ΣΟΦΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΗ: ΔΙΕΚΔΙΚΟΥΜΕ ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΟΥ ΘΑ ΑΠΟΔΩΣΕΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΠΟΥ ΤΟΥΣ ΑΡΜΟΖΕΙ

Μετά τη μεγάλη συνέντευξη της Μαριλένας Τριανταφυλλίδου και της Βάσιας Παρασκευοπούλου για την κατάσταση που επικρατεί (και) εξαιτίας της πανδημίας στο θέατρο και τις παραστατικές τέχνες για παιδιά, για το επόμενο χρονικό διάστημα θα δημοσιεύουμε συνεντεύξεις με καλλιτέχνες και ομάδες που ασχολούνται με το παιδικό θέαμα και θέλουν να μιλήσουν για την παρούσα κατάσταση στη χώρα μας και να κινητοποιήσουν το «απόν» Υπουργείο Πολιτισμού. Στο Τaλκ, προετοιμάζουμε το project αυτό εδώ και τέσσερις μήνες και σας ζητάμε, μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσής σας, να βοηθήσετε και εσείς, κοινοποιώντας τα κείμενα αυτά και καθιστώντας έτσι ορατούς μια σειρά από ανθρώπους που αγαπούν τα παιδιά και θέλουν να τα εκπαιδεύσουν και να τα διασκεδάσουν, αλλά δεν μπορούν. Σήμερα, κοντά μας η Σοφία Ιωαννίδη, δημιουργό της κοινωνικής επιχείρησης Apicco.

• Είμαι η Σοφία Ιωαννίδη ηθοποιός, σκηνοθέτις και παιδαγωγός Εκπαιδευτικού Θεάτρου. Ασχολούμαι επαγγελματικά σχεδιάζοντας και εμψυχώνοντας θεατρικά και παιδαγωγικά εργαστήρια για παιδιά και εφήβους από το 2002. Η δραστηριότητά μου ήταν και παραμένει προσανατολισμένη σε ένα θέατρο συμμετοχικό και διαδραστικό που εμπνέει και διευκολύνει την προσωπική εξέλιξη, την κοινωνική αφύπνιση και αλλαγή. Στη διερεύνηση πώς μπορεί το θέατρο να συντελέσει αλλαγές στο άτομο και στην κοινωνία ευρύτερα, το 2013 βρέθηκα μαζί με τον συνάδελφο ηθοποιό και σκηνοθέτη Γιώργο Δάμπαση, να δοκιμάζουμε και ταυτόχρονα να εξερευνούμε την αξία της Δραματικής Τέχνης στο προκλητικό εκπαιδευτικό πλαίσιο των φυλακών ανηλίκων του Αυλώνα. Η εμπειρία αυτή γέννησε, το 2017, την Apicco, μια κοινωνική επιχείρηση- συνέργεια έμπειρων και ευαισθητοποιημένων καλλιτεχνών, εκπαιδευτικών, επιστημόνων και πρώην κρατούμενων με κοινό τόπο τη δημιουργική έκφραση και την εκπαίδευση χωρίς ταμπέλες, μέσω του θεάτρου και της καλλιτεχνικής δημιουργίας, αναγνωρίζοντας σε αυτά τη δύναμη να εμψυχώνουν, να ενδυναμώνουν και να ενσωματώνουν κοινωνικά ευάλωτα άτομα και ομάδες που βρίσκονται σε μειονεκτική κοινωνική και οικονομική θέση.
• Τα θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα και οι παραστάσεις που σχεδιάζω και επιμελούμαι, τόσο ανεξάρτητα όσο και μέσω της Apicco, απευθύνονται, αφενός, σε παιδιά και εφήβους με σκοπό μέσα από τη βιωματική εμπειρία να ενεργοποιήσουν τη φαντασία και τη δημιουργική τους διάθεση, να αναπτύξουν προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες, αλλά και να εκπαιδευτούν ως θεατές / μελλοντικοί πολίτες με ασκημένη κριτική ικανότητα. Αφετέρου, σε έγκλειστους μαθητές Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας και αποφυλακισμένους, με σκοπό την αυτογνωσία, την προσωπική ενδυνάμωση, την υιοθέτηση μιας νέας στάσης απέναντι στον εαυτό και τη ζωή τους, χωρίς να χάνετε σε καμία από τις δύο περιπτώσεις η χαρά και η ψυχαγωγία που συνοδεύουν την τέχνη.
• Η πανδημία μάς στέρησε αυτομάτως τη δυνατότητα πρόσβασης σε σχολεία και σε φυλακές. Το πρώτο lockdown μάς άφησε μετέωρους και αμήχανους. Μετά το αρχικό σοκ αρχίσαμε να διερευνάμε πιθανές εναλλακτικές λύσεις, αλλά το δύσκολο οικονομικά και υγειονομικά περιβάλλον δεν άφηνε πολλές επιλογές. Όσον αφορά τις φυλακές, προσθέστε και την ιδιαιτερότητα του χώρου, η οποία από μόνη της επέβαλε επιπλέον περιορισμούς (δεν υπάρχει καμία πρόσβαση σε διαδίκτυο ή άλλο ψηφιακό μέσο). Οι σκέψεις για σταθερό χώρο φιλοξενίας των δράσεων της ομάδας πάγωσε επ’ αόριστον και ειλικρινά δεν ξέρω πότε και αν επανέλθει. Ο σχεδιασμός μας για τα “Θερινά Σχολεία” των φυλακών έμεινε στα χαρτιά αφού τελικά ούτε αυτά πραγματοποιήθηκαν. Περιμέναμε προγραμματίζοντας για το φθινόπωρο αλλά οι εξελίξεις μας πρόλαβαν ξανά. Μόνο για λίγο καιρό μεταφέραμε όσες δράσεις μπορέσαμε σε ανοιχτούς χώρους. Και να ‘μαστε στο δεύτερο lockdown, κλείνοντας 10 μήνες χωρίς έσοδα, αλλά τουλάχιστον με 2 projects που περιμένουν μαζί μας την ώρα που θα συναντήσουν το κοινό τους.
• Η Apicco είναι κοινωνική επιχείρηση, δεν έλαβε καμία κρατική επιχορήγηση μια και δεν ήταν γραμμένη στο Μητρώο Πολιτιστικών Φορέων. Δεν έγινε δεκτή ούτε η αίτηση μας για την επιστρεπτέα προκαταβολή–δάνειο επί της ουσίας. Τα μέλη μας βιοπορίζονται είτε από άλλες δραστηριότητες είτε με τη στήριξη των οικογενειών τους.
• Έτσι όπως εξελίσσεται η πανδημία, η κατάσταση για εμάς δε φαίνεται να αλλάζει σύντομα. Τα σχολεία (μέσα κι έξω από τις φυλακές) θα ανοίξουν κάποια στιγμή, αλλά ενδεχομένως λιγοστές καλλιτεχνικές και δημιουργικές δραστηριότητες και παραστάσεις θα μπορέσουν να φιλοξενηθούν –αν φιλοξενηθούν. Προσπαθώντας να προσαρμοστούμε σε αυτές τις συνθήκες, έχουμε αρχίσει να προσαρμόζουμε το υλικό μας σε εναλλακτικές μεθόδους (παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού) μόνο για τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας στις φυλακές κι αυτό γιατί οι έγκλειστοι μαθητές είναι σε lockdown σχεδόν συνεχόμενα από τον περασμένο Μάρτιο. Έχουν βιώσει δηλαδή διπλό αποκλεισμό, έναν που αφορά τον κοινωνικό λόγω της έκτισης των ποινών τους και δεύτερο με τη στέρηση κάθε εκπαιδευτικής και δημιουργικής διαδικασίας. Όταν μιλάμε για εκπαίδευση και δημιουργικές δραστηριότητες στις φυλακές μιλάμε για παράλληλες και ουσιαστικές διαδικασίες που κρατάνε σε επαφή τους κρατούμενους με την ανθρώπινη υπόστασή τους και που έχουν σκοπό τη διευκόλυνση της επανένταξης τους, που είναι το κύριο ζητούμενο του σωφρονισμού. Οποιαδήποτε εναλλακτική βέβαια δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη δια ζώσης επαφή και τη διάδραση που αυτή γεννά, αλλά το «κάτι» είναι προτιμότερο από την αβάσταχτη σιωπή και τον νεκρό χρόνο του κελιού.
• Κατά τη γνώμη μου, τα ζητήματα που προέκυψαν με το σταμάτημα των παραστάσεων φανέρωσαν μια προβληματική που προϋπήρχε και έχει να κάνει με τη λανθασμένη αντίληψη ότι η Τέχνη δεν αποτελεί είδος ανάγκης, ούτε καν για τα παιδιά και τους νέους, ούτε καν για τους ευάλωτους πληθυσμούς. Η πολιτεία έχει κάνει σαφής τις προτεραιότητές της αφήνοντας χιλιάδες εργαζόμενους του πολιτισμού στην τύχη τους. Οι καλλιτέχνες είναι εργαζόμενοι, δεν είναι χομπίστες. Ούτε πολίτες B’ κατηγορίας. Με την εργασία τους όχι μόνο επιβιώνουν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, αλλά φροντίζουν και για «ευ ζην» των συμπολιτών τους. Αυτό που θεωρούμε χρήσιμο να συμβεί, αρχικά, είναι η συνεργασία και η διασύνδεση όλων των φορέων που δραστηριοποιούνται γύρω από τον χώρο των παραστατικών τεχνών και ειδικά για παιδιά και νέους, ώστε από κοινού να διεκδικήσουν μια διαφορετική πολιτιστική πολιτική με σχεδιασμό σε νέο πλαίσιο, που θα αποδώσει τόσο στην τέχνη όσο και στην εκπαίδευση την αξία που τους αρμόζει. Επιδότηση εισιτηρίων παιδικών και νεανικών θεαμάτων (voucher), χρηματοδοτούμενα καλλιτεχνικά και εκπαιδευτικά προγράμματα και επαναφορά της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες. Να αξιοποιηθεί το έμψυχο καλλιτεχνικό δυναμικό και να υποστηριχθεί η εξωστρέφεια των ελληνικών παραγωγών και η διασύνδεση τους με άλλα κράτη. Δεν έχουμε να ζηλέψουμε τίποτα από τους συναδέλφους του εξωτερικού, εκτός ίσως από το γεγονός ότι εκείνοι λειτουργούν σε ένα υποστηρικτικό και δομημένο πλαίσιο.
• Στη δική μου συνείδηση η εκπαίδευση και η τέχνη είναι δυο έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες, παραπληρωματικές και με καταλύτη τη φαντασία. Όπως έλεγε κι ο Αϊνστάιν: «H λογική θα σε πάει από το Α στο Β, η φαντασία θα σε πάει παντού». Πέρα όμως από τη διευκόλυνση στην κατανόηση και εμπέδωση των γνωστικών αντικειμένων προσφέρουν κάτι ακόμα πιο ουσιαστικό: Τα καλλιτεχνικά μαθήματα στο σχολείο είναι εκείνα που μπορούν να δημιουργήσουν μια υπέροχη ρωγμή μέσα στην οποία οι μαθητές θα εξερευνήσουν τη σχέση του ατόμου με την ανθρωπότητα, ώστε να προκύψει μια πανανθρώπινη συνείδηση. Να «πιαστεί» το νήμα που διατρέχει και ενώνει τις μικρές ή μεγάλες προσωπικές ιστορίες με εκείνη του ανθρώπινου πολιτισμού και που νοηματοδοτεί την κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Μοιράζομαι και την αντίληψη των ειδικών πως η παραβατικότητα των νέων συνδέεται με την υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη και τα βιώματα των παιδικών τους χρόνων. Η υποβάθμισή, λοιπόν, των καλλιτεχνικών μαθημάτων αποτελεί πράξη εχθρική προς τον Άνθρωπο και το μέλλον του.
• Αν και η δραστηριότητα της Apicco ακουμπά και στην εκπαίδευση ευάλωτων ενηλίκων, δεν μπορούσαμε να μην υποστηρίξουμε αυτήν την κίνηση. Η πρωτοβουλία της Μαριλένας και της Βάσιας φάνηκε και αποδείχτηκε μια σοβαρή κίνηση ώστε να έρθουν στο φως οι ιδιαιτερότητες του παιδικού και νεανικού θεάματος. Παρακολουθούμε και όσο μπορούμε μετέχουμε στις ζυμώσεις μεταξύ των αξιόλογων επαγγελματιών που υπηρετούν με σεβασμό και υπευθυνότητα το χώρο και ελπίζουμε σύντομα να βρεθούμε στις σκηνές, πάνω και κάτω από αυτές, πιο πλούσιοι (δεν εννοώ οικονομικά, βέβαια!) και πιο έτοιμοι να υπερασπιστούμε αυτό το παραμελημένο παιδί της ελληνικής πολιτείας, το θέατρο για παιδιά και νέους. Ευχαριστώ από καρδιάς το Τaλκ για τη φιλοξενία.