Μ(π)ες στο Μουσείο: Μια βόλτα στον μελωδικό κόσμο της Μαρίας Κάλλας μέσα στο νέο της μουσείο

0

Τι σκέφτεστε όταν ακούτε «Μαρία Κάλλας;» ρώτησα τις προάλλες μια ομάδα φίλων, σαραντάρηδων με μικρά παιδιά. «Όπερα», χαμογέλασε μια φίλη. «Τη φωνή της, την προσωπικότητα της, τον Ωνάση», μου απάντησε ένας φίλος. «Και δάκρυα», συμπλήρωσε σκεπτικός. «Καλοκαίρι, να πηγαίνω με τον μπαμπά μου στην παραλία με το Yugo και να τραγουδάμε τη μουσική του Toreador στη διαπασών», αποκάλυψε συγκινημένη μια άλλη φίλη. «Σκάλα του Μιλάνο: να τραγουδάει η Κάλλας και να μένουν όλοι άφωνοι», πρόσθεσε η ιταλοσπουδαγμένη της παρέας. «Ελλάδα!» συμπλήρωσε ένας άλλος.

Πράγματι, αυτή η διεθνούς εμβέλειας σταρ της όπερας, που συνεχίζει να αποτελεί αναγνωρίσιμη φιγούρα ακόμη και κοντά μισό αιώνα μετά τον θάνατό της, μπορεί να έζησε μεγάλο μέρος της ζωής της εκτός συνόρων και να τέλειωσε τις μέρες της στο Παρίσι, αλλά εξαρχής αγκάλιασε την ελληνικότητα της. Στον ελληνικό μύθο, συνετέλεσε και το ειδύλλιο με τον έτερο Έλληνα, τον Ωνάση. Αλλά πέρα απ’ αυτά, η Μαρία Κάλλας ήταν μια μοναδική, διεθνούς εμβέλειας, τραγουδίστρια της όπερας με εύρος τρεις οκτάβες και απολαυστικό ηχόχρωμα.Εξερευνώντας το νέο και πολυαναμενόμενο Μουσείο «Μαρία Κάλλας»
Με αυτές τις σκέψεις, κατηφόρισα ένα απόγευμα του Νοέμβρη προς το νέο Μουσείο «Μαρία Κάλλας», που άνοιξε επισήμως τις πόρτες του στο κοινό, μέσα στον Οκτώβρη. Το χαρακτηριστικό κίτρινο νεοκλασικό κτίριο με τη γιγαντιαία φωτογραφία της Κάλλας πάνω στην πλατεία Μητροπόλεως, στο κέντρο της Αθήνας, προσελκύει την προσοχή των περαστικών. Όμως είναι το φωτισμένο παράθυρο, που «βλέπει» κατευθείαν στο πωλητήριο και στο καφέ, που σταματάει την πορεία τους και τους προσκαλεί στο εσωτερικό του. Η Κάλλας σε κορνίζες, κούπες, τσάντες και αφίσες, σημειωματάρια, δίσκους και στυλό –η όμορφη επιβλητική περσόνα με τα υπέροχα μάτια της στολίζει τη βιτρίνα με κάθε δυνατό τρόπο.
Επάνω, σε δύο ορόφους εκτίθεται η μόνιμη έκθεση για τη Μαρία Κάλλας. Ξεκινώντας, ο επισκέπτης αποσυνδέεται από την πραγματικότητα χάρη σε τέσσερα διαμορφωμένα στούντιο –τα τρία εξόχως θεατρικά. Νιώθω λίγο σαν την Αλίκη στη χώρα των Θαυμάτων, καθώς κινούμαι από το ένα στο άλλο: πίσω από την κάθε κλειστή πόρτα δεν ξέρεις τι έκπληξη σε περιμένει! Κορμοί δέντρων, η Σελήνη, βαριές κόκκινες θεατρικές κουρτίνες, το σαλόνι της στο Παρίσι είναι μόνο μερικά από τα στοιχεία που συναντά ο επισκέπτης υπό τους ήχους της Νόρμας, της Τόσκα, και της Τραβιάτα. «Πρώτα την ακούς, μετά την ακούς και τη βλέπεις και τελικά την προσδοκάς», με συνοδεύει η Ερατώ Κουτσουδάκη, η αρχιτέκτων-μουσειολόγος υπεύθυνη για το project του μουσείου.
Πίσω από την τέταρτη πόρτα, στο τελευταίο στούντιο, με περιμένουν τα φημισμένα μαθήματα που παρέδωσε η Κάλλας στην Juilliard School της Νέας Υόρκης. Επιστροφή στον ρεαλισμό! «Είχαμε εξαιρετική εμπειρία σε αυτό το στούντιο, με Ιταλούς σπουδαστές μουσικής που μας επισκέφθηκαν. Έμειναν στον χώρο άπειρη ώρα, παρακολουθώντας τα μαθήματα στις οθόνες!» υπογραμμίζει η Δανάη Μέγα, μουσειοπαιδαγωγός, που σχεδιάζει και υλοποιεί τα προγράμματα. Άλλωστε, ήδη από τις πρώτες ημέρες ξεκίνησαν τις επισκέψεις τους οι σχολές και τα σχολεία.Μα, είναι για παιδιά;
Οι ήχοι με συνοδεύουν στον επόμενο όροφο της έκθεσης, εδώ όπου βρίσκεται το κύριο μέρος της συλλογής, χωρισμένο σε γωνιές/υποενότητες: προσωπικά αντικείμενα, βιβλία, επιστολές, αφίσες παραστάσεων, φωτογραφίες, αντικείμενα εμπνευσμένα από την Κάλλας και τόσα άλλα. Από το «ξεκίνημα» και τις «δασκάλες»,  έως τους «μεγάλους ρόλους» και τις «τελευταίες αναλαμπές», αλλά και τους ανθρώπους που κυριάρχησαν στη ζωή της, όλα είναι εδώ. Το μουσείο, σχεδιασμένο σύμφωνα με τις σύγχρονες μουσειολογικές προσεγγίσεις και λουσμένο στο φως, χρησιμοποιεί πολλές νέες τεχνολογίες για να μεταφέρει στιγμές της ζωής της Divina στον επισκέπτη – βιντεοσκοπημένες παραστάσεις, συνεντεύξεις, ντοκιμαντέρ και άλλα ηχητικά ιστορικά τεκμήρια. Αλλά όχι παθητικά: για να απορροφήσει την πληροφορία, ο επισκέπτης καλείται να ανοιγοκλείσει συρτάρια, να ασχοληθεί με τα διαδραστικά εκθέματα, να φορέσει ακουστικά και να κάτσει κάτω από τις καμπάνες για να ακούσει την Κάλλας να ερμηνεύει διάσημες άριες.
Αλλά εγώ άλλο θέλω να ξέρω. Μήπως η τεχνολογία στον χώρο είναι… πολλή για μια σχολική ομάδα; «Το αντίθετο», με διαβεβαιώνει η Δανάη. «Μπορεί οι μαθητές να μην έχουν συναντήσει τόση πολλή τεχνολογία μαζεμένη σε έναν χώρο και να ζητούν λίγο χρόνο να ανακαλύψουν, αλλά τελικά δεν μένουν απλώς στη χρήση των εξαρτημάτων: μέσα από την προσωπική τους εξερεύνηση και τη συζήτηση, αυτό που ανακαλύπτουν είναι η ιστορία της Κάλλας, η φωνή της – και τελικά η μαγεία της όπερας». «Δεν σου επιβάλλεται η τεχνολογία – αν τη θες, όμως, είναι εδώ», συμπληρώνει η Ερατώ. Έχουν δίκιο – όποιο ακουστικό κι αν σηκώσεις τελικά θα σε προϋπαντήσει η φωνή της Κάλλας. «Τα παιδιά εντυπωσιάζονται με το εύρος, την ένταση και το συναίσθημα της κλασικής μουσικής, ακόμη κι αν δεν άκουγαν όπερα πριν έρθουν στο μουσείο», σχολιάζει η Δανάη.
Η κλασική μουσική, άλλωστε, κρύβει πολλά οφέλη για τα παιδιά, αφού τα ηρεμεί και, μέσω της έκκρισης της ορμόνης ντοπαμίνης, συμβάλλει στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, μέσω της δημιουργίας συνάψεων, αλλά και τους βοηθά να εξασκήσουν συγκεκριμένες δεξιότητες, όπως η προσοχή στις ηχητικές λεπτομέρειες και η δημιουργικότητα. Μπορεί να φαίνεται «δύσκολο άκουσμα» και ίσως να χρειάζεται εξάσκηση για να την απολαύσει κάποιος, αλλά η κλασική μουσική αποτελεί τη βάση για πολλά μουσικά κινήματα. Η καλή της κατανόηση θα βοηθήσει τα παιδιά να έρθουν πιο κοντά στην επιστήμη της μουσικής και να χτίσουν μια ορθότερη βάση μουσικής παιδείας, ιδιαίτερα σημαντική για όσους αποφασίσουν να μάθουν ένα μουσικό όργανο. Εκτός αυτών, συγκεκριμένα η όπερα είναι μια δευτερογενής τέχνη που φέρνει κοντά πλείστες άλλες τέχνες: θέατρο (σκηνικά, κοστούμια, υπόθεση, ηθοποιοί, δραματουργία), μουσική, τραγούδι, λογοτεχνία. Το πάντρεμα όλων αυτών είναι που δημιουργεί την όπερα –πρόκειται λοιπόν για διαθετική προσέγγιση, μια έννοια τόσο σημαντική για τη σύγχρονη εκπαίδευση.
Κατανοώντας τα παραπάνω, η ομάδα του Μουσείου «Μαρία Κάλλας» ετοιμάζει ένα πλούσιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για διάφορες ηλικίες, από παιδιά πέντε ετών ως μαθητές γυμνασίου, σχολικές ομάδες και οικογένειες. Οι μικροί εξερευνητές θα κληθούν να διαλευκάνουν μια… διάρρηξη στο μουσείο, να παίξουν όπερα κατανοώντας τη δομή και τα χαρακτηριστικά της, να αφουγκραστούν τις ιστορίες που έχουν να αφηγηθούν τα αντικείμενα του μουσείου, να μεταμορφωθούν σε μαέστρους και τόσα άλλα! Σε δεύτερο χρόνο, το μουσείο θα βγει από το κτίριο για να έρθει πιο κοντά στα παιδιά μέσα από κατάλληλα διαμορφωμένο εκπαιδευτικό υλικό που ετοιμάζεται και προγραμματίζεται. Μέχρι τότε όμως… Εξερευνήστε το Μουσείο «Μαρία Κάλλας» με τα παιδιά σας
Μη διστάσετε να επισκεφθείτε το μουσείο με τα παιδιά σας, ακόμη και μικρότερης ηλικίας. Προετοιμαστείτε μόνο για σκοτεινά περιβάλλοντα στην αρχή, που όμως προσθέτουν στη γοητεία της επίσκεψης. Κάντε μια βόλτα στο δάσος τη νύχτα υπό τους ήχους της Νόρμα, δοκιμάστε ως άλλες Χρυσομαλλούσες όλα τα καθίσματα («πολύ αφράτο ανάκλιντρο! Πολύ σκληρό κάθισμα θεάτρου!») μαθαίνοντας για τη χρήση τους, φανταστείτε τι κρύβεται πίσω από κάθε κλειστή πόρτα πριν την ανοίξετε, πλάθοντας ιστορίες με το μυαλό σας. Αφήστε τη μουσική να σας ταξιδέψει, χορέψτε (με προσοχή για να μην ενοχλήσετε τους άλλους επισκέπτες!), προσπαθήστε να μιμηθείτε το τραγούδι της Κάλλας για να καταλάβετε τη δυσκολία που κρύβει η όπερα. Ποια συναισθήματα σας προκαλούν τα διαφορετικά τραγούδια; Τι μήνυμα μπορεί να κρύβει το καθένα τους; Μελετήστε παρέα τον πίνακα με την ορολογία της όπερας και παίξτε ένα αυτοσχέδιο παιχνίδι μνήμης. Και κυρίως αγκαλιαστείτε, απολαύστε την παρέα ο ένας του άλλου και κρατήστε στη μνήμη σας τη στιγμή. Η παιδικότητα δεν διαρκεί για πολύ καιρό, μα είναι πολύτιμη: αν αφουγκραστείτε προσεκτικά, η ίδια η Κάλλας θα έχει να σας πει πολλά γι’ αυτό, αφού η δική της σκληρή δουλειά από πολύ νεαρή ηλικία μπορεί να της εξασφάλισε μια λαμπερή καριέρα, μα της στέρησε την παιδική της ηλικία. Όλα με μέτρο λοιπόν!
Για τη συνέχεια, σας περιμένουν πολύ ωραία βιβλία για την Κάλλας στο πωλητήριο του μουσείου, που απευθύνονται σε παιδιά διαφόρων ηλικιών, μαζί με άλλα ενδιαφέροντα και παιχνιδιάρικα αντικείμενα.Στην έξοδο
Φεύγοντας ρωτάω γιατί να έρθει ένα παιδί σ’ ένα τόσο εξειδικευμένο μουσείο. «Αυτό το μουσείο τελικά έχει να προσφέρει κάτι σε όλους – είναι λοιπόν ένα μουσείο για όλα τα προφίλ επισκεπτών», μου απαντάει η Ανδρομάχη Γκαζή, καθηγήτρια μουσειολογίας στο Πάντειο και υπεύθυνη για τη μουσειολογική μελέτη. Έχοντας κάνει τον γύρο του μουσείου ήδη δύο φορές, συμφωνώ μαζί της. Κάθε επισκέπτης θα βρει οπωσδήποτε κάτι ενδιαφέρον.
Η Ερατώ Κουτσουδάκη έχει κάτι να προσθέσει: «Αν είναι να κρατήσει κανείς ένα δίδαγμα από την Κάλλας, είναι η πολύ σκληρή δουλειά της από νωρίς στη ζωή της προκειμένου να τα καταφέρει. Είχε ένα χάρισμα, το αναγνώρισε και το καλλιέργησε μεθοδικά. Δεν της χαρίστηκε τίποτα λοιπόν!» Ένα μάθημα για όλους: η επιτυχία, η πραγματική επιτυχία, έρχεται μέσα από σκληρή δουλειά. Αυτή κρύβεται πίσω από το λαμπερό περίβλημα και ενισχύει τη διαχρονικότητα της σταρ Κάλλας κρατώντας τη φήμη της ζωντανή.

Η Βασιλική Μαρκάκη είναι μουσειολόγος, μουσειοπαιδαγωγός (interdisciplinary museum educator), συγγραφέας, και υποψήφια διδάκτωρ σε θέματα marketing των πωλητηρίων μουσείων.
Instagram: @museum_facts_n_dreams