ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΕΠΟΧΕΣ

Το φθινόπωρο, κατά τη διάρκεια του οποίου Με τραγούδια και χορούς / πανηγυρίζει τη σοδειά του ο δουλευτής / Και τη χαρά του Βάκχου / το γλυκόπιοτο κρασί αποκοιμίζει,  περιγράφονται δύο ξεχωριστές καταστάσεις: της χαράς και της μέθης, που οδηγούν στον ύπνο και την ανάπαυση, και εκείνη του κυνηγιού γεμάτη ζωντάνια και εφευρετικότητα. Όσο για τον χειμώνα, όπου Δίπλα στη φωτιά ήσυχες κι ευτυχισμένες ζούμε μέρες / ακούγοντας τη δυνατή βροχή να πέφτει, το χιόνι, το δύσκολο περπάτημα πάνω στην παγωμένη γη, οι δυνατοί άνεμοι γίνονται μελωδίες που μιλάνε σε όλους μας. Το μοναδικό αυτό έργο έχει κάτι από τον χαρακτήρα μιας πάνδημης αρμονίας!

Ένας άλλος Βενετός συνθέτης σύγχρονος του Βιβάλντι, ο Μπενεντέτο Μαρτσέλο (1686-1793), ο πρίγκιπας, όπως τον έλεγαν, της μουσικής, έμελλε να δώσει στις τέσσερις εποχές του χρόνου τη φιλοσοφική και θρησκευτική υπόστασή τους. Γνωστός περισσότερο για το κείμενό του Θέατρο Εποχών Μοντέρνων*, καυστικότατη σάτιρα για τον κόσμο της όπερας και τις εκκεντρικότητές του, ο εξαιρετικός αυτός συνθέτης αποθεώνει, στην κυριολεξία, τις τέσσερις εποχές μεταλλάζοντάς τις σε πρόσωπα αλληγορικά και δίνοντάς τους φωνή. Ο πλήρης τίτλος του έργου, που κατατάσσεται στα ορατόρια, είναι Il pianto e il riso delle quattro stagioni dell’anno (Το γέλιο και το κλάμα των τεσσάρων εποχών του έτους). Κάθε εποχή  αντιπροσωπεύεται και από διαφορετική φωνή, όπως διαφορετική είναι και η φύση της: ο Χειμώνας γραμμένος για μπάσο, το Καλοκαίρι, που εμφανίζεται αμέσως μετά στη σκηνή, είναι άλτο (μεσαία φωνή), η Άνοιξη σοπράνο και το Φθινόπωρο τενόρος. Εδώ το συναίσθημα της χαράς και της λύπης, της μελαγχολίας και της ψυχικής ανάτασης τα εκφράζει η ανθρώπινη φωνή. Ο σκληρός Χειμώνας συνδιαλέγεται με τη λεπταίσθητη Άνοιξη, το γεμάτο φως Καλοκαίρι και το μελαγχολικό Φθινόπωρο, αδυνατώντας, όμως, να καταλάβει τη θλίψη τους. Στο πρώτο μέρος κυριαρχεί η απογοήτευση και η «ξεροκεφαλιά» του Χειμώνα που είναι, σαφώς, λιγότερο φιλόσοφος από τους συντρόφους του. Ο λιμπρετίστας, εμπνευσμένος από τον σπουδαίο ρόλο της θεάς Δήμητρας στην αρχαιότητα, αποφασίζει να δώσει λύση στο δεύτερο μέρος του έργου αντικαθιστώντας τη μητέρα της Περσεφόνης με την Παναγία προστάτιδα, μορφή εξέχουσα του χριστιανικού κόσμου· αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο το έργο θεωρείται θρησκευτικό. Στο δεύτερο μέρος επεμβαίνει δυναμικά η Άνοιξη εξηγώντας τους το μυστήριο της γέννησης και της αναγέννησης που θεωρεί άμεσα συνδεδεμένα με τη θρησκεία και την εξ Ουρανών προστασία. Η ελπίδα και η ικανοποίηση γεννιέται τότε στην καρδιά και των τεσσάρων αλληγορικών αυτών προσώπων και το κλάμα αφήνει τη θέση του στο γέλιο. Τελευταίο «θεατρικό» εύρημα, τόσο για τη συμφιλίωση όσο και για την επιβεβαίωση της ύπαρξης της καθεμιάς των εποχών, οι μεγάλες γιορτές της Παναγίας: ο Ευαγγελισμός την άνοιξη (25 Μαρτίου), η Άμωμος Σύλληψη της Θεοτόκου τον χειμώνα (9 Δεκεμβρίου), η Ανάληψη στους Ουρανούς το καλοκαίρι (15 Αυγούστου) και η Γέννησή της το φθινόπωρο (8 Σεπτεμβρίου). Έτσι τελειώνει το ορατόριο και, όπως στα περισσότερα λυρικά έργα της μπαρόκ μουσικής, έζησαν αυτοί (οι πρωταγωνιστές) καλά και εμείς καλύτερα!