ΝΕΟΓΕΝΝΗΤΟ ΚΑΙ ΓΟΝΕΙΣ. ΜΙΑ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΛΙΑ

Όταν γεννιέται ένα παιδί στους Νγκόνι της ανατολικής Αφρικής η πεθερά αναγγέλλει την άφιξη του δηλώνοντας “ήρθε ένας ξένος”. Kατά μια έννοια, όλοι όταν ερχόμαστε στον κόσμο είμαστε ξένοι, στην πραγματικότητα όμως έχουμε ενταχθεί στην ομάδα της οικογένειας, μέσα από τις φαντασιώσεις των μελών της, πριν καν έρθουμε στη ζωή… αυτό από μόνο του μπορεί να δημιουργήσει πολλές παρεξηγήσεις κ να μας βάλει σε πολλές περιπέτειες.
Ένα νεογέννητο παιδί δεν είναι ποτέ εντελώς ξένο, είναι σοφά προγραμματισμένο να «ταιριάζει» στις φαντασιώσεις των γονιών. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης οι γονείς έχουν ονειρευτεί ένα χαμογελαστό μωρό, που κουρνιάζει όμορφα στην αγκαλιά τους. Ο ερχομός του νέου μέλους, κυρίως του πρώτου μωρού, συνοδεύεται από μια πολύ σημαντική αλλαγή, από την κατάσταση του παιδιού περνάμε σε αυτή του γονέα, από δύο γινόμαστε τρεις και ποτέ πια η ζωή μας δεν θα είναι ίδια με πριν.  Καλούμαστε να αφομοιώσουμε το νέο στο παλιό, ανακαλύπτουμε την γονεϊκότητα ανακαλώντας βιώματα που είχαμε από παιδιά.
Ο Μπέρτραν Κράμερ στο βιβλίο του «Eπάγγελμα μωρό» (εκδόσεις Καστανιώτη), ένα βιβλίο που συστήνω ανεπιφύλακτα σε όλους τους νέους γονείς και σε πολλές θεραπευόμενές μου, μητέρες που δουλεύουν μαζί μου ψυχοθεραπευτικά, μιλά για το πόσο σημαντικό είναι οι νέες μητέρες να αναζητήσουν βοήθεια για να καταφέρουν να περάσουν όπως λέει από τη μία όχθη στην άλλη. Είναι σημαντικό πρώτα απ όλα να γίνει το πέρασμα από την προ- στην μετα- γεννητική περίοδο και να αντιμετωπιστεί το άβολο και άλλες φορές άγριο συναίσθημα που προκύπτει από την διαφορά ανάμεσα στο ιδανικό παιδί και αυτό που πραγματικά είναι. Στην πορεία είναι απαραίτητο να βοηθηθούν οι γονείς ώστε να αντιληφθούν όλα τα δυσάρεστα συναισθήματα που υπάρχουν μέσα τους από τη δική τους παιδική ηλικία και να τα δουν διαχωρίζοντάς τα από το  νεογέννητο μωρό τους.
Η συνάντηση με το μωρό, όταν γεννιέται, είναι μια ανεπανάληπτη εμπειρία για τον άνθρωπο μιας και οι γονείς πρέπει να ενωθούν (εφ’ όρου ζωής) με έναν άγνωστο. Όμως ο άγνωστος είναι πάντα πηγή άγχους, όπως το κενό. Οι γονείς σπεύδουν να γεμίσουν αυτό το κενό μετατρέποντας τον ξένο σε οικείο, χαρίζουν μια ταυτότητα και μια ολόκληρη σειρά από χαρακτηριστικά, έτσι το μωρό είναι όμορφο, δυνατό, εγωιστικό, βίαιο. Πολλές φορές ακούμε φράσεις όπως «είναι όπως ο πατέρας του» ή « όπως η μαμά του» ή «έχει πάρει από τη γιαγιά» κτλ. ενσωματώνοντας το στο γνώριμο γενεαλογικό  δένδρο.
Το μωρό μέσα στην γύμνια του, ντύνεται με διάφορους ψυχολογικούς χαρακτηρισμούς και μοιάζει να παρουσιάζει κλίσεις και προθέσεις. Μοιάζει σαν να μεταμορφώνεται με οθόνη στην οποία προβάλλονται οι εικόνες του παρελθόντος. Κατά κάποιο τρόπο οι γονείς εξωτερικεύουν τις εικόνες που κουβαλάνε μέσα τους για τους γονείς τους ή για τους ίδιους και να τις προβάλουν στο βρέφος τους. Αυτή η προβολή ενεργοποιείται με τρόπο εξαιρετικά έντονο κατά την περίοδο της γέννησης, και έχει ως αποτέλεσμα να πραγματοποιούνται εντελώς απρόσμενες συναντήσεις αφού ένας γονιός μπορεί να συγχέει το παιδί του με την δικιά του μητέρα, για παράδειγμα. Φανταστείτε πόσο έντονο θα είναι το μπέρδεμα αν αυτή η μητέρα είναι αντικείμενο φόβου ή, χειρότερα, μίσους.  Οι γονείς δεν έχουν συνείδηση αυτού και έτσι δημιουργείται άθελά τους μια παρεξήγηση που όσο πιο νωρίς αντιμετωπιστεί τόσο πιο ομαλή θα εξελιχτεί η σχέση με το μωρό τους.
Το νεογέννητο όχι μόνο απέχει πολύ από το μοντέλο του ιδανικού, αλλά μπορεί να δημιουργεί συχνά κλίμα ανησυχίας, όπως κάποιος που έρχεται από το παρελθόν και ενοχλεί γιατί φέρνει τη σκιά ενός ατόμου που είχαμε μισήσει. Αλλά ο ερχομός του μωρού δεν μπερδεύει μόνο ως προς το ποίος είναι και τι χαρακτηριστικά φέρει. Οι γονείς νιώθουν εν αγνοία τους να κατοικούνται από ένα γονέα ή από χαρακτηριστικά του γονέα αυτού, εξαιτίας της πρόσφατης γονεϊκής τους ιδιότητας, ανακαλύπτουν ότι επαναλαμβάνουν συμπεριφορές και ολόκληρες φράσεις των γονέων τους.  Αυτή η μετάλλαξη είναι ευχάριστη όταν είναι βοηθητική και σε συντονία με τον εαυτό γιατί προσφέρει ικανοποίηση στην επιθυμία να είμαστε, αν όχι τέλειοι, καλοί γονείς  αλλά τι γίνεται όταν προκαλεί ένα αίσθημα ανοικείου και επιβάλλει με επιτακτικό τρόπο την ταύτιση με τα χειρότερα ελαττώματα των γονέων;
Ο θεραπευτής γίνεται παρατηρητής  ενός επαναλαμβανόμενου σεναρίου. Η μητέρα, ο πατέρας και το μωρό λειτουργούν σαν ηθοποιοί ενός δράματος που έχει γραφτεί προ πολλού.  Τη στιγμή που ο θεραπευτής επαναλαμβάνει τα όσα παρατηρεί και επεμβαίνει ψυχοθεραπευτικά, οι γονείς αποκτούν την δυνατότητα να συνειδητοποιήσουν το σενάριο που τους κατευθύνει ασυνείδητα  και καθορίζει τις καθημερινές συναλλαγές και ανταλλαγές με το μωρό τους.
Με το νεογέννητο μωρό, λοιπόν, έρχονται στην επιφάνεια γνώριμα συναισθήματα που μπορεί πολλές φορές να μας δυσκολέψουν να αφεθούμε με γαλήνη στην πρώιμη σχέση μαζί του. Είναι σημαντικό να διεκδικήσουμε μέσα μας το δικαίωμα να μην είμαστε τέλειοι, να μην είναι τέλειο το παιδί μας και ούτε όλα όσα κουβαλάμε μέσα μας να είναι ιδανικά… και να αντέξουμε αυτή την μη ιδανική κατάσταση, γιατί τελικά στη ζωή δεν είναι τίποτα τέλειο και εμείς καλούμαστε να συμβιβαστούμε με τις ανεπάρκειες και να κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε σε αυτή τη συνάντηση με το νεογέννητο, έτσι ώστε να το βοηθήσουμε να γίνει όπως λέει και ο Άνταμ Φίλιπς (Το θηρίο στο παιδικό δωμάτιο, Εκδόσεις οκτώ)  ήρωας της πεφωτισμένης μας προσαρμογής στον κόσμο έτσι όπως αυτός είναι (και συμπληρώνω ), ώσπου όταν έρθει η σειρά του να στέψει ήρωες τους δικούς του απογόνους με όπλα από τα παλιά…

Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι η Υπεύθυνη Ανάπτυξης Προγραμμάτων Πρόληψης και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας του ΟΙ.Ν.ΑΝΘΗ. Είναι απόφοιτος του Πανεπιστημίου Κλινικής Ψυχολογίας της Πάρμα. Το 2006 παρακολούθησε μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην Ομαδική Οικογενειακή Θεραπεία στο ίδιο πανεπιστήμιο, στα πλαίσια του οποίου έκανε την πρακτική της άσκηση σε ομάδες εφήβων μεταναστών δεύτερης γενιάς. Φέτος ολοκληρώνει σαν εκπαιδευόμενο μέλος το 5ετές πρόγραμμα Οικογενειακής Ομαδικής Θεραπείας στην Ελληνική Εταιρεία Αναλυτικής Ομαδικής & Οικογενειακής Θεραπείας,(* πρόεδρος της εταιρείας είναι ο Ματθαίος Γιωσαφάτ).  Από το 2011, είναι εκπαιδευόμενο μέλος στο Ινστιτούτο Ψυχοδράματος Αθηνών, (ιδρυτικό μέλος και πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχοδράματος είναι η Νένα Βλασσά). Από το 2009 παρακολουθεί την πορεία μιας ομάδας οριακών ασθενών στο πανεπιστημιακό τμήμα του Αιγινήτειου σαν εκπαιδευόμενη.  Παράλληλα, διατηρεί το γραφείο της ως Κλινική Ψυχολόγος από το 2007 (με ατομικές συνεδρίες), και από το 2010 έχει αναπτύξει και δουλεύει και με ομάδες.