ΜΑΜΑ, ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ;

Μια μελλοντική μαμά, σε ένα μήνα θα φέρει στον κόσμο το πρώτο της παιδάκι, με ρώτησε αν πρέπει να λέμε στα παιδιά την αλήθεια για τον Άγιο Βασίλη. Μιας και το κάθε σπίτι έχει τους δικούς του μύθους και τις δικές του αλήθειες,  αποφεύγω να απαντάω με συμβουλές, ενδιαφέρομαι πολύ να ακούσω, προσεκτικά, τι σκέφτεται ο καθένας σχετικά με αυτό που τον απασχολεί. Αφού μου είπε λοιπόν πως το σκέφτεται και τι θα έκανε αν έπρεπε να μιλήσει στην κορούλα της, συζητήσαμε λίγο και καταλήξαμε πως όλοι μέσα μας με κάποιο τρόπο πιστεύουμε ακόμα στα παραμύθια αν και ξέρουμε την αλήθεια. Σε μια συζήτηση που είχα με τη δασκάλα μου Νένα Βλασσά (ιδρύτρια και εκπαιδεύτρια στο Ινστιτούτο Ψυχοδράματος Αθηνών, δουλεύει με παιδιά τα τελευταία 40 χρόνια) σχετικά με το αν πρέπει να πούμε στα παιδάκια την αλήθεια σχετικά με τον Άγιο Βασίλη, είπε κρίμα δεν είναι να σκοτώνεις το όνειρο; Θα το ανακαλύψει μόνο του το παιδί, αρκεί να του δώσεις χώρο…
Παρακολουθώντας  φιλοσοφικές συζητήσεις, θα ακούσουμε μερικές φορές να λέγονται πολλά για το τι είναι και τι δεν είναι πραγματικό. Κάποιοι ισχυρίζονται πως πραγματικό είναι αυτό που μπορούμε να αγγίξουμε, να δούμε και να ακούσουμε, ενώ κάποιος άλλος θα ισχυριστεί πως είναι αυτό που μπορούμε να νοιώσουμε πραγματικά, όπως ο εφιάλτης, ή το μίσος για το άτομο που μας προσπερνάει στην ουρά. Το σίγουρο είναι πως όλοι μας ξεκινάμε το ταξίδι στη ζωή και αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα αρχικά μέσα από την αγκαλιά της μητέρας μας και όσων μας φροντίζουν.
Το μωρό έρχεται σε έναν κόσμο που δεν γνωρίζει παρά μόνο μέσα από τα μάτια της μητέρας αρχικά, και έπειτα όλων των άλλων μελών της οικογένειας. Σκοπός είναι το βρέφος να εξελιχθεί σε ένα άτομο που ξέρει τον κόσμο και μπορεί να βρει τρόπο να ζήσει σε αυτόν και να συμμετάσχει στις διαδικασίες του. Για το μικρό παιδί η ζωή είναι απλώς μια σειρά από εξαιρετικά έντονες εμπειρίες. Ο Ντόναλτ Βίννικοτ  (παιδίατρος- ψυχαναλυτής) λέει πως ο κόσμος που μοιραζόμαστε με το παιδί, πόσο μάλλον με το νήπιο, είναι ταυτόχρονα και ο δικός του φανταστικός κόσμος και έτσι το παιδί μπορεί να τον βιώνει έντονα. Όταν  έχουμε να κάνουμε με ένα παιδί δύο, τριών ή τεσσάρων χρονών δεν επιμένουμε σε μια ακριβή αντίληψη του εξωτερικού κόσμου. Τα πόδια του παιδιού δεν χρειάζεται να είναι πάντοτε καλά στεριωμένα στη γη. Όταν ένα μικρό κοριτσάκι θέλει να πετάξει δεν της λέμε «τα παιδάκια δεν πετούν», αντίθετα τη σηκώνουμε ψηλά και την αφήνουμε να νιώσει πως πέταξε σαν πουλί. Πολύ νωρίς το παιδί αντιλαμβάνεται πως η πτήση δεν γίνεται μαγικά. Μέχρι ένα σημείο, συνεχίζει να ονειρεύεται πως αιωρείται στον αέρα. Το σημαντικό είναι να μην επιβάλουμε δια της βίας την πραγματικότητα στο παιδί, ακόμα και όταν το παιδί είναι πέντε η έξι χρονών, γιατί, αν όλα πάνε καλά, σε αυτήν την ηλικία θα αρχίσει το επιστημονικό ενδιαφέρον για αυτό που οι ενήλικοι ονομάζουν πραγματικό κόσμο.  Ο πραγματικός κόσμος έχει να προσφέρει πολλά, με την προϋπόθεση πως η αποδοχή του δεν σημαίνει απώλεια της πραγματικότητας του προσωπικού φανταστικού ή εσωτερικού κόσμου. Για το μικρό παιδί είναι απόλυτα νόμιμο, ο εσωτερικός κόσμος να υπάρχει τόσο έξω όσο και μέσα και έτσι όταν παίζουμε μαζί του η συμμετέχουμε με άλλους τρόπους στις φανταστικές του εμπειρίες, μπαίνουμε μέσα στον κόσμο της φαντασίας του.
Η Φρανσουάζ Ντολτό (υπήρξε μια από τις πιο καθοριστικές μορφές κυρίως στον τομέα ψυχανάλυσης παιδιών, στην Γαλλία) είχε ερωτηθεί  από έναν πατέρα, σε μία ραδιοφωνική εκπομπή  αν πρέπει να αφήνουμε τα παιδιά να πιστεύουν στον Άγιο Βασίλη. Τι συμβαίνει όταν οι συμμαθητές του πουν την αλήθεια. Άραγε, η εξήγηση των γονέων ως προς τον συμβολισμό του Αγίου θα είναι επαρκής ώστε να αντισταθμίσει την απογοήτευση του παιδιού που θα αντιληφθεί ξαφνικά πως του είπαν ψέματα. Η απάντησή της είναι πολύ ενδιαφέρουσα:  τα παιδιά έχουν μεγάλη ανάγκη από ποίηση, όπως εξάλλου και οι ενήλικες, εφόσον εξακολουθούν να προσδοκούν την πρωτοχρονιά. Τι είναι αληθινό; Ο μύθος είναι ποίηση και η ποίηση έχει επίσης την δική της αλήθεια. Αυτό βεβαίως δεν πρέπει να συνεχιστεί επ’ αόριστον. Πρέπει όμως να είμαστε προσεχτικοί να μην χρησιμοποιούμε σαν τιμωρία τον Άι Βασίλη λέγοντας πως δεν θα σου φέρει δώρα αν είσαι κακό παιδί… από την άλλοι εάν οι γονείς δείχνουν ότι πιστεύουν υπερβολικά σ’ αυτή τη δοξασία περισσότερο και από το ίδιο το παιδί, τότε δεν θα μπορεί να τους πει  πως οι συμμαθητές του είπαν πως δεν υπάρχει ο Άγιος. Πρέπει να είμαστε ευέλικτοι με τα παιδιά και όταν έρθει η ώρα, που θα έρθει, τότε πρέπει να εξηγήσουμε στο παιδί τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα σε ένα μύθο και σε ένα ζωντανό πρόσωπο που γεννήθηκε, έχει γονείς, εθνικότητα, το οποίο μεγάλωσε, θα πεθάνει, και που κατ ανάγκη, όπως όλοι οι άνθρωποι , κατοικεί σε ένα σπίτι πάνω στη γη και όχι στα σύννεφα. Ο μικρός γιος της Ντολτό, τεσσάρων χρονών, καθώς περπατούσε μαζί της στην πόλη παραμονή πρωτοχρονιάς τη ρώτησε πώς γίνεται να υπάρχουν τόσοι Άγιοι Βασίληδες τριγύρω, και τέλος πάντων πού είναι ο αληθινός  Άγιος Βασίλης. Εκείνη του απάντησε πως “ο αληθινός υπάρχει μόνο στην καρδιά μας, τον φανταζόμαστε σαν μεγάλο πνεύμα, όταν είμαστε μικροί σκεφτόμαστε ότι μπορεί να υπάρχουν πνεύματα ή γίγαντες. Ξέρεις όμως πολύ καλά ότι δεν υπάρχουν πνεύματα ούτε και οι γίγαντες των παραμυθιών. Ο  Αι Βασίλης ζει μόνο την πρωτοχρονιά, στην καρδιά αυτών που θέλουν να κάνουν μια έκπληξη στα μικρά παιδιά. Όλοι οι μεγάλοι λυπούνται που δεν είναι μικρά παιδιά. Όταν είμαστε μικροί δεν ξέρουμε τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στα πράγματα που είναι αληθινά και ζωντανά και σε εκείνα που υπάρχουν μόνο μέσα στην καρδιά”.  Ο μικρός την άκουσε προσεκτικά και τη ρώτησε με αγωνία, ” άρα μαμά την επόμενη της πρωτοχρονιάς που θα ξυπνήσω, δεν θα έχει δώρο κάτω από το δέντρο;”  Η Ντολτό τον κοίταξε και του χαμογέλασε λέγοντάς του πως φυσικά και θα υπάρχει. “Θα μου βάλετε εσύ και ο  μπαμπάς;” Φυσικά του απάντησε εκείνη. “Μαμά μπορώ να γίνω και εγώ Άγιος Βασίλης;” “Και βέβαια μπορείς”, του είπε, “θα βάλεις διάφορα πράγματα για τον καθένα από μας κάτω από το δέντρο και εγώ δεν θα πω τίποτα στον μπαμπά και έτσι θα είναι μια πολύ ωραία έκπληξη! Και όταν θα πούμε ευχαριστώ στον Αι Βασίλη για αυτά τα δώρα θα ξέρεις πως ήσουν εσύ!” Ο μικρός ήταν μαγεμένος, ενθουσιασμένος και συνεπαρμένος!
Έτσι λοιπόν η βεβαιότητα της γνώσης μας για το τι είναι και τι δεν είναι πραγματικό, βοηθάει το παιδί, γιατί βαθμιαία μόνο καταλαβαίνει πως ο κόσμος δεν είναι όπως τον φαντάζεται και πως η φαντασία δεν είναι ακριβώς όπως ο κόσμος. Το ένα χρειάζεται το άλλο! Η παιδική φαντασία και η ποίηση δεν σημαίνουν ούτε ευπιστία ούτε παιδικότητα, υποδηλώνουν, όπως λέει η Ντολτό, μια άλλη διάσταση της ευφυΐας. Είναι σημαντικό, πιστεύω, να είμαστε σε επαφή με την παιδική φαντασία που κατά βάθος όλοι κουβαλάμε μέσα μας. Στην  ενήλικη ζωή, μόνο σε ειδικές στιγμές φτάνουμε στην υπέροχη αυτή αίσθηση που ανήκει στη νηπιακή ηλικία και οτιδήποτε μας βοηθάει να πλησιάσουμε αυτή την κατάσταση, χωρίς να μας φοβίζει, είναι ευπρόσδεκτο. Για μερικούς από εμάς είναι η μουσική, η κάποιος πίνακας, για άλλους ένας ποδοσφαιρικός αγώνας, για άλλους πάλι η προετοιμασία για κάποια μεγάλη γιορτή. Είναι σημαντικό μεγαλώνοντας να έχουμε τα πόδια μας καλά στεριωμένα στη γη και ταυτόχρονα να διατηρούμε την ικανότητα να απολαμβάνουμε έντονα αισθήματα, έστω και αν οφείλονται σε όνειρα που αναπολούμε… Θα ευχηθώ σε  όσους και όσες ζωντανέψετε φέτος τον Άγιο Βασίλη μέσα στην καρδιά σας κάνοντας εκπλήξεις και δώρα σε μικρούς και μεγάλους αλλά και σε όσους απλά ανυπομονείτε να πάρετε δώρα από τον Άγιο Βασίλη… να καταφέρετε απολαύσετε το όνειρο! (η πραγματικότητα μπορεί να περιμένει)…

Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι η Υπεύθυνη Ανάπτυξης Προγραμμάτων Πρόληψης και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας του ΟΙ.Ν.ΑΝΘΗ. Είναι απόφοιτος του Πανεπιστημίου Κλινικής Ψυχολογίας της Πάρμα. Το 2006 παρακολούθησε μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην Ομαδική Οικογενειακή Θεραπεία στο ίδιο πανεπιστήμιο, στα πλαίσια του οποίου έκανε την πρακτική της άσκηση σε ομάδες εφήβων μεταναστών δεύτερης γενιάς. Φέτος ολοκληρώνει σαν εκπαιδευόμενο μέλος το 5ετές πρόγραμμα Οικογενειακής Ομαδικής Θεραπείας στην Ελληνική Εταιρεία Αναλυτικής Ομαδικής & Οικογενειακής Θεραπείας,(* πρόεδρος της εταιρείας είναι ο Ματθαίος Γιωσαφάτ).  Από το 2011, είναι εκπαιδευόμενο μέλος στο Ινστιτούτο Ψυχοδράματος Αθηνών, (ιδρυτικό μέλος και πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχοδράματος είναι η Νένα Βλασσά). Από το 2009 παρακολουθεί την πορεία μιας ομάδας οριακών ασθενών στο πανεπιστημιακό τμήμα του Αιγινήτειου σαν εκπαιδευόμενη.  Παράλληλα, διατηρεί το γραφείο της ως Κλινική Ψυχολόγος από το 2007 (με ατομικές συνεδρίες), και από το 2010 έχει αναπτύξει και δουλεύει και με ομάδες.