλεία πολιτικής προπαγάνδας» θα μπορούσε να είναι μια πιθανή απάντηση. Ο σχολικός εκφοβισμός που σαρώνει τα σχολεία μας είναι ένα άκρως πολύπλοκο ζήτημα με πολλές προεκτάσεις ‒ ανάμεσά τους και πολιτικές.

Μια φορά κι έναν καιρό ήτανε το bullying

Είναι η φράση-καραμέλα στα χείλη όλων των γονιών, ξέρουμε όμως ποιος είναι ο πραγματικός ορισμός του φαινομένου; Σύμφωνα με το «Δίκτυο Κατά της Βίας στο Σχολείο»: «ο όρος ‘‘εκφοβισμός και βία στο σχολείο’’ (school bullying), όπως και ο όρος ‘‘θυματοποίηση’’ (victimization) χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου». Με δυο λόγια: σωματική βία, λεκτική βία, συναισθηματική βία και διαδικτυακός εκφοβισμός – οι ειδικοί χαρακτηρίζουν την τελευταία κατηγορία ως την πιο τρομακτική από όλες. Σύμφωνα με δήλωση του ταξίαρχου Εμμανουήλ Σφακιανάκη, διευθυντή Υποδιεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος κατά το πρόσφατο τρίτο Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο e-life: «Υπήρξε πριν από λίγο καιρό περιστατικό όπου παιδί 16 ετών αρνούνταν να πάει σχολείο, ενώ αποπειράθηκε δύο φορές να αυτοκτονήσει. Οι γονείς απευθύνθηκαν στη Δίωξη, η οποία βρήκε ότι το παιδί είχε υποστεί εκβιασμό στο σχολείο από άλλον μαθητή, ο οποίος πήρε τη φωτογραφία του, του έφτιαξε ερωτικό προφίλ στο facebooκ και τον απειλούσε. Γιατί τα έκανε αυτά ο συμμαθητής; Όσο απίστευτο κι αν σας φανεί, επειδή ήταν ο δεύτερος μαθητής στην τάξη και ήθελε να γίνει πρώτος. Το κλειδί για να αποφεύγονται τέτοια περιστατικά είναι η αγάπη και το ενδιαφέρον των γονιών προς τα παιδιά, αφού σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις διαπιστώθηκε ότι υπήρχε έλλειψη επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια». Πριν από λίγες ημέρες ήρθε στο φως της δημοσιότητας ένα ακόμη σκληρό περιστατικό με θύμα ένα 17χρονο αγόρι στη Λέσβο όπου υπό τις απειλές ‒λεκτικές και σωματικές‒ των συμμαθητών του εξαναγκαζόταν να κατεβάζει το παντελόνι του και το εσώρουχό του και να προβαίνει σε πράξεις σεξουαλικού περιεχομένου. Οι εκφοβιστές του παιδιού ‒που ζει σε οικογένεια με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας‒ τον βιντεοσκοπούσαν με το κινητό τους τηλέφωνο και στη συνέχεια «ανέβαζαν» τα βιντεάκια σε σελίδα κοινωνικής δικτύωσης. Η απάντηση του αστυνομικού τμήματος του χωριού στους συγγενείς ήταν: «Παιδιά είναι, παίζουν»…

Σκληρά νούμερα και αριθμοί

«Το πρόβλημα ήταν πάντα εκεί. Η διαφορά είναι ότι σήμερα ασχολούμαστε πολύ περισσότερο ενώ καμπάνιες όπως αυτή του Αντώνη Κανάκη έπαιξαν τον ρόλο τους στην ευαισθητοποίηση του κοινού», μου λέει ο κύριος Γιώργος Τσανάκας, ψυχολόγος-παιδοψυχολόγος, με master στη σχολική ψυχολογία. Αυτό βέβαια δεν αναιρεί το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια το bullying θεριεύει. Σύμφωνα με έρευνα της ΕΨΥΠΕ (Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου), η οποία πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2011-2013 σε 50 δημοτικά της Αττικής και σε 2.500 μαθητές της Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης, το ποσοστό των παιδιών που εκφοβίζονται ανέρχεται στο 15,5%, ενώ αυτών που εκφοβίζουν στο 5,4%. Το 2010 το ποσοστό αυτών που εκφοβίζονταν ήταν 7,9%. Τα πορίσματα από την τελευταία έρευνα της Unicef είναι αποκαλυπτικά: η Ελλάδα είναι μία από τις πέντε μονάχα ανεπτυγμένες χώρες που παρουσίασε αύξηση στα ποσοστά σχολικού εκφοβισμού μέσα στην προηγούμενη δεκαετία ενώ κατατάσσεται 27η μεταξύ των 29 αναπτυγμένων χωρών όσον αφορά την «ποιότητα των σχέσεων των παιδιών». Μόνο το 44% των παιδιών στην Ελλάδα βρίσκουν τους συμμαθητές τους «καλούς και εξυπηρετικούς». Γιατί άραγε; Ο γενικός διευθυντής της Unicef Ελλάδος, Ηλίας Λυμπέρης, έχει μια εξήγηση: «Ο εκφοβισμός σχετίζεται με διακρίσεις εις βάρος μαθητών από φτωχές οικογένειες, ή περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες, ή άτομα με ιδιαίτερα προσωπικά χαρακτηριστικά όπως η εμφάνιση ή κάποια αναπηρία. Δεν είναι τυχαίο πως η φετινή κορυφαία έκθεση της Unicef είναι αφιερωμένη στα παιδιά με αναπηρίες και την ιδιαίτερη ανάγκη προστασίας τους. Το bullying συμβαίνει σε παγκόσμιο επίπεδο και η χώρα μας δεν αποτελεί εξαίρεση, όμως οι τεταμένες κοινωνικές συνθήκες συντηρούν και επιτείνουν το φαινόμενο στην Ελλάδα».  

Αληθινές μαρτυρίες

Tο επόμενο καυτό ερώτημα είναι ποιο επίπεδο σχολικής ζωής είναι το μεγαλύτερο ναρκοπέδιο. Σύμφωνα με το Δίκτυο για τη Σχολική Βία: «Τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού εκδηλώνονται με μεγαλύτερη συχνότητα στο δημοτικό και στο γυμνάσιο, ενώ στο λύκειο μειώνονται». H κυρία Κωνσταντίνα, καθηγήτρια σε γυμνάσιο της Αθήνας (στην περιοχή Προμπονά) επιβεβαιώνει την παραπάνω αλήθεια μέσα από συνταρακτικά παραδείγματα: «Πέρυσι στην Α΄ γυμνασίου ήρθε ένα αγόρι με ελαφρύ αυτισμό. Από την πρώτη μέρα κιόλας της σχολικής χρονιάς έγινε το απόλυτο θύμα εκφοβισμού ολόκληρης της τάξης» μου λέει. Γιατί κορόιδευαν όμως οι συμμαθητές του το αγόρι; Γιατί αντιδρούσε με συμπεριφορές που δεν καταλάβαιναν. Σήμερα τα παιδιά από πολύ νωρίς δεν λειτουργούν σαν παιδιά. Κάθε χρόνο έρχονται στο σχολείο όλο και πιο έξαλλα. Μια άλλη ομάδα παιδιών που υφίστανται ψυχολογική κυρίως βία είναι τα αγόρια που δεν δείχνουν πολύ αγόρια. Γενικά το bulling το υφίστανται ευαίσθητα παιδιά που δεν είναι απαραίτητο να έχουν κάποιο πρόβλημα, αντίθετα μπορούν να είναι πολύ προικισμένα. Το πρόβλημα είναι κοινωνικό, γιατί σχετίζεται με μια αυξημένη επαφή των παιδιών με τη βία είτε πραγματική είτε εικονική και ίσως με εγκατάλειψή τους σε αγριεμένα πάσης φύσεως πλήκτρα ( σ.σ.: σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της Υπηρεσίας Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, το 97% των νέων ηλικίας 12-16 ετών βρίσκονται καθημερινά στο Διαδίκτυο είτε απασχολούμενοι με παιχνίδια είτε σε chat rooms). Η οικονομική κρίση επιδεινώνει αυτήν την εγκατάλειψη, με αποτέλεσμα οι γονείς να νιώθουν όλο και πιο αδύναμοι να ελέγξουν τα παιδιά τους.

Ο εκφοβισμός στο ντιβάνι της ψυχανάλυσης

Οι ρίζες του εκφοβισμού δεν είναι μόνο αυτές που ήδη αναφέραμε, αλλά ένα ποτάμι από αιτίες. «Τα παιδιά έχουν γίνει πιο σκληρά», μου επισημαίνει ο κύριος Τσανάκας και συνεχίζει: Επιτίθενται στη διαφορετικότητα, είτε αυτή είναι θετική είτε αρνητική –πολύ άσχημος, πολύ όμορφος, πολύ έξυπνος, με νοητικό πρόβλημα‒ ίσως επειδή δεν την καταλαβαίνουν, ίσως επειδή τους έχει αναθρέψει έτσι η οικογένεια, ίσως επειδή τα φέρνει έξω από τα νερά τους. Η κοινωνία μάς μαθαίνει από πολύ μικρή ηλικία την κανονικότητα. Έτσι, όποιο παιδί παρεκκλίνει νιώθει άσχημα. Μέσα από τον εκφοβισμό συχνά το παιδί-θύτης τρέφει την ικανοποίηση και το εγώ του και βρίσκει έναν τρόπο να γίνει αποδεκτό και να τραβήξει την προσοχή. Μπορεί ακόμα κάποια παιδιά να τον προκαλούν και να εφαρμόζει τον εκφοβισμό ή μπορεί να νιώθει καταπιεσμένο στο σπίτι και να εκτονώνεται στο σχολείο. Ας σκεφτούμε και το εξής: με το να ασκεί ένα παιδί βία στο σχολείο στην ουσία βρίσκει έναν τρόπο για να ζητήσει βοήθεια, να πει ότι κάτι κακό συμβαίνει στο σπίτι του. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να νιώθει ότι κάνει κάτι σπουδαίο, κάτι σωστό ή, τέλος πάντων, όχι κάτι κακό. Την ‘‘επιβράβευση’’ που παίρνει από τον εκφοβισμό μπορεί να μην την παίρνει από το σπίτι, το σχολείο, την παρέα. Φυσικά, το ζήτημα του εκφοβισμού είναι και πολιτικό ζήτημα». Απολύτως, καθώς τον τελευταίο καιρό παρακολουθούμε τις παρελάσεις βουλευτών ακροδεξιών κομμάτων στις γειτονιές με την ίδια άνεση που παρακολουθούμε ταινία. Εμείς οι ίδιοι δεν είμαστε εκφοβισμένοι; Ανεργία, φτώχεια αβέβαιο μέλλον (το δικό μας και των παιδιών μας), είναι φόβοι που διαποτίζουν την καθημερινότητά μας και μας αφήνουν εκτεθειμένους στα μάτια των παιδιών μας.

Αντιμετώπιση

«Πρέπει αρχικά να μάθουμε στα παιδιά μας να απομονώνουν τον θύτη, όχι το θύμα», εξηγεί ο κύριος Τσανάκας. «Όταν βλέπουν κάποιο παιδί να ασκεί σωματική ή ψυχολογική βία σε συμμαθητή τους πρέπει να παίρνουν το θύμα από το χέρι και μαζί να φεύγουν μακριά. Ύστερα να το αναφέρουν αμέσως σε κάποιον υπεύθυνο. Έτσι, απομονώνεται ο θύτης και όχι το θύμα. Ο υπεύθυνος στον οποίο τα παιδιά εξήγησαν τι συνέβη πρέπει να κινητοποιήσει όλους τους γονείς της τάξης, τον σύλλογο καθηγητών και σε συνεργασία να βρουν ποιο παιδί το ξεκίνησε και γιατί». Όσο για εμάς, ας ξετρυπώσουμε και την τελευταία ρανίδα ωφέλιμου χρόνου για να προσπαθήσουμε μαζί με τα παιδιά μας να διώξουμε μακριά όλον τον φόβο του κόσμου.

Δίκτυο κατά της βίας στο σχολείο: www.antibullyingnetwork.gr/

Συνήγορος του παιδιού (για υποβολή καταγγελιών, πληροφορίες για τα δικαιώματα των παιδιών, έρευνες κ.ο.κ.): www.0-18.gr

Γιώργος Τσανάκας: www.ypostiriksipaidiou.pro/