ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ

0

Διάβασα προ ημερών στο Διαδίκτυο ένα μικρό κείμενο για την «μαγεία» του Φεγγαριού. Με την ευκαιρία, λοιπόν, που το Αυγουστιάτικο ολόγιομο Φεγγάρι θα λάμπει στον αποψινό ουρανό, κι αφού οι περισσότεροι από ‘μας θα βρίσκονται αυτές τις μέρες στην εξοχή των διακοπών μας, θεώρησα καλό να το μοιραστώ μαζί σας. Έγραφε, λοιπόν, ο άγνωστος συγγραφέας: «Εκτός από το Φεγγάρι των επιστημόνων, υπάρχει κι ένα άλλο Φεγγάρι που σε πείσμα των επιστημονικών αποκαλύψεων εμπνέει ακόμα τους ποιητές, προκαλεί για βόλτα στη φεγγαράδα και διατηρεί στη συνείδηση των ανθρώπων απόκρυφα μυστικά… Η φημισμένη μάλιστα πανσέληνος του Αυγούστου έχει ένα μοναδικό χαρακτηριστικό, που την κάνει να ξεχωρίζει. Είναι, συνήθως, λίγο «έγχρωμη». Ειδικά λίγο μετά την ανατολή της, αλλά και προς τη δύση της, όταν αρχίζει να παίρνει κάτι από το χρώμα της πορφύρας. Απομυθοποιημένη ή όχι, η Σελήνη εξακολουθεί να κρατά τον άνθρωπο αιχμάλωτο της σαγήνης της. Όταν ο φωτεινός δίσκος της στολίζει το στερέωμα, η ομορφιά ανταμώνει με την τέχνη, τον μύθο, τις παραδόσεις και την πραγματικότητα και γίνονται λογοτεχνία, ποίηση, μουσική, ταινίες, πεποιθήσεις».

Και πράγματι, πολλές από τις παραδόσεις, που κρατάνε από την αρχαία ακόμη εποχή, θεωρούν το Αυγουστιάτικο Φεγγάρι ότι είναι λαμπρότερο και μεγαλύτερο απ’ οποιαδήποτε άλλη Πανσέληνο του χρόνου, κάτι που φυσικά δεν είναι σωστό αφού πρόκειται απλά για μια οπτική απάτη. Αυτό που συμβαίνει δηλαδή είναι ότι στη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών ο Ήλιος βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της ετήσιας φαινόμενης τροχιάς του στον ουρανό ενώ αντίθετα η Σελήνη βρίσκεται σχετικά πιο κοντά στον ορίζοντα. Σ’ αυτή τη θέση η Πανσέληνος μπορεί να συγκριθεί με διάφορα άλλα χαρακτηριστικά που βρίσκονται εκεί, όπως δέντρα, κεραίες και διάφορα κτίσματα. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο εγκέφαλος του παρατηρητή παρασύρεται να πιστέψει ότι η Πανσέληνος είναι μεγαλύτερη ενώ επανειλημμένες μετρήσεις έχουν αποδείξει ότι το μέγεθος της Πανσελήνου δεν διαφέρει καθόλου από ώρα σε ώρα. Υπάρχει φυσικά μετρήσιμη διαφορά του μεγέθους της Σελήνης ανάλογα με το αν βρίσκεται στο περίγειό της ή στο απόγειό της, κάτι που συμβαίνει μια φορά κάθε μήνα. Αυτό όμως δεν έχει σχέση με το πόσο μεγάλη φαίνεται όταν βρίσκεται κοντά στον ορίζοντα, που οφείλεται όπως είπαμε αποκλειστικά και μόνο σε οπτική απάτη.

Είναι, πάντως, γεγονός ότι η παρουσία της Σελήνης στον νυχτερινό ουρανό πραγματικά δεν έχει αντίζηλο, γι’ αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο που η μυθολογία είναι γεμάτη με τις ιστορίες της που πολλές την ταύτιζαν με την θεά Άρτεμη. Όταν πρόβαλλε στον ουρανό το χαριτωμένο της πρόσωπο με την ασημένια ανταύγεια, η ομορφιά της έκανε τα άστρα να ωχριούν, ενώ η φαντασία των αρχαίων παρομοίαζε τις ακτίνες της Σελήνης με τα γρήγορα και μυτερά βέλη της Αρτέμιδος. Η αγνή πανέμορφη παρθένα, η κυνηγός θεά, ήταν για τον Όμηρο το πρότυπο της γυναικείας ομορφιάς. Στη Σελήνη απέδιδαν επίσης τη νυχτερινή δροσιά και τις βροχές, γι’ αυτό ονόμαζαν την Άρτεμη «Ποτάμια» και την λάτρευαν κοντά σε πηγές και λίμνες όπου πίστευαν ότι λούζονταν μαζί με τις Νύμφες μακριά από τα βέβηλα βλέμματα των ανδρών.

Εκτός, όμως, από τις μυθολογικές ιστορίες της αρχαίας Ελλάδας, το Φεγγάρι έχει μιαν ιδιαίτερη θέση και στη σύγχρονη ποίηση, όπως και στους ποιητικούς στίχους πολλών σύγχρονων τραγουδιών. Η ελληνική δισκογραφία είναι, άλλωστε, γεμάτη με αναφορές στον γειτονικό μας δορυφόρο. Όπως γράφει χαρακτηριστικά η Γιώτα Συκκά: «Από το «Φεγγαράκι μου λαμπρό», το τραγουδάκι που λέγαμε παιδιά, μέχρι το δημώδες «Το φεγγάρι κάνει βόλτα στης αγάπης μου την πόρτα» και τις σημερινές αναφορές στο ίδιο θέμα, το ελληνικό τραγούδι έχει αποδείξει πολλές φορές ότι ξέρει να… σεληνιάζεται πολύ μελωδικά, άλλοτε γιατί ταίριαζε και αποτελούσε τη λέξη-κλειδί που έλειπε από το στίχο, κι άλλοτε καταγράφοντας τη διάθεση της στιγμής του δημιουργού που το έγραψε». Κάνοντας μνεία ορισμένων μόνο τραγουδιών για το Φεγγάρι αναφέρεται επίσης και στις πιο γνωστές μελωδίες στις οποίες περιλαμβάνονται το «Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι» του Μάνου Χατζιδάκι και το «Χάρτινο το φεγγαράκι» του Νίκου Γκάτσου.

Στη «Μικρή Ραλλού», ο Μάνος Χατζιδάκις μας τραγουδάει προειδοποιώντας μας ότι:
«Ζηλεύει το φεγγάρι και στέλνει απ’ τα βουνά
το μαύρο καβαλάρη που μας κυβερνά»,

ενώ στα «Παιδιά κάτω στον κάμπο» απευθύνεται στο Φεγγάρι καλώντας το:
«Έλα κόρη της Σελήνης
κόρη του Αυγερινού
να χαρίσεις στα παιδιά μας
λίγα χάδια του ουρανού».

Ακόμη και οι Κατσιμιχαίοι στο «Νύχτωσε νύχτα νύχτωσε», που με τόσο λυρικό τρόπο τραγουδούν, αναφέρονται στην «μαργαριταρένια μου φεγγαρολουσμένη», προσωποποίηση βγαλμένη λες από ποίημα του Ουράνη.

Άλλες πάλι φορές η Σελήνη αναφέρεται παρεμπιπτόντως στους στίχους του τραγουδιού, όπως σ’ εκείνο του Γιάννη Θεοδωράκη, που μελοποίησε ο αδελφός του Μίκης Θεοδωράκης:
«το φεγγάρι αρμενίζει
στων ματιών σου την πηγή».

Ενώ με τον ίδιο τρόπο αναφέρεται και ο Νίκος Γκάτσος στο:
«Φύτεψα στην πόρτα σου χορτάρι
να χεις ίσκιο και δροσιά
κι ήρθα πριν αλλάξει το φεγγάρι
να σου φέρω ζεστασιά».

Μια άλλη συλλογή τραγουδιών του Νίκου Γκάτσου που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης έχει τίτλο «Θαλασσινά Φεγγάρια» και κυκλοφόρησε με ερμηνευτές την Βίκυ Μοσχολιού και τον Γρηγόρη Μπιθικώτση για πρώτη φορά την ίδια ημέρα που επιβλήθηκε η δικτατορία των συνταγματαρχών στις 21 Απριλίου 1967. Φυσικά, ένα μήνα αργότερα απαγορεύτηκε κι αυτό μαζί με όλο το άλλο έργο του δημοφιλούς συνθέτη. Μελοποιημένο, επίσης, από τον Θεοδωράκη είναι και το ποίημα του Μάνου Ελευθερίου «Έχεις μάτια το φεγγάρι» ερμηνευμένο από τον αξέχαστο Μπιθικώτση:

«Έχεις μάτια το φεγγάρι
κι είναι η νύχτα σπιτικό σου
απ’ αυτά που μου ‘χεις πάρει
τίποτα δεν είν’ δικό σου»

Πολλές είναι επίσης και οι πανέμορφες Κρητικές μαντινάδες που αναφέρονται, με τον δικό τους απαράμιλλο τρόπο, στο Φεγγάρι:
Απόψε αργά φεγγάρι μου σ έχω αγγαρεμένο
φίλε πιστέ του έρωτα και κοσμογυρισμένο.
Φεγγάρι μου χαμήλωσε δε θέλω να μας δούνε
ματιά που μας ζηλεύουνε κι όλα στη φόρα βγούνε.
Με το φεγγάρι σου ‘πεψα παραγγελιά κερά μου
όσο το συντομότερο να ξαναρθείς κοντά μου.
Φεγγάρι συρε φέρε τη την πρώτη μου αγάπη
και πέστης πως της συγχωρώ τα πρωτινά τση λάθη.
Φεγγάρι άστρα κι ουρανοί απού συχνά θωρείτε
ήντα τραβώ για πάρτη τση σύρετε να τση πείτε.
Γιάντα φεγγάρι μου αργείς να βγεις να σεργιανίσεις
μπας δεις και την αγάπη μου πίσω να τη γυρίσεις!
Στη γέμιση του φεγγαριού θα ‘ρθώ να σ ανταμώσω
γιατί με τρώει η έγνοια σου και δεν θα ξημερώσω.
Μέσα στον κύκλο το λαμπρό του φεγγαριού το βράδυ
τη μέρα που εσμίξαμε θα γράψω για σημάδι.
Τη νύχτα έχω μάρτυρα τ’ άστρα και το φεγγάρι
που είπες απ τα χέρια μου άλλος δεν θα σε πάρει.

Θα μου επιτρέψετε, όμως, εδώ να παραθέσω επίσης και τα πρώτα «στιχάκια», όπως τα αποκαλούσε ο ίδιος, ενός χασάπικου που έγραψε ο Μάρκος Βαμβακάρης για το Φεγγάρι:

«Χιλιάδες χρόνια στα ψηλά
συντρόφους έχεις τ’ άστρα
απόφευγε τηνε τη γη γιατ’
είναι ξελογιάστρα.

Ποτέ µη θες, φεγγάρι µου,
ανθρώπους να γνωρίσεις
γιατί τα βάσανα της γης
κι εσύ θα τ’ αποχτήσεις.

Ανθρώπου µάτι µη σε δει
φεγγάρι µου να ζήσεις
γιατί αν είσαι λαµπερό
χωρίς να θες θα σβήσεις…»

Αλλά και η ξένη δισκογραφία είναι κι αυτή γεμάτη με παρόμοιες αναφορές. Όπως γράφει σχετικά ο Ηλίας Μαγγλίνης «… από τότε που ο Γκλεν Μίλερ ηχογράφησε το 1939 στη Νέα Υόρκη το ονειρικό «Moonlight Serenade»… η συγκεκριμένη μελωδία παραπέμπει σε μια σχεδόν στερεοτυπική εικόνα του τι σήμαινε να είναι κανείς ερωτευμένος ή ρομαντικός στην Αμερική της ταραγμένης, κατά τα άλλα, δεκαετίας του ’40… (ενώ στις αρχές της δεκαετίας του ’60 ο Σαμ Κουκ), ερμηνεύει με ευαισθησία ένα ακόμα γνωστό τραγούδι, το «Moonlight in Vermont», κλασική μπαλάντα που ερμήνευσε με τον γνωστό, δικό του τρόπο κι ο Σινάτρα …. Το 1960 η άλλη μεγάλη τραγουδίστρια της τζαζ, η δαιμόνια Έλλα Φιτζέραλντ θα τραγουδήσει ζωντανά, «απογειώνοντάς» το, το «Fly me to the Moon» και, βεβαίως, το «Blue Moon», τραγούδια που την ίδια περίοδο θα ερμηνεύσει και ο «αδηφάγος» Σινάτρα. Το 1962 θα προστεθεί ένα ακόμα μεγάλο «φεγγαρίσιο» τραγούδι, του συνθέτη Χένρι Μαντσίνι, το «Moon River», με ερμηνευτή τον Άντι Ουίλιαμς (που πρωτοακούστηκε στην ταινία «Πρόγευμα στο Τίφανις»).»

Αναφερόμενος στα «ροκ φεγγάρια» ο Γιάννης Κολοβός μας λέει πως η Σελήνη «θαρρείς πως υπάρχει εκεί ψηλά μόνο και μόνο για να εμπνέει τους ποιητές και τους μουσικούς, οι οποίοι σε ένα κρεσέντο λυρισμού, αφήνουν το αχνό του φως να πλημμυρίσει την καρδιά τους… Αυτόν ακριβώς τον λυρισμό, γεμάτο από το ερωτικό στοιχείο μπορούμε να τον συναντήσουμε σε τραγούδια σαν το «Child of the Moon» των θρυλικών Rolling Stones, το «Moonchild» του Ιρλανδού Ρόρι Γκάλαχερ, το «Moonlight Drive» των Doors, το «Moondance» του Βαν Μόρισον… Η σελήνη ως άστρο μυστηρίου θα εμφανιστεί πάλι στο άλμπουμ «Bad Moon Rising» των Νεοϋρκέζων Sonic Youth, στο επικό τραγούδι «The Whole of the Moon» των Waterboys, ενώ ο πολιτικοποιημένος Μανού Τσάο θα τραγουδήσει «Dia Luna-Dia Pena» και η Τζόνι Μίτσελ θα υμνήσει τον Μπετόβεν στο «Judgment of the Moon and the Stars».»

Θα ‘θελα, όμως, να κλείσω αυτό το σύντομο σημείωμα με δύο αγαπημένα μου τραγούδια. Το πρώτο από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, που αν κι έχει γράψει εκατοντάδες πανέμορφα μελοποιημένα ποιήματα, για μένα τουλάχιστον ένα κρατάει γερά τα σκήπτρα της «Οδού Αριστοτέλους»:

«… βγάζανε τα δίκοχα οι παλιοί φαντάροι
γέμιζ’ η πλατεία από παιδιά
κι ήταν ένα πράσινο, πράσινο φεγγάρι
να σου μαχαιρώνει την καρδιά».

Ενώ το δεύτερο, από τον Μάνο Λοΐζο, δίνει στο Φεγγάρι έναν άλλο, πιο ρεαλιστικό, χρωματισμό:
«…και θαν’ το ωραίο πρόσωπό σου
κι απ’ το φεγγάρι πιο χλωμό».

O κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι Επίτιμος Διευθυντής Ευγενιδείου Πλανηταρίου.