ΟΔΟΝΤΟΦΥΪΑ: ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΜΥΘΟΙ

0

Η οδοντοφυΐα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της παιδικής ανάπτυξης. Τα περισσότερα παιδιά εμφανίζουν το πρώτο δοντάκι γύρω στους 6 μήνες και έχουν αποκτήσει 20 νεογιλά δόντια μέχρι τους 30 μήνες ζωής. Οι γονικές αντιλήψεις για την οδοντοφυΐα συχνά επηρεάζουν την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, που παρουσιάζει ένα παιδί κατά την περίοδο ανατολής των δοντιών. Από τους επαγγελματίες υγείας μέχρι τις γιαγιάδες, όλοι φαίνεται να γνωρίζουν πλήθος συμπτωμάτων, τα οποία πιστεύουν ότι σχετίζονται με την οδοντοφυΐα!

Η αλήθεια είναι ότι η οδοντοφυΐα αποτελεί μία φυσιολογική διεργασία, που όμως αντιμετωπίζεται περίπου ως ασθένεια, για την οποία οι γονείς δέχονται πληθώρα αντικρουόμενων συμβουλών. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι την ίδια περίοδο που ένα βρέφος βγάζει δόντια το ανοσοποιητικό του σύστημα παύει να προστατεύεται από τα αντισώματα, που του είχαν μεταφερθεί από τη μητέρα κατά την εγκυμοσύνη και παράλληλα εκτίθεται σε ποικιλία παιδικών ασθενειών. Λόγω αυτής της χρονικής συγκυρίας, η οδοντοφυΐα συχνά θεωρείται υπαίτιος καταστάσεων όπως διαταραχές ύπνου και διατροφής, συναχιού, εξανθημάτων, πυρετού και διάρροιας.

ΑΝΑΤΟΛΗ ΤΩΝ ΔΟΝΤΙΩΝ

Η ανατολή των δοντιών ουσιαστικά είναι η μετακίνησή τους από το οστό της γνάθου προς τη στοματική κοιλότητα. Πιστεύεται ότι σε αυτή τη διαδικασία κύριο ρόλο παίζει ο οδοντικός θύλακος, ένας σάκος που περιβάλλει το αναπτυσσόμενο δόντι.  Ο οδοντικός θύλακος περιέχει ουσίες που αφενός προάγουν την ανατολή των δοντιών αφετέρου προκαλούν φλεγμονή και έτσι ίσως συνεισφέρουν στα τοπικά συμπτώματα της οδοντοφυΐας. Πριν από την ανατολή των δοντιών, τα ούλα μπορεί να είναι μελανά και πρησμένα.

Τα νεογιλά δόντια περιλαμβάνουν 8 κοπτήρες, 4 κυνόδοντες και 8 γομφίους. Κάτω από τα νεογιλά, αναπτύσσονται 20 μόνιμα δόντια. Η χρονική στιγμή, που ανατέλλουν τα δόντια ποικίλλει, αν και τα περισσότερα παιδιά αποκτούν τα πρώτα νεογιλά γύρω στους 6 μήνες και τα τελευταία μεταξύ 24 και 30 μηνών. Οι κάτω κεντρικοί κοπτήρες συνήθως εμφανίζονται πρώτοι και οι γομφίοι τελευταίοι. Τα δόντια τείνουν να εμφανίζονται σε ζεύγη με τα κάτω να προηγούνται, ενώ τα κορίτσια συχνά βγάζουν δόντια νωρίτερα από τα αγόρια. Κατά μέσο όρο ένα παιδί αποκτά ένα δόντι το μήνα μεταξύ 6 και 30 μηνών.

Σημαντική καθυστέρηση στην ανατολή των δοντιών μπορεί να οφείλεται σε παθολογικές καταστάσεις, όπως φαίνεται στον πίνακα 1:

Πίνακας 1: Αίτια καθυστέρησης οδοντοφυΐας

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ

Ο Ιπποκράτης θεωρούσε ότι τα παιδιά κατά την περίοδο ανατολής των δοντιών παρουσίαζαν φαγούρα στα ούλα, πυρετό, σπασμούς και διάρροια. Αυτές τις αντιλήψεις ασπάζονταν και πολλοί άλλοι σύγχρονοί του φιλόσοφοι και η άποψη ότι η οδοντοφυΐα ήταν θανάσιμη αρρώστια είχε ευρεία απήχηση μέχρι τα τέλη του 19^ου αιώνα!

Η σύνδεση της οδοντοφυΐας με διάφορες αρρώστιες δε βασιζόταν σε επιστημονικά δεδομένα, αλλά στη θεωρία ότι το νευρικό σύστημα χρησίμευε ως σύνδεσμος μεταξύ του «βλαβερού» ερεθίσματος για την ανατολή των δοντιών και διαφόρων ασθενειών. Διαχρονικά οι άνθρωποι πίστευαν ότι παιδιά που επιβίωναν από την περίοδο της οδοντοφυΐας, ήταν λιγότερο πιθανό να υποκύψουν σε άλλες ασθένειες. Από την άλλη πλευρά, η βρεφική θνησιμότητα ήταν εξαιρετικά υψηλή τους περασμένους αιώνες, με κορύφωση μεταξύ 6 μηνών και 4 ετών, ηλικιακή περίοδο που χρονικά συμπίπτει με την ανατολή των δοντιών. Έτσι εξηγείται γιατί η οδοντοφυΐα θεωρείτο αιτία θανάτου. Συμπτώματα και ασθένειες που αποδίδονταν στην οδοντοφυΐα περιλάμβαναν πυρετό, σπασμούς, εμετούς, διάρροιες, παράλυση, χολέρα, τέτανο, μηνιγγίτιδα και ψυχικά νοσήματα! Το 1839, 5.016 παιδικοί θάνατοι στην Αγγλία αποδόθηκαν σε οδοντοφυΐα. Στη Γαλλία, από τον 16^ο έως τον 19^ο αιώνα, 50% όλων των βρεφικών θανάτων αποδόθηκαν επίσης σε οδοντοφυΐα.

Περαιτέρω σύγχυση προκαλούσε το ότι οι «θεραπευτικές» μέθοδοι για την οδοντοφυΐα ήταν δηλητηριώδεις και ουσιαστικά προκαλούσαν νοσηρότητα και θνησιμότητα στα βρέφη και τα παιδιά. Τον 6^ο αιώνα χρησιμοποιούσαν μυαλά λαγού, γάλα σκύλου, φυλαχτά και μαγγανείες! Τον 18^ο και 19^ο αιώνα χρησιμοποιούσαν καθαρτικά, εμετογόνα, οπιοειδή, μόλυβδο, άλατα υδραγύρου, μέλι και αλάτι. Τέτοιου είδους θεραπείες φυσικά δε χρησιμοποιούνται σήμερα, λόγω της γνωστής πλέον τοξικότητάς τους.

Η ΟΔΟΝΤΟΦΥΙΑ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ

Το 1975 ο σημαντικός Βρετανός παιδίατρος R.S.Illingsworth έγραφε ότι «η οδοντοφυΐα δεν προκαλεί τίποτε άλλο εκτός από δόντια». Αυτή η λακωνική τοποθέτηση βάζει τη διαδικασία ανατολής των δοντιών στη σωστή της βάση, ωστόσο δεν είναι ακόμα ευρέως αποδεκτή.

Ακόμα και σήμερα οι γονείς αποδίδουν μια ποικιλία συμπτωμάτων των μικρών παιδιών στην οδοντοφυΐα. Συχνά η «διάγνωση» της οδοντοφυΐας φαίνεται να μειώνει το άγχος τους σχετικά με το τι έχει το παιδί τους. Αντίστοιχες έρευνες έχουν δείξει ότι οι γονείς θεωρούν υπεύθυνη την οδοντοφυΐα για συμπτώματα και συμπεριφορές όπως ο πυρετός, ο πόνος, η ανησυχία, τα προβλήματα ύπνου, τα κόκκινα μάγουλα, η ανορεξία, το συνάχι και οι διάρροιες. Αυτές οι αντιλήψεις παρατηρούνται παγκοσμίως, ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου και αριθμού παιδιών στην οικογένεια.

Όσον αφορά στους επαγγελματίες υγείας, οι παιδίατροι αποδίδουν τα λιγότερα συμπτώματα στην οδοντοφυΐα και οι νοσηλεύτριες τα περισσότερα. Οι οδοντίατροι επίσης είναι πιθανό να αποδώσουν αρκετά συμπτώματα στην οδοντοφυΐα, συμπεριλαμβανομένης της διάρροιας. Αυτό ίσως οφείλεται σε έλλειψη εμπειρίας με μικρά παιδιά και στο ότι η διαφορική διάγνωση της διάρροιας δεν αποτελεί μέρος της οδοντιατρικής εκπαίδευσης.

Τα αποτελέσματα μελετών σχετικά με το ποια συμπτώματα τελικά προκαλεί η οδοντοφυΐα είναι αντιφατικά, καθώς βασίζονται σε ερωτηματολόγια που συμπληρώνουν οι γονείς. Υπάρχει όμως ομοφωνία σχετικά με τα συμπτώματα που δεν πρέπει να αποδίδονται στην ανατολή των δοντιών. Η οδοντοφυΐα ΔΕΝ προκαλεί συστηματικές εκδηλώσεις, όπως ανορεξία, διαταραχές ύπνου, διάρροια, εμετό, βήχα, εξάνθημα ή υψηλό πυρετό. Τοπικά συμπτώματα, όπως οίδημα των ούλων, αλλά και δέκατα μπορεί να παρατηρηθούν.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Με βάση το γεγονός ότι η οδοντοφυΐαπροκαλεί μόνο τοπικά φαινόμενα, η καλύτερη αντιμετώπιση συνίσταται στην ανακούφιση των αντίστοιχων συμπτωμάτων. Οι δακτύλιοι οδοντοφυΐας είναι σχετικά αποτελεσματικοί. Αν περιέχουν υγρό δεν πρέπει να εκτίθενται σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες (π.χ. βραστό νερό ή πλυντήριο πιάτων), καθώς υπάρχει περίπτωση να προκληθεί διαρροή και να το καταπιεί το παιδί. Από την άλλη πλευρά χρειάζεται να ελέγχουμε αν, με βάση τις πληροφορίες του κατασκευαστή, ο δακτύλιος οδοντοφυΐας περιέχει φθαλικές ενώσεις (DINP, DEHP), οι οποίες είναι τοξικές.

Από φαρμακευτικής άποψης, η συντηρητική και με βάση οδηγίες του παιδιάτρου χρήση σιροπιού ακεταμινοφαίνης ή ιβουπροφαίνης μπορεί να μειώσει τις ενοχλήσεις που προκαλεί η οδοντοφυΐα. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι γονείς τη σωστή δοσολογία για το παιδί τους.

Κάποιες από τις «δημοφιλείς» μη συνταγογραφούμενες θεραπείες, όπως οι παυσίπονες αλοιφές οδοντοφυΐας, περιέχουν τοπικά αναισθητικά και είναι δυνητικά επικίνδυνες, κυρίως αν περιέχουν βενζοκαΐνη, που μπορεί να προκαλέσει μεθαιμοσφαιριναιμία ειδικά στα παιδιά, διαταράσσοντας τη φυσιολογική μεταφορά οξυγόνου στον οργανισμό τους.

Άλλοι διαδεδομένοι αλλά απρόσφοροι τρόποι αντιμετώπισης περιλαμβάνουν «μπισκότα οδοντοφυΐας» ή παγωμένες τροφές όπως λαχανικά/φρούτα και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται λόγω μεγάλης περιεκτικότητας σε σάκχαρα αλλά και κινδύνου πνιγμονής, ειδικά στα βρέφη.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η οδοντοφυΐα είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι της ανάπτυξης των παιδιών. Παράλληλα, τα μικρά παιδιά εκτίθενται σε πληθώρα ασθενειών και είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα παρουσιάσουν πολλαπλά επεισόδια πυρετού, συναχιού και διάρροιας. Είναι απαραίτητο να αναγνωρίζουμε τη χρονική σύμπτωση μεταξύ οδοντοφυΐας και έκθεσης στις αναμενόμενες παιδικές ασθένειες. Από αυτή την άποψη εξασφαλίζεται ότι η οδοντοφυΐα δε θα χρησιμοποιηθεί ως διάγνωση «πέπλο», που θα καλύψει δυνητικά σοβαρές ασθένειες των μικρών μας παιδιών.

Όσον αφορά τους διάφορους τρόπους αντιμετώπισης των συμπτωμάτων της οδοντοφυΐας, είναι απαραίτητη η επαγρύπνηση και η προσοχή, τόσο όταν οι παιδίατροι προτείνουν θεραπεία, όσο και όταν οι γονείς επιλέγουν εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης.

ΠΗΓΗ: PEDIATRICS IN REVIEW, (L. Markman, Teething: Facts and Fiction. Pediatr. Rev. 2009; 30;e59-e64. DOI: 10.1542/pir.30-8-e59.)

Η Μαρία Θ. Αυγέρη είναι παιδίατρος.