ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

0

Η σύγχρονη ταυτότητα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης καθώς και οι τρόποι εφαρμογής της στα διάφορα κράτη προέκυψαν μέσα από αλλεπάλληλες συναντήσεις και διασκέψεις διεθνών Οργανισμών όπως είναι η U.N.E.S.C.O, ο U.N.E.P και ο I.E.E.P. Για πρώτη φορά, ο όρος «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» καθιερώθηκε στην πρώτη διεθνή συνάντηση με θέμα την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, που πραγματοποιήθηκε στη Νεβάδα των Η.Π.Α το 1970. Στην ίδια συνάντηση καθιερώθηκε και ο ορισμός της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ως εξής: «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση είναι η διαδικασία αναγνώρισης αξιών και διασαφήνισης εννοιών, προκειμένου να αναπτυχθούν στους ανθρώπους και στις κοινωνικές ομάδες, οι απαραίτητες και αναγκαίες ικανότητες και στάσεις για την κατανόηση και εκτίμηση της συσχέτισης Ανθρώπου, Πολιτισμού και του Βιοφυσικού Περιβάλλοντος. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση απαιτεί πρακτική ενασχόληση στη διαδικασία λήψεως αποφάσεων και συνεπάγεται τη διαμόρφωση ενός κώδικα συμπεριφοράς κάθε ανθρώπου για θέματα και προβλήματα που αφορούν στην κοινωνία και στην ποιότητα του περιβάλλοντος».
Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση εμφανίστηκε στην Ελλάδα στα τέλη του 1976. Για πρώτη φορά, εντάχθηκε στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση τη σχολική περίοδο 1980-81 ως «Προαιρετική Εκπαιδευτική Καινοτομία» και όχι ως μάθημα του αναλυτικού προγράμματος. Σημαντικός σταθμός για την εδραίωση και ανάπτυξη του θεσμού της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι ο νόμος 1892/90 του ΥΠΕΠΘ.

Βασικές Αρχές Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
Βάσει του «Διαθεματικού ενιαίου πλαισίου προγράμματος σπουδών μελέτης περιβάλλοντος» του Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α., κατά το σχεδιασµό και την υλοποίηση των προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης επιδιώκεται :
·         Η διεπιστηµονική και διαθεµατική προσέγγιση του θέµατος/προβλήµατος.
·         Η έµφαση στην ενεργό συµµετοχή των µαθητών και τη χρήση ενεργητικών µεθόδων: συζήτηση – αντιπαράθεση απόψεων, έρευνα, κριτική επεξεργασία και δράση.
·         Ο προσανατολισµός στην πρόληψη ή επίλυση περιβαλλοντικών θεµάτων ή προβληµάτων.
·         Η εστίαση στην αειφόρο διαχείριση και ανάπτυξη του περιβάλλοντος.
·         Η εστίαση της προσοχής στην παρούσα αλλά και τη µελλοντική κατάσταση του περιβάλλοντος.
·         Η άµεση δράση σε τοπικό επίπεδο µε στόχο µακροχρόνια αποτελέσµατα σε εθνικό και παγκόσµιο επίπεδο.
·         Η ευαισθητοποίηση στην ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων και την .ορθή χρήση της Τεχνολογίας.
·         Η παροχή ίσων ευκαιριών για την απόκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων, αξιών και στάσεων που χρειάζονται για την προστασία του Περιβάλλοντος.
·         Η ανάδειξη συνεργασίας, καλλιέργειας αξιών και δηµιουργίας νέων προτύπων, στάσεων και συµπεριφορών ατόµων, οµάδων και κοινωνίας απέναντι στο περιβάλλον.
·         Το άνοιγµα του σχολείου στην κοινωνία και τη ζωή.

Κέντρα Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (ΚΠΕ)

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση στα σχολεία ενισχύεται και υποστηρίζεται θεσμικά και από τους Υπεύθυνους Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, τους Υπεύθυνους Σχολικών Δραστηριοτήτων και τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ). Τα ΚΠΕ είναι Εκπαιδευτικά Ιδρύματα που έχουν ως στόχο το Σχεδιασμό και την Υλοποίηση προγραμμάτων, δράσεων, σεμιναρίων, σχετικών με την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των πολιτών γενικότερα, σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος. Αναπτύσσουν τοπικές, εθνικές και διεθνείς συνεργασίες, παράγουν εκπαιδευτικό ενημερωτικό υλικό, συνεργάζονται με επιστημονικά Ιδρύματα και προωθούν την έρευνα στο χώρο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Στη χώρα μας, βάσει στοιχείων από την επίσημη σελίδα του Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α., λειτουργούν περισσότερα από 40 ΚΠΕ, των οποίων τα περιβαλλοντικά προγράμματα είναι προσαρμοσμένα στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της κάθε περιοχής, σεβόμενα τον πολιτισμό, την ιστορία και τις παραδόσεις της.

Σχολικές δραστηριότητες
Από το Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α. έχει θεσπιστεί και το πρόγραμμα των «Σχολικών Δραστηριοτήτων» στα πλαίσια του οποίου τα σχολεία μπορούν (προαιρετικά) να υλοποιήσουν κάποιο πρόγραμμα επιλέγοντας έναν από τους 4 προτεινόμενους τομείς, ανάμεσα στους οποίους υπάρχει και ο Τομέας της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΠΕ). Τα συμμετέχοντα σχολεία στο τέλος της σχολικής χρονιάς παρουσιάζουν τα προγράμματά τους στα πλαίσια σχετικών εκδηλώσεων.

Περιβαλλοντική εκπαίδευση στην προσχολική ηλικία
Συγκεκριμένα για το Νηπιαγωγείο, η «μελέτη περιβάλλοντος» αποτελεί έναν από τους 5 βασικούς τομείς που πραγματεύονται στο Νηπιαγωγείο. Στα πλαίσια της μελέτης περιβάλλοντος, τα παιδιά ενθαρρύνονται να παρατηρούν όσα υπάρχουν γύρω τους, επιστρατεύουν όλες τις αισθήσεις τους, ενεργοποιούν τη σκέψη τους. Η διερεύνηση του φυσικού κόσμου από μικρά παιδιά «…αποτελεί όχι μόνο μια αναγκαία συμβολή στο πεδίο της γνωστικής ανάπτυξης αλλά επίσης και ένα ενδιαφέρον πλαίσιο για την καλλιέργεια αξιών, για τη μύηση των παιδιών στον τεχνολογικό κόσμο, την ευαισθητοποίησή τους στις επιπτώσεις των σχέσεων φυσικών επιστημών και κοινωνίας».

Περιβαλλοντική εκπαίδευση στο Δημοτικό
Η Μελέτη Περιβάλλοντος αποτελεί έναν τοµέα µάθησης µε διεπιστηµονικό χαρακτήρα, καθώς ενσωµατώνονται σε αυτόν στοιχεία από το φυσικό, κοινωνικό, θρησκευτικό, πολιτισµικό, ιστορικό και οικονοµικό περιβάλλον. Σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας, στο πλαίσιο της Μελέτης Περιβάλλοντος, δίνεται έµφαση στους συνδυασµούς, τις αλληλεπιδράσεις και τις αλληλεξαρτήσεις µεταξύ του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος ώστε να αναδύεται ένα πεδίο γνώσης που επιτρέπει την εξοικείωση του µαθητή µε την πολύπλοκη, την πολυδιάστατη και τη συνεχώς µεταβαλλόµενη πραγµατικότητα. Το μάθημα διδάσκεται κυρίως μέσω ερευνητικών και βιωματικών προσεγγίσεων, με τρόπο ώστε να είναι δυνατή σε όλα τα στάδια η ενεργός συµµετοχή του µαθητή, ενώ παράλληλα ενισχύεται και ενθαρρύνεται η ανάπτυξη πρωτοβουλιών και η δημιουργία νέας γνώσης. «Το σχολείο σήμερα είναι πιο ασφυκτικό, πιο εντατικό, αυτοματοποιημένο. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση γίνεται με τρόπο βιωματικό, έναν τρόπο μάθησης που λείπει από τα σχολεία. Τα παιδιά απολαμβάνουν τις δράσεις που σχετίζονται με το περιβάλλον και είναι πολύ σημαντικό το ότι στα πλαίσια αυτών των προγραμμάτων τους δίνεται η ευκαιρία να συνεργαστούν και να δράσουν ομαδικά. Η ομαδική εμπειρία που αποκομίζουν είναι το καλύτερο διαβατήριο στην κοινωνία.» αναφέρει η κ. Πλακονούρη Σίσσυ, πρόεδρος του ΠΕΕΚΠΕ Πελοποννήσου.

Περιβαλλοντική εκπαίδευση στην ειδική αγωγή
Στην ειδική αγωγή, η περιβαλλοντική εκπαίδευση δεν χρησιμοποιείται μόνο για να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος αλλά διαδραματίζει σημαντικό ρόλο βοηθώντας σημαντικά στην ίδια την εκπαίδευσή τους. Από την εφαρμογή Σ.Π.Π.Ε έχει διαπιστωθεί ότι προκύπτουν πολλαπλά οφέλη για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, καθώς η ενασχόληση με το περιβάλλον ασκεί μια ιδιαίτερα θετική επίδραση στο ψυχισμό τους. Οι εκπαιδευτικοί στόχοι που επιτυχγάνονται στα πλαίσια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε Α.Μ.Ε.Α είναι ψυχοκινητικοί (ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων, προσανατολισμός στο χώρο και το χρόνο), γνωστικοί (Ανάπτυξη μνημονικών λειτουργιών, συγκέντρωση προσοχής, αντίληψη, αντιστοιχίσεις, συλλογισμοί λογικής σειράς εικόνων και γεγονότων), συναισθηματικοί (συνεργασία, ενίσχυση διάθεσης για μάθηση).

Περιβαλλοντικοί φορείς 
Τα τελευταία χρόνια, λόγω της ανάγκης αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων, έχουν αναπτυχθεί πρωτοβουλίες διοργάνωσης περιβαλλοντικών προγραμμάτων και δράσεων και από πολλούς περιβαλλοντικούς φορείς, μη κυβερνητικές οργανώσεις και συλλόγους (Αρκτούρος, WWF, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε κα).

Ανθρωπογενές περιβάλλον και αειφόρος διαχείριση
Σύμφωνα με στοιχεία του Πληροφοριακού Κέντρου Ενημέρωσης των Ηνωμένων Εθνών και της UNESCO, οι σύγχρονες κατευθύνσεις της εκπαίδευσης προσανατολίζονται προς τη τη διαμόρφωση της έννοιας και του περιεχομένου της Αειφόρου Ανάπτυξης, που αφορά σε μια πολιτική για συνεχή οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη που δεν συνεπάγεται την καταστροφή του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων αλλά, αντιθέτως, εγγυάται την ορθολογική βιωσιμότητά τους. Τα έτη 2005-2014 έχουν θεσπιστεί σύμφωνα με την UNESCO ως «Δεκαετία της εκπαίδευσης για την αειφόρο Ανάπτυξη». Σύμφωνα και με τη 106553/Γ7/13-10-2006 «το πλαίσιο αναφοράς της εκπαίδευσης για την Αειφορία και οι σχολικές δραστηριότητες», το έτος 2013 είναι αφιερωμένο στο Ανθρωπογενές περιβάλλον και την αειφόρο διαχείριση. «Στόχοι της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι η ευαισθητοποίηση των παιδιών για το περιβάλλον, η διαμόρφωση ενεργών «περιβαλλοντικά εγγράμματων» πολιτών, η αειφόρος ανάπτυξη. Στις μέρες μας γίνονται περισσότερες δράσεις και μεγαλύτερη προσπάθεια για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των παιδιών για θέματα που σχετίζονται με το περιβάλλον, λόγω των πολλών προβλημάτων του πλανήτη. Στα σημερινά παιδιά λείπει το βίωμα της φύσης και του περιβάλλοντος, γι’ αυτό και η περιβαλλοντική εκπαίδευση επιβάλλεται προκειμένου να δημιουργηθούν οι δεσμοί με το περιβάλλον που συντελούν μεταξύ άλλων και στην ψυχική ηρεμία των παιδιών» αναφερει η κ. Στέλλα Σαραντοπούλου, Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής αγωγής Μεσσηνίας.

Επίλογος
Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση είναι μια μορφή εκπαίδευσης με δυναμικό χαρακτήρα, καθώς δεν παραμένει στάσιμη μέσα στο χρόνο, αλλά παρακολουθεί και αφομοιώνει όλες τις κοινωνικές, οικονομικές, τεχνολογικές και πολιτισμικές αλλαγές που συμβαίνουν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μην είναι ποτέ αποκομμένη από τη σύγχρονη ανθρώπινη ζωή, να έχει συνέχεια και να ανταποκρίνεται σε όλες τις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Επαναπροσδιορίζει τις κατευθύνσεις της, το περιεχόμενό της και τις μεθόδους της, σύμφωνα με τη νέα, κάθε φορά, πραγματικότητα και τις καινούριες ανάγκες και προβλήματα που διαμορφώνονται, ώστε να προλαμβάνει μελλοντικές καταστάσεις που απειλούν την ποιότητα του περιβάλλοντος και της ζωής.

Ευχαριστίες: Θερμές ευχαριστίες απευθύνονται στην κα Στέλλα Σαραντοπούλου, Σχολική Σύμβουλο Προσχολικής αγωγής Μεσσηνίας και την κα Πλακονούρη Σίσσυ, πρόεδρο του Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε. Πελοπονήσου για την πολύτιμη βοήθειά τους στην σύνταξη του παρόντος άρθρου.

Αναφορές:
– Μπεκιαρίδου Α. (2005), «Η περιβαλλοντική εκπαίδευση στην ειδική αγωγή», 1ο Συνέδριο Σχολικών Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, Ισθμός Κορίνθου 23-25 Σεπτεμβρίου 2005
– Κούσουλας Κ.Γ. (2008) – Η «Προσέγγιση στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση», Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών.
–Ραβάνης Κ. (1997), «Οι φυσικές επιστήμες στην προσχολική εκπαίδευση:Δυνατότητες και αναγκαιότητες», περιοδικό λέσχη των εκπαιδευτικών, σελ 29-31.
–Τσαμπούκου-Σκαναβή K., (2004), Περιβάλλον και Επικοινωνία, Δικαίωμα στην Επιλογή, εκδ. Καλειδοσκόπιο, Αθήνα.
– Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων Πολιτισμού και Αθλητισμού (2012) -«Διαθεματικό ενιαίο πλαίσιο προγράμματος σπουδών μελέτης περιβάλλοντος»
–Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων Πολιτισμού και Αθλητισμού (2012) -«Περιβαλλοντική Εκπαίδευση»
–Φλογαΐτη, Ε. (1998). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.