ΥΑΚΙΝΘΟΣ. ΜΙΑ ΠΑΓΑΝΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ

0

Κάθε χρόνο, με το τέλος της άνοιξης και τις αρχές του καλοκαιριού κατά τον μήνα Υακίνθιο, οι Λακεδαιμόνιοι εόρταζαν, στις Αμύκλες, επί τρεις ημέρες, τα λεγόμενα Υακίνθεια με εξαγνισμούς, μυήσεις και κοινά δείπνα προς τιμήν του νεαρού Υακίνθου, «του θνήσκοντος και ανασταινομένου γονιμικού θεού» που είχε αγαπήσει και σκοτώσει, άθελά του, ο Απόλλων. Ποιος ήταν όμως ο νεαρός ευνοούμενος που αργότερα ενέπνευσε ζωγράφους και μουσικούς, μεταξύ των οποίων και τον Μότσαρτ;

Υακίνθου βίος και πολιτεία

Ο Υάκινθος ήταν, σύμφωνα με τους πλείστους των μυθογράφων, ένας νεαρός από τις Αμύκλες (πόλη της Λακωνίας κοντά στη Σπάρτη) που έτυχε να αγαπήσουν, για το κάλλος του, δύο θεοί: Απόλλων και Ζέφυρος. Τόσο ο ένας όσο και άλλος προσπάθησαν να τον γοητεύσουν με τα μέσα που ο καθένας τους διέθετε, ο Απόλλων με τη μουσική και ο Ζέφυρος με τη δύναμη και το μένος του· ο όμορφος νέος προτίμησε, φυσικά, να γίνει σύντροφος του Απόλλωνα, αλλά το πλήρωσε με τη ζωή του. Μια μέρα που ο Μουσηγέτης και ο Υάκινθος αθλούνταν, ο Ζέφυρος βρήκε ευκαιρία και φύσηξε υπερβολικά δυνατά, τόσο που κατάφερε να χτυπήσει βίαια τον Υάκινθο με τον δίσκο που είχε πετάξει ο Απόλλωνας, και να τον θανατώσει. Ο βαρύς μπρούντζινος δίσκος, που η ορμή του ανέμου έστειλε στο κεφάλι του άτυχου νέου, προκάλεσε το μοιραίο και όταν ο θεός έτρεξε για να τον βοηθήσει ήταν ήδη πολύ αργά. Ο Απόλλων θύμωσε πολύ με τον Ζέφυρο, που ήταν η αιτία να χάσει τον Υάκινθο, και αποφάσισε ‒θεός ήταν!‒ να τον κρατήσει για πάντα κοντά του και να μην τον αφήσει να περάσει στο σκοτεινό βασίλειο του Κάτω Κόσμου. Αφού με τα ίδια του τα χέρια άνοιξε τάφο για να τον θάψει, φρόντισε να φυτρώσει στο σημείο εκείνο ένα λουλούδι, που ως τότε δεν υπήρχε, και το ονόμασε υάκινθο. Από τον Διοσκουρίδη μαθαίνουμε  ότι ο υάκινθος ονομάζεται ελικωνιάς και ότι οι Ρωμαίοι τον ονόμαζαν βάκκουμ ή ουακκίνιουμ (βιβλ. Δ62). Στα χρόνια του πίστευαν ότι είχε την ιδιότητα να καθυστερεί την ενηλικίωση αν έτριβαν μ’ αυτόν τους νέους. Ο Πλίνιος λέει πως υάκινθος ήταν το άνθος που χρησιμοποιούσαν οι έμποροι για να κρατήσουν τους νεαρούς δούλους στην εφηβεία, ενώ στον ομηρικό ύμνο της Δήμητρας διαβάζουμε ότι ένα από τα άνθη που συλλέγει η Περσεφόνη με τις νεαρές φίλες της στο Νύσιον πεδίον είναι και ο υάκινθος: δρέποντας ρόδα, κρόκους κι άνθη κι όμορφους μενεξέδες / στον τρυφερό λειμώνα, σπαθόχορτα και υάκινθους.

Προς τιμήν του Υάκινθου οι αρχαίοι Έλληνες θέσπισαν τα «Υακίνθεια». Γιορτή που συμβολίζει τον θάνατο και την αναγέννηση της φύσης και του ανθρώπου.  Η τέλεση των «Υακίνθειων» γινόταν στα τέλη της άνοιξης και στις αρχές του καλοκαιριού. Σύμφωνα με τον Παυσανία, οι εορτασμοί ήταν τόσο σημαντικοί που, σε καιρό πολέμου, διαπραγματεύονταν ανακωχή για να μπορέσουν να τιμήσουν τον Υάκινθο και να υμνήσουν τον θάνατο και τη ζωή. Ο δε Ξενοφών γράφει ότι οι Σπαρτιάτες διέκοπταν ακόμα και τις εκστρατείες τους ώστε να μπορούν να παρευρίσκονται στα Υακίνθεια.

Τα Υακίνθεια 

Τα Υακίνθεια ελάμβαναν χώρα γύρω από το ιερό του Απόλλωνα στις Αμύκλες και ήταν, κατά πάσα πιθανότητα, ενταγμένα στους εορτασμούς του Αμυκλαίου Απόλλωνος, οι οποίοι διαρκούσαν καθ’ όλη τη διάρκεια του μηνός Υακινθίου που αντιστοιχούσε στον αττικό μήνα Εκατομβαιώνα (Μάιος-Ιούνιος) και είχε πάρει το όνομά του από τα Εκατόμβαια, εορτή που γινόταν, επίσης, προς τιμήν του Απόλλωνα, κατά τη διάρκεια της οποίας θυσιάζονταν εκατόμβαι, δηλαδή 100 βόδια. Τα Υακίνθεια ήταν εορτή τριήμερος: η πρώτη ημέρα ήταν αφιερωμένη στον θάνατο του Υακίνθου και ήταν πένθιμη, δίχως άσματα και παιάνες, οι δε θυσίες και σπονδές ήταν προορισμένες για να τιμηθεί η μνήμη των νεκρών. Οι δύο επόμενες ημέρες, όμως, ήταν αφιερωμένες στον Απόλλωνα, και οι εορτασμοί διεξάγονταν σε ατμόσφαιρα ιδιαίτερα χαρούμενη.  Συμμετείχαν και οι ελεύθεροι και οι είλωτες (σκλάβοι) καθώς επίσης και οι ξένοι. Η πάνδημος αυτή συμμετοχή ομολογεί για τη σπουδαιότητα της εορτής. Ιδιαίτερα χαροποιός ήταν η δεύτερη μέρα όπου οι νέοι έπαιζαν κιθάρα και αυλό ή τραγουδούσαν, ενώ άλλοι συμμετείχαν σε ιπποδρομίες. Θυσιάζονταν πολλά ζώα ενώ στις υπαίθριες εορταστικές συνάξεις οι πολίτες προσκαλούσαν φίλους και συγγενείς. Πρέπει επίσης να πούμε ότι προσέφεραν στον Απόλλωνα έναν πέπλο υφασμένο από παρθένες, όπως εκείνον που προσέφεραν στην Αθηνά κατά τη διάρκεια των Παναθηναίων. Ο Ευριπίδης στην Ελένη του αναφέρεται στα Υακίνθεια λέγοντας: «…(Στα χαρούμενα νυχτερινά πανηγύρια) του Υάκινθου,/ που κάποτε ο Απόλλων πάνω στο αγώνισμα με δίσκο/ τον σκότωσε χωρίς να το θέλει / κι από τότε γιορτές στη Λακωνία/ με θυσίες βοδιών εκείνη την ημέρα».

Το όνομα Υάκινθος είναι, κατά τους ειδικούς, προελληνικό και αν λάβει κανείς υπόψη ότι ο Απόλλων υπήρχε ως θεός πριν από την έλευση των Δωριέων, εύκολα μπορεί να καταλάβει ότι πρόκειται για κλασικό συμβολισμό του θανάτου και της ανανέωσης της φύσης, όπως ακριβώς και ο μύθος του Άδωνη. Υπάρχει επίσης και η άποψη ότι ο Υάκινθος ήταν προελληνικός θεός που έδωσε τη θέση του στον Απόλλωνα καθότι υπάρχει η επίκληση Υακίνθειος Απόλλων.

Ο Υάκινθος και η Μουσική

Ζωγράφοι, γλύπτες και μουσικοί, από την αρχαιότητα μέχρι τους μοντέρνους καιρούς, τίμησαν τον αδικοχαμένο νέο με τα έργα τους, όμως το έργο που πραγματικά τον έκανε αθάνατο είναι η όπερα του Μότσαρτ Απόλλωνας και Υάκινθος. Το 1767 ο συνθέτης, που είναι μόλις έντεκα ετών, παρουσίασε, στις 13 Μαΐου, το έργο του αφήνοντας έκπληκτο το κοινό του Σάλτσμπουργκ. Είχε μαθητεύσει δίπλα στον περίφημο μουσικό Μαρτίνι, ο οποίος του είχε διδάξει αντίστιξη  και αρμονία. Λέγεται μάλιστα ότι ο τελευταίος είπε στον μαθητή του: «Η απέραντη ομορφιά και οι δυνατότητες της τεχνικής της αντίστιξης σου επιτρέπουν να εκφράσεις τα συναισθήματα που πλημμυρίζουν το είναι σου». Και δεν είχε άδικο· η πρώτη αυτή όπερα του παιδιού-συνθέτη τρέφει με τη μουσική της όχι μόνον τη μαγεία του μύθου αλλά και όλη τη δύναμη των συναισθημάτων των πρωταγωνιστών της. Επειδή, όμως, ήταν προφανές ότι ο μύθος αναφέρεται σε έρωτες αγοριών (και όπως, φυσικά, βιώνονταν στην αρχαία Ελλάδα μέσα στο πνεύμα της συντροφικότητας), ο Ρουφίνους Βιντλ, που ανέλαβε να γράψει το λιμπρέτο (στα λατινικά), παρουσίασε ένα πιο ορθόδοξο ερωτικό σχήμα, στο οποίο παίρνει μέρος η Μελία, η αδελφή του Υάκινθου, για την ομορφιά της οποίας ερίζουν  Απόλλων και Ζέφυρος. Οι καιροί και τα ήθη ήταν πια πολύ μακριά από εκείνα της αρχαιότητας. Παρ’ όλα αυτά η μουσική με την οποία ο Μότσαρτ «χτίζει» σιγά σιγά το πορτρέτο του νεαρού Υάκινθου είναι πολύ πιο κοντά στις διηγήσεις των Ελλήνων μυθογράφων και του Οβίδιου (Μεταμορφώσεις) παρά σε έναν Υάκινθο-θύμα που πληρώνει με τη ζωή του τους καβγάδες των αθανάτων για την ωραία Μελία. Ο εντεκάχρονος συνθέτης μοιάζει να αγαπούσε πολύ την ιστορία του έφηβου που έγινε άνθος!

Οι φιλομαθείς και φιλόμουσοι μπορούν να απολαύσουν το έργο όχι μόνον σε δίσκο αλλά και από ένα ενδιαφέρον dvd που έχει εκδώσει η δισκογραφική εταιρεία Deutsche Grammophon.