ΟΥΚ ΕΣΤΙΝ ΩΔΕ

0

Η Εβδομάδα των Παθών, η Μεγάλη Εβδομάδα, που αρχίζει την Κυριακή των Βαΐων και τελειώνει με την Κυριακή της Ανάστασης, είναι χρόνος πολύ ιδιαίτερος, ο οποίος φέρει την ανάμνηση του Θείου Πάθους. Πίσω από τα κόκκινα αυγά, τα τσουρέκια, τις σοκολάτες, τον πασχαλινό οβελία και τα φιλιά της αγάπης, που ευφραίνουν τις καρδιές όλων μας, ηχούν οι λόγοι του προφήτη Ησαΐα που λέει πως ο Ιησούς ταλαιπωρήθηκε για τα ανομήματά μας και όλα τα πάθη που υπέστη ήταν για να συγχωρηθούν οι δικές μας αμαρτίες. Τα Πάθη αυτά είναι ένα μεγάλο ιδιαίτερο κεφάλαιο της χριστιανικής παράδοσης και συνοψίζονται σε επτά εξελικτικά στάδια: η σύλληψη του Ιησού μετά την προδοσία του Ιούδα, η δίκη του από το Ανώτατο Εβραϊκό Δικαστήριο, του οποίου ηγείτο ο μεγάλος αρχιερέας Καϊάφας, η παράδοσή του στον Ρωμαίο Πόντιο Πιλάτο, η επικύρωση της καταδίκης του από τον τελευταίο, η Σταύρωση, ο λογχισμός της πλευράς Του και η Ταφή.

Θέατρο
Η αλυσίδα αυτή των Παθών, με την εξάπλωση και την κραταίωση του χριστιανισμού, έγινε ένα από τα κυρίως θέματα της πρώτης χριστιανικής τέχνης αλλά και του Μεσαιωνικού Θεάτρου των Μυστηρίων, όπως αποκαλούσαν τις σκηνικές αυτές εκδηλώσεις. Χάρη στα Πάθη του Χριστού και την ανάγκη της Εκκλησίας να τα μάθουν ακόμα και άνθρωποι που δεν ξέρουν γράμματα για να μελετήσουν τις Γραφές αναγεννάται το θέατρο στη Δυτική Ευρώπη, κατά τον 10ο αιώνα, όταν η πασχαλινή λειτουργία εμπλουτίζεται με δραματοποιημένα αποσπάσματα των ευαγγελίων. Το αρχαιότερο των οποίων ήταν το περίφημο Quem Quaeritis που αναπαριστά τη σκηνή όπου οι τρεις Μαρίες πηγαίνουν στον τάφο του Ιησού και συναντούν τον άγγελο που τις ρωτά: «Τι ζητείτε τον ζώντα μετά των νεκρών;» Όταν εκείνες του λένε ότι γυρεύουν τον Ιησού τον Ναζωραίο, ο άγγελος τους απαντά «Ουκ έστιν ώδε» και τους αποκαλύπτει το συνταρακτικό γεγονός της Ανάστασης. Σε ένα χειρόγραφο του 10ου αιώνα, γνωστό ως Regularis Concordia, υπάρχουν πλούσιες σκηνικές ενδείξεις για την αναπαράσταση της τόσο σημαντικής αυτής σκηνής. Τα Πάθη του Χριστού γίνονται με τον τρόπο αυτόν ένα από τα δημοφιλέστερα θέματα των σκηνικών δρώμενων που σιγά σιγά εγκαταλείπουν το εσωτερικό της εκκλησίας για να γίνουν, γύρω στον 12^ο αιώνα, γιορτές-θεάματα που διαρκούν ημέρες ολόκληρες.

Ζωγραφική
Αν «το φαιδρό της Αναστάσεως κήρυγμα» που αναφέρουν οι Γραφές είναι, τελικά, το χαροποιό μήνυμα το οποίο σφραγίζει μια σειρά από πολύ σημαντικά γεγονότα πάνω στα οποία δομήθηκε η χριστιανική «μυθολογία», εκείνο της Αποκαθήλωσης και της Ταφής του Θεανθρώπου ανοίγει δρόμους σε απειράριθμες εικαστικές εκφράσεις και φέρνει στο προσκήνιο τον Ιωσήφ από την Αριμαθαία και τον Νικόδημο, δύο από τους σπουδαιότερους, και εν πολλοίς ξεχασμένους, πρωταγωνιστές των Παθών.

Ιωσήφ και Νικόδημος
Ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας, κρυφός μαθητής του Ιησού, ήταν αυτός που, σύμφωνα με το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, ζήτησε την άδεια να αποκαθηλώσει και να ενταφιάσει, στον οικογενειακό τάφο του, το σώμα του Ιησού: «Το Άχραντον Σώμα σινδόνι καθαρά ειλήσας και αρώμασι εν μνήματι καινώ κηδεύσας απέθετο». Στη μεγαλειώδη αυτήν πράξη του συνεπικουρείται από τον Νικόδημο −μυστικός και αυτός μαθητής- και μαζί ετοιμάζουν για την ταφή το σώμα του διδασκάλου τους. Τον Νικόδημο και τον Ιωσήφ βρίσκουμε σε όλες τις αναπαραστάσεις (ζωγραφική, γλυπτική, ιστορημένα χειρόγραφα…) της Αποκαθήλωσης και της Ταφής με τους υπόλοιπους γνωστούς σε όλους μας πρωταγωνιστές. Το θαυμαστό όμως της υπόθεσης είναι ο θρύλος, που διαιωνίζεται, σε σχέση με τους δύο αυτούς ευσεβείς άνδρες. Γύρω από το πρόσωπο του Ιωσήφ δημιουργείται μια ολόκληρη μυθολογία που τον καθιστά άγιο και ήρωα μαζί. Λέγεται ότι πήγε στη Μεγάλη Βρετανία και μαζί του έφερε ένα κύπελλο που είχε χρησιμοποιηθεί στον Μυστικό Δείπνο, μέσα στο οποίο είχαν στάξει μερικές σταγόνες από το αίμα του Χριστού. Μυθολογείται μάλιστα ότι το κύπελλο αυτό ήταν το περίφημο Γκράαλ, το οποίο αναζήτησαν πολύ αργότερα οι Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης! Όσο για τον Νικόδημο, που τιμάται ως άγιος και φέρεται να μαρτύρησε στον πρώτο αιώνα, του «χρέωσαν» ούτε λίγο ούτε πολύ ένα από τα απόκρυφα Ευαγγέλια, στο οποίο περιγράφεται το θαύμα της διάσωσης του Ιωσήφ από τον Ιησού και το οποίο είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα αλλά και ωραιότερα αποσπάσματά του.

Το θαύμα
Ο Ιωσήφ, που μαζί με τον Νικόδημο φρόντισαν, όπως είπαμε παραπάνω, για την ταφή του Κυρίου, εξόργισε τόσο πολύ τους Εβραίους ιερείς που αποφάσισαν να τον εκδικηθούν. Τον αιχμαλώτισαν και πολύ θυμωμένοι του είπαν: «Να ξέρεις καλά ότι δεν μπορούμε να σε τιμωρήσουμε αμέσως, όπως θα σου άρμοζε, γιατί αρχίζει το Σάββατο, αλλά εσύ δεν αξίζεις ούτε να ταφείς! Θα πετάξουμε τις σάρκες σου στα όρνεα […]» Και αφού τον απείλησαν, τον έκλεισαν σε ένα σπίτι απ’ όπου δεν υπήρχε περίπτωση διαφυγής. Έβαλαν, μάλιστα, φρουρούς και σφράγισαν την πόρτα για να είναι απολύτως σίγουροι. Στη συνέχεια, οι ιερείς συνεδρίασαν στη συναγωγή για να αποφασίσουν με τι τρόπο θα θανάτωναν τον Ιωσήφ. Έστειλαν, μάλιστα, να τον φέρουν για να απολογηθεί μπροστά τους. Αλλά «[…] σαν άνοιξαν δεν τον βρήκαν μέσα. Ολόκληρος ο λαός έμεινε άναυδος και κατατρομαγμένος όταν αντιλήφθηκε ότι η σφραγισμένη πόρτα ήταν ανέπαφη και ότι ο Καϊάφας κρατούσε το κλειδί πάνω του. Δεν τολμούσαν πια να κάνουν το παραμικρό εναντίον όλων εκείνων που είχαν υπερασπισθεί τον Ιησού ενώπιον του Ποντίου Πιλάτου […]»Η αφήγηση του θαύματος, εκ στόματος Ιωσήφ −σύμφωνα πάντα με τα Απόκρυφα του Νικοδήμου− θα πρέπει να είναι το πρώτο θαύμα του αναστημένου Μεσσία: «Με φυλακίσατε (λέει στους ιερείς της συναγωγής) την Παρασκευή, περίπου τη δέκατη ώρα, και έμεινα εκεί κλεισμένος όλο το Σαββάτο. Γύρω στα μεσάνυχτα όμως και καθώς ετοιμαζόμουν, όρθιος, να προσευχηθώ, το σπίτι στο οποίο με είχατε κλείσει σηκώθηκε από τις τέσσερις γωνίες του και ένα δυνατό φως θάμπωσε τα μάτια μου. Τρομαγμένος έπεσα καταγής, αλλά ένα χέρι με σήκωσε πάνω […].“Μη φοβάσαι, Ιωσήφ, άνοιξε τα μάτια σου και κοίταξε αυτόν που σου μιλάει”. Σήκωσα τότε το βλέμμα μου και είδα τον Ιησού. Μα σαν τον είδα τρόμαξα ακόμη πιο πολύ γιατί πίστεψα πως ήταν φάντασμα και επιτόπου άρχισα να απαγγέλλω τις εντολές Του. Γνωρίζετε βεβαίως πολύ καλά πως όταν ένα φάντασμα ακούει προσευχές παίρνει δρόμο· εκείνος όμως τις έλεγε μαζί μου. Βλέποντας όλα αυτά του λέω: “Προφήτη Ηλία…” και εκείνος μου απαντά: “Δεν είμαι ο Ηλίας […]. Είμαι ο Ιησούς. Ζήτησες το σώμα μου από τον Πιλάτο, με σαβάνωσες, σκέπασες το πρόσωπό μου με τη σινδόνη, με έβαλες σε μνήμα δικό σου αχρησιμοποίητο κι ύστερα το έκλεισες, μέγα λίθο κυλώντας ίσαμε την είσοδό του”. “Έλα να μου δείξεις (του λέω) τον τόπο στον οποίο σε έθαψα”. Και πράγματι με οδήγησε στο μνήμα όπου το σάβανο βρισκόταν ακόμα εκεί καθώς και η σινδόνη με την οποία του είχα σκεπάσει το πρόσωπο. Έτσι βεβαιώθηκα πως ήταν ο Ιησούς. Ύστερα με πήρε από το χέρι και με τις πόρτες κλειστές, όπως τις είχατε αφήσει, με πήγε στο δικό μου σπίτι και αφήνοντάς με, δίπλα στο κρεβάτι μου, μου λέει: “Ειρήνη Ημίν”. Με ασπάστηκε και φεύγοντας προσθέτει: “Δεν θα βγεις από το σπίτι σου αν δεν περάσουν σαράντα ημέρες. Εγώ, τώρα, πάω να συναντήσω τους αδελφούς μου στη Γαλιλαία”».

Το απόκρυφο αυτό ευαγγέλιο, το λεγόμενο του Νικοδήμου, γράφτηκε κάποια στιγμή στον Μεσαίωνα και παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με ένα άλλο απόκρυφο κείμενο (Οι πράξεις του Πιλάτου) που είχε γραφτεί νωρίτερα και έχει θέμα την κατάβαση του Ιησού στον Άδη. Όσοι από σας έχουν την ευκαιρία να δουν μέσα στη Μεγάλη Εβδομάδα την κλασική πια ταινία του Τζεφιρέλι Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ θα απολαύσουν τον Λόρενς Ολιβιέ, ως Νικόδημο, που ακούγεται να λέει, για τον δάσκαλό του, το περίφημο «Και με τις πληγές του θεραπευθήκαμε».