«ΔΥΝΑΜΗ ΜΟΥ, Η ΤΙΜΙΟΤΗΤΑ»

0

Σαμουράι, οι σπουδαίοι πολεμιστές που γοητεύουν μικρούς και μεγάλους,  η μυθολογία της γενναιότητας, ο θρίαμβος  της δύναμης και του σπαθιού, ο ιαπωνικός παράξενος Μεσαίωνας που στις μέρες μας εμπνέει και  τα περίφημα κόμικ Manga. Οι σαμουράι είναι ένας αληθινός «μύθος» πάνω στον οποίο στηρίχτηκε μια κάστα περίεργων πολεμιστών που συνδυάζουν την ωμότητα του πολέμου με την ευαισθησία – όσο παράξενο κι αν φαίνεται αυτό. Φτάνει να διαβάσει κανείς ένα απόσπασμα από τον κώδικα τιμής των σαμουράι, γνωστό ως Μπουσίντο, για να μπορέσει να αντιληφθεί τα ιδεώδη τους:

Στέγη δεν έχω και το σπίτι μου είναι ο διαλογισμός. / Δύναμη θεϊκή δεν διαθέτω πέρα από την τιμιότητά μου. / Πλούτη δεν έχω πέρα από την ακλόνητη υπακοή μου. / Δεν έχω ούτε ζωή, ούτε θάνατο γιατί τα δύο μαζί το ίδιο το αιώνιο είναι. /Δεν έχω εξουσία μαγική, μα η δύναμη του χαρακτήρα είναι η μαγεία μου. / Κορμί δεν έχω, κορμί είναι η ανδρεία μου. / Δεν έχω μάτια γιατί τα μάτια μου είναι η αστραπή. / Δεν έχω αυτιά γιατί τα αυτιά μου είναι η ευαισθησία. / Δεν έχω άκρα γιατί η γρηγοράδα είναι τα χέρια και τα πόδια μου. / Δεν έχω νόμους, νόμος μου είναι η άμυνά μου. / Στρατηγική δεν έχω, μα το δικαίωμα να σκοτώνω είναι η προστασία της στρατηγικής μου. / Σκοπό δεν έχω γιατί της ευκαιρίας το ενστικτώδες άρπαγμα είναι ο σκοπός μου. / Θαύματα δεν μπορώ να κάνω, μα η υποταγή στον νόμο είναι το θαύμα μου. / Αρχές δεν έχω γιατί αρχή μου είναι η προσαρμοστικότητά μου σε όλες τις καταστάσεις. / Δεν έχω τακτική γιατί η πληρότητα και η κενότητα  είναι η τακτική μου. / Φίλους δεν έχω γιατί η λογική είναι ο φίλος μου. / Δεν έχω εχθρούς γιατί η αφροσύνη είναι ο εχθρός μου. / Δεν έχω αρματωσιά γιατί αρματωσιά μου είναι η ευμένεια. / Δεν έχω κάστρα γιατί το ατάραχο πνεύμα μου είναι το κάστρο μου. / Σπαθί δεν έχω γιατί σπαθί μου είναι του πνεύματός μου το όνειρο.

Ο ποιητής δράκος
Η ιστορία του Ντάτε Μασαμούνε (1565-61613), γνωστού και ως «μονόφθαλμου δράκου», δείχνει την περίπλοκη φύση του σαμουράι. Λέγεται πως ο Μασαμούνε πέταξε πέρα το πληγωμένο μάτι του την ώρα της μάχης για να βλέπει καλύτερα τον εχθρό του! Αν η κίνησή του αυτή δείχνει την ωμότητα του πολεμιστή, οι στίχοι του μας αποκαλύπτουν την ευαισθησία του ποιητή: Κάθε που βλέπω το Φούτζι / Μου φαίνεται αλλιώτικο / Νιώθω σαν να το βλέπω Πάντα / για πρώτη φορά. Ο καλύτερος όμως τρόπος για να αντιληφθεί κανείς το πνεύμα αυτών των πολεμιστών είναι η ιστορία που διηγούνται οι Ιάπωνες για τον πολύ Μιγιαμότο Μουσάσι (1584-1645), έναν από τους γνωστότερους σαμουράι: «Ένας σαμουράι ήταν μια μέρα καθισμένος κι έτρωγε, μόνος του, σ’ ένα απόμακρο πανδοχείο. Τρεις μύγες πετούσαν γύρω του, αλλά εκείνος δεν έκανε την παραμικρή κίνηση για να τις διώξει. Παρέμενε περίεργα γαλήνιος. Πάνω στην ώρα κατέφθασαν τρεις ρονίν (πολεμιστές άτακτοι και άναρχοι). Το μάτι τους έπεσε πάνω στο υπέροχο σπαθί του σαμουράι. Σκέφτηκαν πως τρεις εναντίον ενός δεν ήταν δα και τίποτα σπουδαίο και αποφάσισαν να του το πάρουν! Ο σαμουράι κατάλαβε τις άνομες προθέσεις τους, αλλά παρέμεινε ήρεμος σαν να μην τους είχε δει καθόλου. Οι τρεις, όμως, συνέχισαν να φωνασκούν και, σιγά σιγά, να τον προκαλούν. Τότε ο σαμουράι σηκώθηκε και έπιασε, αστραπιαία, με τα ξυλάκια που έτρωγε, τις μύγες που φτερούγιζαν ενοχλητικά γύρω του! Οι ρονίν έμειναν με ανοιχτό το στόμα, τους κυρίευσε φόβος μεγάλος σαν είδαν την υπέρμετρη δεξιοτεχνία του σαμουράι και έφυγαν αμέσως από το πανδοχείο γιατί κατάλαβαν πως η ζωή τους βρισκόταν σε κίνδυνο. Πολύ αργότερα πληροφορήθηκαν πως εκείνος που κατάφερε, με τη σοφία του, να τους αποθαρρύνει δεν ήταν άλλος από τον ξακουσμένο Μιγιαμότο Μουσάσι, τον μεγαλύτερο ξιφομάχο της Ιαπωνίας, δάσκαλο-σαμουράι και φιλόσοφο».Η μεταξύ μύθου και πραγματικότητας αυτή αφήγηση είναι απόηχος ενός από τους βασικούς ηθικούς κανόνες των σαμουράι, σύμφωνα με τον οποίο θα έπρεπε πρώτα να προσπαθήσουν να πείσουν και μετά να πολεμήσουν. 

Η μάσκα του πολεμιστή
Η συνύπαρξη αυτή της ποίησης με την ωμότητα φαίνεται και στις θαυμάσιες αρματωσιές των σαμουράι. Ο χαρακτήρας και η φιλοσοφία τους σφραγίζει την ένδυση και τον εξοπλισμό τους και δημιουργεί έναν ενδυματολογικό κώδικα εξαιρετικά περίπλοκο που συνίσταται, εν πολλοίς, στη λεπτομέρεια. Αυτό που κάνει διαφορετική την εμφάνιση του σαμουράι από εκείνη οποιουδήποτε άλλου πολεμιστή είναι η λεπτοφυής αισθητική της που παραπέμπει σε μια «καλλιγραφημένη» αντίληψη πολέμου. Η παραδοσιακή, για παράδειγμα, χακάμα (το φαρδύ παντελόνι των σαμουράι) με τις επτά πιέτες (πέντε μπροστά και δύο πίσω) συμβολίζει τις επτά πολεμικές αρετές που έχουν τις απαρχές τους στο Μπουσίντο: γενναιοψυχία, τιμή, ευγένεια, αρετή, ειλικρίνεια, σεβασμός και νομιμότητα. Για την ένδυση και τον οπλισμό των σαμουράι μπορεί κανείς να συζητά ώρες ατελείωτες, όμως τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία της παραμένουν οι μάσκες, οι περικεφαλαίες και τα σαράντα είδη όπλων που χρησιμοποιούσαν. Τα πιο γνωστά είναι η κατάνα (το μεγάλο σπαθί) που θεωρείτο η «ψυχή του σαμουράι». Η κατάνα συνοδευόταν, συνήθως, από ένα κοντύτερο σπαθί, το γουακιζάσι. Το ζεύγος αυτό των σπαθιών λεγόταν νταΐσο και συμβόλιζε το κύρος και την τιμή. Το σπουδαιότερο όμως ήταν το μεϊτού (ονομαστό σπαθί), μεγαλύτερο από τα προηγούμενα και περνούσε από γενιά σε γενιά. Το πραγματικά αγαπημένο όπλο των σαμουράι ήταν το τόξο, το περίφημο γιουμί. Το μήκος του ήταν πάνω από δύο μέτρα και ήταν κατασκευασμένο από μπαμπού με χορδή μεταξωτή. Επίσης οι λόγχες γιαρί και ναγκινάτα (με την κυρτή λεπίδα) έχαιραν και αυτές της προτίμησής τους. Οι άγριοι αυτοί ποιητές συνήθιζαν να κόβουν τα κεφάλια των πιο επιφανών εχθρών τους με το μικρότερο από τα δύο σπαθιά τους ενώ πριν τον αποκεφαλίσουν έπλεκαν, στις πλείστες των περιπτώσεων, το εγκώμιο της ανδρείας του! Με τις τρομερές, πάλι, μάσκες τους αιφνιδίαζαν τους αντιπάλους τους. Λέγεται μάλιστα πως προτού φορέσει ο πολεμιστής τη μάσκα του φρόντιζε να δώσει, ο ίδιος, στο πρόσωπό του μια εξαιρετικά απειλητική έκφραση. Στις δε περικεφαλαίες τους έκαιγαν αρώματα για να μυρίζει ωραία το κεφάλι τους αν τύχαινε να τους το κόψουν! Τέλος, αγαπημένο αντικείμενο των σαμουράι είναι το τάντο (μικρό μαχαίρι) που κουβαλούσαν πάνω τους για να σώσουν την τιμή τους καταφεύγοντας στο τραγικό σεπούκου (κοινώς χαρακίρι).

Η τιμή του ιππότη
Η τήρηση του κώδικα της τιμής ήταν το σημαντικότερο για έναν σαμουράι. Οι σαμουράι που πίστευαν στον κομφουκιανισμό, δηλαδή και στη μοίρα –το κάρμα–, είχαν καταφέρει να επιβάλουν στην κάστα τους έναν δικό τους, ιδιαίτερο τρόπο ζωής και δεν δίσταζαν να κάνουν οτιδήποτε, ακόμα και να θυσιαστούν, προκειμένου να εγκαταλείψουν τον επίγειο κόσμο με το «κεφάλι ψηλά» όπως θα λέγαμε σήμερα. Ο πολεμιστής είχε να διαλέξει ανάμεσα στην ατίμωση και το σεπούκου. Το πρώτο επίσημα καταγεγραμμένο σεπούκου χρονολογείται στην περίοδο Χεϊάν (794 – 1185) από έναν πολεμιστή από το Μιναμότο. Από τη γρήγορη αυτοκτονία του ηττημένου σαμουράι στο πεδίο της μάχης, το σεπούκου πήρε, σιγά σιγά, έναν επιβλητικό τελετουργικό χαρακτήρα: λευκοντυμένος ο σαμουράι γονάτιζε μπροστά σε έναν ξύλινο δίσκο επάνω στον οποίο βρίσκονταν χαρτί, μελάνι, μία κούπα σακέ και το τάντο (μικρό μαχαίρι). Έπινε συμβολικά σε δύο γουλιές σακέ, έγραφε στο χαρτί ένα αποχαιρετιστήριο ποίημα και επιχειρούσε με το τάντο το οριζόντιο άνοιγμα (το hara) της κοιλιάς του, που για τους βουδιστές είναι το κέντρο της ανθρώπινης προσωπικότητας. Το σεπούκου δεν ήταν αποκλειστικά ανδρικό προνόμιο. Ο γυναικείος αυτοχειριασμός λεγόταν τζιγκάι και η γυναίκα έκοβε την καρωτίδα της με ένα μαχαίρι που είχε κρυμμένο στο μανίκι του κιμονό της. Όλα αυτά, βεβαίως, σε πολύ πολύ παλαιότερες εποχές. Είναι ενδιαφέρον, όμως, να τονίσουμε πως η γυναίκα σαμουράι είχε μια πολύ ιδιαίτερη θέση στην ανδροκρατούμενη αυτήν κοινωνία, η οποία –κακά τα ψέματα– συνεχίζει ακόμη να μας εντυπωσιάζει.

Πρόταση
Εάν τα λίγα που προαναφέραμε κίνησαν την περιέργεια κάποιων, τους συμβουλεύουμε ανεπιφύλακτα να δουν το κινηματογραφικό έργο του Ακίρα Κουροσάβα Οι επτά Σαμουράι (1954) για μια ευρύτερη γνωριμία όχι μόνον με τους καλλιτέχνες αυτούς πολεμιστές αλλά και με τον γιαπωνέζικο κινηματογράφο. Μπορείτε επίσης να διαβάσετε το βιβλίο του Μιγιαμότο Μουσάσι, Το βιβλίο των πέντε δαχτυλιδιών – Ο δρόμος του σαμουράι, που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά.