Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ

0

Στον Τζιότο ντι Μποντόνε (Giotto di Bondone), έναν από τους μεγαλύτερους ζωγράφους, που είναι σε όλους μας γνωστός ως Τζιότο και που όλοι μας έχουμε δει τουλάχιστον έναν από τους υπέροχους αγγέλους που ζωγράφιζε, έλαχε ο κλήρος να ιστορήσει με τα απαράμιλλα χρώματά του την ιστορία της Γέννησης του Ιησού. Στις περίφημες τοιχογραφίες του παρεκκλησίου Σκροβένι (Cappella degli Scrovegni), στην Πάδοβα, ο ζωγράφος όχι μόνον απεικόνισε τις σημαντικότερες σκηνές της ζωής του Χριστού –μεταξύ των οποίων και το μεγάλο κεφάλαιο της Γέννησης σύμφωνα με τις ευαγγελικές αφηγήσεις–, αλλά κατάφερε, με τα ζωγραφικά αυτά αριστουργήματά του, να αλλάξει την τεχνοτροπία της ευρωπαϊκής ζωγραφικής και να θέσει τα θεμέλια του μεγάλου κινήματος της Αναγέννησης στην τέχνη. Ο Τζιότο προχώρησε πέρα από τις συμβάσεις της βυζαντινής τέχνης, οι κανόνες της οποίας είχαν επιβληθεί και στη Δύση, και έσπασε το στατικό και το ακίνητο της έκφρασης «εξανθρωπίζοντας» τις ευαγγελικές σκηνές. Έτσι κατάφερε να εκφράσει, με τη ζωγραφική αφήγησή του, τα ανθρώπινα συναισθήματα και να αναδείξει τον πλούτο τους. Το βάθος, ανύπαρκτο μέχρι τότε, που αρχίζει να κυριαρχεί στη ζωγραφική του, άνοιξε, όπως είπαμε παραπάνω, τοn δρόμο για την Αναγέννηση, που κύριο χαρακτηριστικό της είναι η προοπτική. Ποιος, όμως, ήταν στην πραγματικότητα ο μάγος των χρωμάτων που κατάφερε να μιλήσει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον για το μυστήριο της Γέννησης και κυρίως να το φέρει τόσο κοντά στον καθέναν μας;

Το βοσκόπουλο και ο ζωγράφος
Πολύ λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τη ζωή του και πολύ περισσότερα για την τέχνη του, που θαύμαζαν όλοι οι μεγάλοι σύγχρονοί του και μη. «Ήταν εξαιρετικά μεγαλοφυής, τόσο που η φύση, μητέρα και δημιουργός των πάντων, δεν παρήγαγε τίποτα το καινούργιο κατά την αιώνια εξέλιξή της, που να μην μπορεί να το αποδώσει με τη γραφίδα, την πένα ή το πινέλο του. Οι απεικονίσεις του ήταν τόσο τέλειες που όταν τις κοίταζε κανείς νόμιζε πως έβλεπε το ίδιο το μοντέλο και όχι το αντίγραφό του. Συχνά τα έργα του ξεγελούσαν την όραση που εκλάμβανε για αληθινό αυτό που ήταν ζωγραφισμένο», γράφει ο Ιταλός ποιητής και συγγραφέας Βοκάκιος, ο πιο σπουδαίος από τους μαθητές του μεγάλου Πετράρχη. Έτσι «ξεγελούν» το μάτι και οι σκηνές από τη Γέννηση ταξιδεύοντάς μας σε έναν ουρανό που έχει κατέβει στη γη! Σύμφωνα με την παράδοση, ο Τζιότο, που ήταν παιδί φτωχής αγροτικής οικογένειας, έβοσκε τα γιδοπρόβατα του πατέρα του, του  Μποντόνε, όταν περνώντας από κει ο ζωγράφος Τσιμαμπούε, ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους της εποχής του (13ος αιώνας) και πιστός στη βυζαντινή παράδοση, είδε τον δωδεκάχρονο βοσκό να ζωγραφίζει με κάρβουνο πάνω σε μια πέτρα. Μαγεμένος, στην κυριολεξία, από το χάρισμα του νεαρού, τον πήρε μαζί του για να του μάθει τα μυστικά της τέχνης. Τη φύση μέσα στην οποία μεγάλωσε και γνώριζε καλά συνδύασε ο Τζιότο με το θείο και το ανθρώπινο στα πέντε από τα είκοσι τρία πανό της τοιχογραφίας που θέμα τους είναι η ζωή του Χριστού. Στα πέντε αυτά πανό ο επισκέπτης του παρεκκλησίου Σκροβένι μπορεί να θαυμάσει τη Γέννηση αυτήν καθαυτήν, το Προσκύνημα των Μάγων, την Υπαπαντή του Κυρίου, τη Σφαγή των Αθώων και τη Φυγή στην Αίγυπτο.

Το συγχωροχάρτι
Οι εξαιρετικές αυτές σκηνές των ευαγγελίων, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την έλευση του Ιησού στον κόσμο των ανθρώπων, και η συνάντησή τους με την τέχνη  οφείλονται, εν πολλοίς, στον πλούσιο έμπορο, από την Πάδοβα, Ερρίκο Σκροβένι (Enrico Scrovegni). Ο Σκροβένι, που είχε πολιτικές φιλοδοξίες και πρόσβλεπε στην κοινωνική αναγνώριση, αγόρασε μια παλαιά ρωμαϊκή αρένα που γειτόνευε με το μέγαρό του και, το 1302, κατάφερε να πάρει άδεια ανέγερσης οικογενειακού παρεκκλησίου από τον επίσκοπο της Πάδοβα. Ο ισχυρός Σκροβένι, που ήταν φίλος με τον πάπα Βενέδικτο ΙΑ΄, κατάφερε να πείσει τον τελευταίο να δίνει συγχωροχάρτι ενός χρόνου και σαράντα ημερών σε όσους πιστούς επισκέπτονταν το παρεκκλήσιο κατά την περίοδο των Χριστουγέννων ή κατά τη διάρκεια των εορτασμών της Κοιμήσεως της Θεοτόκου! Θα πρέπει εδώ να υπενθυμίσουμε ότι την εποχή εκείνη οι συμμαχίες των οικονομικά ή πολιτικά ισχυρών με τον εκάστοτε πάπα ήταν συνηθισμένο φαινόμενο. Όλα αυτά όμως επέσυραν την μήνιν και τη ζήλια των μοναχών του τάγματος των Ερημιτών, της γειτονικής εκκλησίας, που εξανίστανται σε ένα επίσημο έγγραφο του 1305: «Το ότι ο άρχων Ερρίκος πήρε την άδεια να ανεγείρει στην Αρένα, ή στην ευρύτερη τοποθεσία που ονομάζεται έτσι, ένα παρεκκλήσι, μικρό προσευχής οίκο, για τον ίδιο, τη σύζυγό του, τη μητέρα του και την οικογένειά του, έχει καλώς. Δεν θα πρέπει, όμως, άλλοι [πλην της οικογένειας] να συχνάζουν την εκκλησία αυτήν». Οι προσπάθειες των Ερημιτών απέβησαν μάταιες γιατί φαίνεται, από μαρτυρίες που διαθέτουμε, πως ήδη από το 1305 οι επισκέπτες αυξήθηκαν κατά πολύ όχι μόνον για το παπικό συγχωροχάρτι, αλλά για να θαυμάσουν τις νωπογραφίες του Τζιότο που ήταν μοναδικές. Απλώς φιλόδοξος ή λάτρης της τέχνης, ο Σκροβένι κατάφερε με την παραγγελία του αυτήν, στον ώριμο πλέον Τζιότο, να δημιουργήσει, δίχως υπερβολή, ένα από τα ωραιότερα μουσεία που διαθέτει σήμερα η Ευρώπη, μέσα στο οποίο τα Χριστούγεννα, η μεγάλη αυτή στιγμή της χριστιανοσύνης, αποτυπώθηκε με έναν τρόπο που συνδυάζει την έκφραση της πρώιμης Αναγέννησης με τη μεγάλη ποίηση. Η παράδοση, άλλωστε, θέλει και τον ποιητή της Θείας Κωμωδίας, τον Δάντη, που την εποχή εκείνη λένε πως βρισκόταν στην Πάδοβα, να έχει ρόλο συμβουλευτικό στην εκτέλεση των νωπογραφιών. Όπως και να έχει το πράγμα, ο Τζιότο κατάφερε, σμίγοντας το πρόσκαιρο με το αιώνιο, το ανθρώπινο με το θείο και το γήινο με το ουράνιο, να διηγηθεί τα Χριστούγεννα με έναν τρόπο που εξακολουθεί να συγκλονίζει πιστούς και μη.

Αν ποτέ βρεθείτε στην Ιταλία μην παραλείψετε να επισκεφθείτε στην Πάδοβα την Cappella degli Scrovegni για να θαυμάσετε τον Τζιότο καθώς και την εκκλησία των Ερημιτών (Chiesa degli Eremitani), που μαζί με το Αρχαιολογικό μουσείο αποτελούν σήμερα το μεγάλο ενιαίο  Δημοτικό Μουσείο της Πάδοβα υπό την ονομασία «Musei Civici degli Eremitani» και να θαυμάσετε τους θησαυρούς τους.