ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΣΚΑ

0

Πώς επιλέγουμε αποκριάτικη στολή για τα παιδιά μας; Πέντε μπάτμαν, τρεις σπάιντερμαν, δυο τρεις νεράιδες και διαφόρων χρωμάτων βασιλοπούλες είναι η συνήθης εικόνα στα αποκριάτικα παιδικά πάρτι. Μαζί και, κάθε χρόνο, διαφορετικοί τηλεοπτικοί και κινηματογραφικοί ήρωες σε «μικρές διαστάσεις» και ανάμεσά τους κουνελάκια κι ελεφαντάκια με τις πάνες να φουσκώνουν κάτω από τις ουρίτσες τους. Γιατί τα παιδιά μας και εμείς, κυρίως όταν είναι να ντύσουμε τα πολύ μικρά μας, επιμένουμε σε συγκεκριμένες στολές;

Μελισσούλα, γατάκι, κουνελάκι, αρκουδάκι, μαϊμουδάκι!

Οι γονείς συχνά επιλέγουν να ντύσουν τα πολύ μικρά παιδιά τους ζωάκια. Σύμφωνα με τις επιστημονικές υπεύθυνες του Εργαστηρίου Μελέτης της Παιδικής Ηλικίας, δρες Εμμανουέλα Κατρινάκη και Μαριαλένα Σεμιτέκολου, έρευνες καταδεικνύουν ότι τα πρόσωπα τόσο των μικρών ζώων όσο και των βρεφών συγκεντρώνουν έναν συνδυασμό φυσικών, κοινών χαρακτηριστικών (διαφορετικών από αυτά των ενηλίκων ανθρώπων και ζώων) που αποκαλείται «βρεφικότητα» και που φαίνεται ότι έλκει τους ενήλικες και τους προκαλεί συμπεριφορές παροχής φροντίδας. Επίσης, σημειώνουν πως είναι αλήθεια ότι τα μικρά παιδιά ανθρωπολογικά είναι συνδεδεμένα με τα μικρά ζώα και εμείς ως ενήλικοι συνεχίζουμε να τα συνδέουμε με αυτά, αποκαλώντας τα μάλιστα πολύ συχνά, στην αρχή τουλάχιστον της ζωής τους, με το όνομα ενός ζώου. Μάλιστα, ακόμα και τον ερχομό ενός παιδιού τον έχουμε συνδέσει με ένα ζώο, με τον πελαργό. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι στα περισσότερα βιβλία-παραμύθια για βρέφη και μικρά παιδιά οι ήρωες είναι ζωάκια, επιτρέποντας ενδεχομένως στο παιδί να ακούσει, να δει και να κατανοήσει, αποδίδοντάς τα όμως σε ένα ζωάκι και όχι άμεσα στο ίδιο, όσα το απασχολούν ή το δυσκολεύουν.

Μόδα είναι και γυρίζει

Όταν η βρεφικότητα παρέλθει μαζί με τη βρεφική ηλικία, κάνει την εμφάνισή της η μόδα. Θυμάστε, για παράδειγμα, τον Gummy Bear; Το πράσινο αρκουδάκι που διαφήμιζε παριζάκι και τα παιδιά παραληρούσαν στο άκουσμα του τραγουδιού του; Την εποχή που μεσουρανούσε στις μικρές οθόνες, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των αγοριών που λάμβανε μέρος στα αποκριάτικα δρώμενα της χώρας μας είχε… πρασινίσει και κυριολεκτικά στα πάρτι και στα καρναβάλια έχανε η μάνα το παιδί… Το αυτό είχε συμβεί την ίδια περίπου εποχή και με τα (λίγο μεγαλύτερα) κορίτσια, που είχαν μεταμφιεστεί όλες σε Πάτι, έχοντας ως πρότυπο την ηρωίδα του ομώνυμου δημοφιλούς σίριαλ. Λίγο αργότερα έπαιζε Star Wars και τώρα Monster High! Συχνά, λοιπόν, η αποκριάτικη αγορά στολής κινείται ανάλογα με το ποιοι τηλεοπτικοί ήρωες έχουν πέραση τη συγκεκριμένη περίοδο. Τα κοστούμια αυτά δεν κυκλοφορούν μετά από ένα ή δύο χρόνια ούτε φυσικά πρόκειται να ξαναφορεθούν από μικρότερα αδέλφια. Χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις, τέτοιου είδους τάσεις είναι απλώς και μόνο θέμα διαφήμισης. Ποια πρέπει να είναι η στάση μας αν διαφωνούμε; Πριν τα αποδοκιμάσουμε ή τα απαγορεύσουμε πρέπει να σκεφτούμε ότι το παιδί που επιθυμεί διακαώς να είναι μέσα στη μόδα δεν θέλει να βρεθεί εκτός του συνόλου, καθώς η αυτοεκτίμησή του εξαρτάται κατά μεγάλο ποσοστό από την αποδοχή που θα έχει από τους συνομηλίκους του και από την ένταξή του στην ομάδα. Ουσιαστικά, ένα τέτοιο παιδί θα αισθανθεί ασφάλεια και αυτοπεποίθηση μόνο εάν καταλάβει ότι οι φίλοι του το εκτιμούν και το εγκρίνουν και συχνά στις παιδικές, αλλά και στις προεφηβικές ηλικίες η αναγνώριση της αξίας του άλλου περνάει κατ’ αρχάς μέσα από την εξωτερική εμφάνιση και κατ’ επέκταση, στην περίπτωσή μας, μέσα από την επιλογή της αποκριάτικης στολής.

Πολεμιστές και βασιλοπούλες

Φυσικά, υπάρχουν και τα κλασικά και δοκιμασμένα αποκριάτικα κοστούμια, που είναι σταθερά στη μόδα και σχετίζονται άμεσα με την ψυχολογική έννοια των ρόλων. Τα παιδιά αρέσκονται να υποδύονται κάποιον, επειδή μπαίνουν σε ρόλους ξένους προς αυτά, δοκιμάζοντας τις δυνατότητές τους και πραγματοποιώντας κρυφές ή φανερές επιθυμίες τους. Με άλλα λόγια, χαίρονται κάνοντας πράγματα που δεν μπορούν να τα κάνουν όταν είναι ο «αληθινός» εαυτός τους και δεν προσποιούνται. Για τον λόγο αυτόν, μάλιστα, επιθυμούν να μεταμφιέζονται πολύ συχνά και εκτός αποκριάτικης περιόδου. Παρατηρώντας λίγο πιο προσεκτικά τις επιλογές των κοστουμιών τους, βλέπουμε ότι τα παιδιά συνήθως τείνουν να μιμηθούν τους παραδοσιακούς και κοινωνικά κατασκευασμένους εδώ και χρόνια έμφυλους και στερεοτυπικούς ρόλους. Με άλλα λόγια, επιθυμούν να μεταμφιεστούν σε ό,τι φαντασιώνονται πως είναι, συνήθως είτε σε σούπερ ήρωα είτε σε κάποιον τύπο διαχρονικό πολεμιστή (νίντζα, ιππότη, πειρατή, Zορό κ.λπ.) είτε σε βασιλιά ή πρίγκιπα αν πρόκειται για αγόρια, και σε βασιλοπούλα, πριγκίπισσα, νεράιδα, καλή μάγισσα ή μπαλαρίνα αν πρόκειται για κορίτσια, γιατί έχουν διδαχτεί ότι αυτοί οι χαρακτήρες «κερδίζουν» στο τέλος των παραμυθιών. Έτσι, μέσω της στολής τους, του παιχνιδιού προσποίησης και της μίμησης, τα παιδιά, ανεξαρτήτως φύλου, αισθάνονται ότι είναι ισχυρά και ικανά να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα, που συχνά τα τρομάζει. Η αποκριάτικη, λοιπόν, βιομηχανία, έχει βρει ορισμένες σταθερές και διαχρονικές προτάσεις σε κοστούμια που παραπέμπουν σε χαρακτήρες οι οποίοι δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν «διάττοντες αστέρες» στις παιδικές και γονεϊκές φαντασιώσεις, αλλά εξυπηρετούν ορισμένες κοινωνικοψυχολογικές ανάγκες μικρών και βέβαια μεγάλων. Το αγόρι που θα επιλέξει, είτε αυτοβούλως είτε καθ’ υπόδειξη του μπαμπά ή της μαμάς του, μια στολή υπερήρωα ή καλού πρίγκιπα ή πολεμιστή δεν σκέφτεται τόσο ότι είναι στη μόδα, αλλά μάλλον φαντασιώνεται ότι σώζει τον κόσμο και εξολοθρεύει το κακό ή ότι έχει χρήματα, εξουσία, αλλά και παράλληλα είναι δίκαιο. Επομένως, η προτίμησή του σε αυτήν τη μεταμφίεση κρύβει την επιθυμία του να είναι γενναίο, δυνατό, εξουσιάζον υποκείμενο και παράλληλα αντικείμενο θαυμασμού, ενώ το κοστούμι του τού επιτρέπει να «νικήσει» τυχόν συναισθήματα ανεπάρκειας που αισθάνεται απέναντι στους συνομηλίκους του. Και φυσικά μέσα από την αποκριάτικη ταυτότητα του παιδιού εκπληρώνονται και οι φαντασιώσεις των γονέων για το πώς θα επιθυμούσαν τον γιο τους και ξεπερνιούνται, έστω προσωρινά, οι φοβίες τους για το πώς δεν θα ήθελαν να τον δουν.

Παιχνίδι γοητείας

Αντίστοιχα, το κορίτσι που θα επιλέξει μια ονειρική στολή πριγκίπισσας ή νεράιδας κινείται σε ένα πιο ρομαντικό επίπεδο και φαντασιώνεται τις ηρωίδες των κλασικών παραμυθιών, με τα οποία σίγουρα μεγαλώνει, έχοντας ισχυροποιήσει ήδη μέσα του ασυνείδητα την πεποίθηση ότι θα το σώσει και θα το οδηγήσει στην ευτυχία ένας πρίγκιπας ή ακόμα και ένας… σπάιντερμαν, γιατί στα παραμύθια όλα επιτρέπονται και όλα είναι δυνατά. Η δε εξουσία στην περίπτωση των κοριτσιών δεν κερδίζεται με σπαθιά και τόλμη, αλλά με γητέματα και γοητεία, πάντα σύμφωνη με τις κλασικές αφηγήσεις του παρελθόντος που εξακολουθούν να επηρεάζουν και το παρόν. Φυσικά και στις θηλυκές επιλογές παίζει τον ρόλο της η οικογένεια και οι ρητές και άρρητες φαντασιώσεις της για το κορίτσι και τους κοινωνικούς ρόλους που θα κληθεί να εκπληρώσει. Είναι αξιοσημείωτο δε ότι ακόμα και οι πιο «μοντέρνες» και φεμινίστριες μητέρες παραδέχονται ότι όταν έχουν μπροστά τους τη μικρή τους κόρη υποκύπτουν πολύ εύκολα ή ακόμα και της επιβάλλουν, τουλάχιστον στο πλαίσιο του (πιο αποδεκτού στη συνείδησή τους) παιχνιδιού, έμφυλους ρόλους που οι ίδιες στην καθημερινότητά τους απορρίπτουν ως μη αποδεκτούς και κοινωνικά κατασκευασμένους στο πατριαρχικό πλαίσιο.

Και λίγος Φρόιντ

Σύμφωνα με την δόκτορα Σεμιτέκολου, αν εξετάσουμε το θέμα των μεταμφιέσεων ψυχαναλυτικά, δεν μπορούμε παρά να το συνδέσουμε και με τους μηχανισμούς άμυνας του Εγώ. Για παράδειγμα, ο μηχανισμός της ταύτισης με τον επιτιθέμενο «Δεν χρειάζεται να φοβάμαι το σκοτάδι… δεν έχω παρά να προσποιούμαι το φάντασμα που μπορεί να συναντήσω. Αφού φοβάμαι τη φωτιά, θα υποδυθώ τον πυροσβέστη». Άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και η ταύτιση με μιαν εξιδανικευμένη εικόνα, που συγκεντρώνει όλα όσα το παιδί έχει ως πρότυπα τα οποία στην καθημερινότητα αγωνίζεται να προσοικειωθεί: «Οι γονείς μου είναι γιατροί και σώζουν ζωές κάθε μέρα. Επομένως, για να τους μοιάσω θα ντυθώ και εγώ γιατρός» ή «Δεν είμαι καλή μαθήτρια, αλλά τις Απόκριες θα γίνω δασκάλα για να αποδείξω ότι μπορώ και εγώ να σπουδάσω». Έρευνες, μάλιστα, έχουν καταδείξει ότι όχι μόνο τα παιδιά, αλλά και οι ενήλικες συχνά επιλέγουν (συνειδητά ή ασυνείδητα) κοστούμι που τους αποδίδει έναν ή περισσότερους εντελώς διαφορετικούς ρόλους από αυτούς τους οποίους υποδύονται στην καθημερινότητά τους, γεγονός που αποδεικνύει ότι το καρναβάλι επιτρέπει να αναδυθούν καλά κρυμμένες ή κοιμώμενες πτυχές της προσωπικότητάς μας και αρέσει γιατί επιτρέπει τη διαφοροποίηση από την κανονικότητα, στο πλαίσιο, όμως, του νομιμοποιημένου και επομένως του επιτρεπτού. Με βάση τα παραπάνω, καλό θα ήταν ως γονείς να προσπαθούμε να μην υποχρεώνουμε το παιδί μας να πάρει κάποια φορεσιά που θα αρέσει σε εμάς, ή αντίστροφα να του απαγορεύουμε τις αποκριάτικες στολές που παραπέμπουν σε ήρωες που δεν είναι… του γούστου μας. Δεν πρέπει, άλλωστε, να ξεχνάμε ότι οι Απόκριες είναι μια περίοδος που ουσιαστικά «επιβάλλεται» το παιχνίδι προσποίησης ρόλων.