ΩΡΑ ΝΑ ΒΓΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΗΝ “ΝΤΟΥΛΑΠΑ”

0

Πριν από έναν χρόνο περίπου, εν μέσω καραντίνας, μιλούσα με τη συγγραφέα Στέργια Κάββαλου και μου έλεγε για ένα κείμενο που είχε μόλις ολοκληρώσει. Λεγόταν «Η ντουλάπα», απευθυνόταν σε παιδιά από 4 ετών και είχε ένα θέμα –ας πούμε– δύσκολο ή μάλλον «ακόμα τζιζ» για τα ελληνικά δεδομένα. Η Στέργια φοβόταν πως δεν θα έβρισκε εύκολα εκδότη… Γιατί ο Ανάστασης, ο πρωταγωνιστής του παραμυθιού της, θα ήθελε το δωμάτιό του να είχε άλλο χρώμα, θα ήθελε τα ρούχα του να μην έχουν όλα τους σούπερ ήρωες, όπως αυτά που φορούν τα αγόρια, θα ήθελε να βροντοφωνάξει πως το αγαπημένο του παραμύθι είναι «Η Σταχτοπούτα» και θα ήθελε πάρα πολύ να μπορεί χωρίς φόβο να παίξει με τα παιχνίδια της αδερφής του. Κι έτσι ο Αναστάσης, για να βρει τον εαυτό του, είχε αρχίσει να κρύβεται μέσα στην ντουλάπα του δωματίου του…
Πώς της είχε έρθει η έμπνευση για αυτό το παραμύθι; Μα από την πραγματικότητα… Σε ένα play date της τετράχρονης κόρης της, η Στέργια συνειδητοποίησε ότι τα αγοράκια που είχαν καλέσει δεν «μπορούσαν» να παίξουν με όλα τα παιχνίδια. Δεν τα άφηναν οι γονείς τους να αγγίξουν την κουζίνα, να κρατήσουν την κούκλα Έλσα, να βάλουν στο καρότσι ένα μωρό. Ενώ τα ίδια ήθελαν! Θα μπορούσαν ωραιότατα να μην θέλουν. Αλλά το ζητούσαν. Και δεν τα άφηναν. Αρχικά, η Στέργια θύμωσε. Έπειτα, άρχισε να παρατηρεί ανάλογα φαινόμενα γύρω της, με δώρα, ρούχα κ.λπ. και εν τέλει είπε: «Στοπ. Βρισκόμαστε στο 2021. Θα γράψω για τα παιδιά που δεν μπορούν να είναι ο εαυτός τους». Κι έτσι, γεννήθηκε στο μυαλό της ο Αναστάσης.

Ο Αναστάσης…
… είναι απλό παιδί, που ζει σε ένα απλό «αγορίστικο» μπλε και άσπρο δωμάτιο. Έχει ρομπότ, αυτοκίνητα, πλανήτες, ιππότες, πλαστικά ζωάκια. Του αρέσουν όμως και οι νεράιδες της μεγαλύτερης αδερφής του, το πάρτι με τσάι, ενώ πολύ θα ήθελε κι αυτός να είχε ένα μωρό να το πηγαίνει βόλτα. Από την άλλη, δεν τρελαίνεται ούτε για τα ρούχα του. Προτιμά πιο φωτεινά χρώματα. Μπαίνει, λοιπόν, τα βράδια στην ντουλάπα του για να παίξει με αυτά που θέλει, εκεί όπου μπορεί να είναι ο εαυτός του, χωρίς να ντρέπεται. Μέχρι που η μαμά του τον ανακαλύπτει και στέκεται σύμμαχός του. Θα δώσουν αλλού τα ρούχα και τα παιχνίδια που δεν θέλει να έχει πια και θα αγοράσουν μερικά καινούργια. Κι ο Αναστάσης δεν θα χρειαστεί να ξαναμπεί στην ντουλάπα. Η ουσία του παραμυθιού, όπως υπογραμμίζει η Στέργια, είναι ότι η μαμά ακούει το παιδί της, έστω κι αν αυτό άργησε να μιλήσει. Αυτή είναι η «δουλειά» του γονέα. Να είναι παρών για να ανακαλύπτει μαζί με το παιδί του τις επιθυμίες και τις ανάγκες του.… θα έβρισκε εκδότη;
Προσωπικά, αν και είχα βρει την ιδέα της Στέργιας φανταστική, φοβόμουν ότι δύσκολα θα βρισκόταν εκδοτικός οίκος στην Ελλάδα που θα τολμούσε να εκδώσει ένα βιβλίο για ένα αγόρι που δεν είναι «όπως πρέπει να είναι τα αγόρια».
Η Στέργια απευθύνθηκε σε διάφορους και διαφορετικούς μεταξύ τους εκδότες και πράγματι ορισμένοι, ας πούμε… mainstream, φοβήθηκαν ότι οι γονείς θα αντιδράσουν σε αυτή την ιστορία και δεν θέλησαν να προχωρήσουν τη συνεργασία. «Απολύτως σεβαστό, ο κάθε εκδότης έχει το δικό του προφίλ, ασχέτως αν για εμένα το συγκεκριμένο θέμα είναι τελικά πολύ mainstream», λέει η δημιουργός. «Μου πρότειναν, πάντως, να ψάξω κάτι πιο εναλλακτικό και αυτό έκανα, ήμουν πολύ παθιασμένη με το συγκεκριμένο θέμα, ήθελα άμεσα να βρει στέγη ο Αναστάσης μου. Μίλησα με δυο τρία άτομα, άκουσα προτάσεις και τελικά έστειλα email στην Αναστασία Λαμπρία, των εκδόσεων Ποταμός. Ανταποκρίθηκε αμέσως λέγοντάς μου: “Δεν ξέρω αν θα πουλήσει, αλλά έχω χρέος να το βγάλω”. Δεν θα μπορούσα να ακούσω καλύτερη κουβέντα», χαμογελάει η Στέργια.
Η Αναστασία Λαμπρία λέει στο Τaλκ ότι αποφάσισε να προχωρήσει στην έκδοση της Ντουλάπας με το που διάβασε την τελευταία της αράδα. «Δεν αμφέβαλα ούτε στιγμή ότι ήθελα να το εκδώσει ο Ποταμός. Το συντομότερο. Πήγα στο μέσα γραφείο και ανακοίνωσα ότι μας είχε έρθει ένα διαμαντάκι. Τα στερεότυπα, ο κορσές, έχουν αρχίσει να ξηλώνονται, και η Στέργια, με σοφή φυσικότητα, χωρίς επιτήδευση ούτε διδακτισμό ούτε ευφυολογήματα ή συνθήματα, έγραψε με απέραντη κατανόηση και αγάπη για τη μικρή-μεγάλη ελευθερία των παιδιών. Δεν με γοήτευσε απλώς, αλλά με συγκίνησε η στάση της –η στάση της μητέρας στην ιστορία του Αναστάση, που είναι και ο καταλύτης.
Δεν φοβήθηκε, άραγε, τυχόν αντιδράσεις; «Ε, βέβαια, φοβήθηκα», ομολογεί, «αλλά όταν ενθουσιάζεσαι με κάτι, όταν πιστεύεις ότι αυτό που θα εκδώσεις έχει αξία και σημασία, ότι είναι αυθεντικό και τις χαραμάδες τις κάνει πόρτες –ανοιχτές πόρτας ντουλάπας εν προκειμένω–, τις παραμερίζεις. Πρέπει να ομολογήσω ότι θεωρούσα πως υπάρχει μεγάλος συντηρητισμός σε γονείς, εκδότες και βιβλιοπώλες. Ότι τα στερεότυπα “θέλετε βιβλίο για αγοράκι ή κοριτσάκι;”, “νιντζα ή πριγκίπισα;” ήταν ακλόνητα. Χαίρομαι τόσο πολύ που η υποδοχή του βιβλίου διαψεύδει την βεβαιότητά μου».
Κι δεν μπορούμε παρά να χαρούμε κι εμείς μαζί της, γιατί πράγματι το αναγνωστικό κοινό αγκάλιασε από την πρώτη στιγμή την Ντουλάπα. Όπως πολύ σωστά επισημαίνει η εκδότρια, πρέπει πια να πάψουμε να φοβόμαστε και να καταχωνιάζουμε ότι ξεφεύγει από τη νόρμα (ποια είναι η νόρμα αλήθεια;) «Έχετε παρατηρήσει πόσο τεχνηέντως και μαλακά ο κολοσσός της Ντίσνεϊ μετατρέπει τις, μέχρι τώρα αγκυλωμένες στον ρόλο τους, ροζ πριγκίπισσες σε πλήρεις προσωπικότητες; Κι όπως αναρωτιέται ο Αναστάσης “αφού τόσοι σπουδαίοι μάγειροι μαγειρεύουν στην τηλεόραση, εμένα γιατί μου απαγορεύεται να παίξω με τα κουζινικά της αδερφής μου;”» καταλήγει η Αναστασία Λαμπρία.Πώς πήρε μορφή ο Αναστάσης;
Η Στέργια Κάββαλου είχε δει τη δουλειά της Ζακλίν Πολενάκη, γνωστής για τα χαρακτηριστικά της ανθρωπάκια που σχολιάζουν την επικαιρότητα, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και της άρεσε πολύ. «Ήξερα τη δουλειά της από τα social, δεν γνωριζόμασταν προσωπικά. Της έστειλα το κείμενο με μια απίστευτη σιγουριά ότι θα της αρέσει, χωρίς τότε να έχω ακόμα εκδότη. Στην πρώτη επικοινωνία με την Αναστασία, χρησιμοποίησα πληθυντικό τύπου “εγώ και η Ζακλίν έχουμε ένα βιβλίο…” Είχαμε σχεδόν καθημερινή επικοινωνία οι τρεις μας για να βγει αυτό το βιβλίο. Πέσαμε από πάνω του με μεγάλη φροντίδα», λέει η συγγραφέας.
Όσο για την εικονογράφο, όταν της έστειλε η Στέργια μήνυμα ότι της αρέσει η δουλειά της και ότι θα ήθελε να κάνουν κάτι μαζί, δούλευε το βιβλίο Λουίζα, της Σοφίας Πολίτου. Έτσι, ξαναμίλησαν λίγο αργότερα, όταν ήδη δυο εκδοτικοί οίκοι είχαν απορρίψει την «Ντουλάπα», γιατί φοβήθηκαν τυχόν αντιδράσεις. «Διάβασα το κείμενο και ήθελα οπωσδήποτε να το κάνω εγώ!», θυμάται η Ζακλίν. «Η μορφή του Αναστάση ήταν ξεκάθαρη από την αρχή, έφτιαξα ένα δυο σκίτσα και βγήκε αμέσως. Δούλεψα το βιβλίο με τα αγαπημένα μου χρωματιστά μολύβια και στο τάμπλετ και τελικά προέκυψε μια όμορφη ιστορία, που θα πρότεινα να αγοράσουν όλοι οι γονείς, γιατί υπάρχουν πολλά παιδιά που δυσκολεύονται από το ασφυκτικό πλαίσιο του μπλε-αγόρι, ροζ-κορίτσι. Σίγουρα είμαστε πια σε καλύτερη κατάσταση, σίγουρα ελπίζουμε, αλλά έχουμε δρόμο μπροστά μας μέχρι οι ντουλάπες μας να κρύβουν μόνο ρούχα και όχι ανθρώπους».
»Ως γονείς οφείλουμε να δώσουμε στα παιδιά μας την ευκαιρία να αποφασίσουν μόνα τους τι παιχνίδια και ρούχα αγαπούν, να ακούσουμε τις πραγματικές τους επιθυμίες, όχι αυτά που πιστεύουμε εμείς ότι θα έπρεπε να τους αρέσουν. Μεγαλώνω ένα παιδί και διαπιστώνω πως είναι πολύ βαθιά περασμένα τα στερεότυπα σχετικά με τους έμφυλους ρόλους. Έχω άπειρα παραδείγματα από κάθε στιγμή της ζωής μας. Δυσκολεύομαι πάρα πολύ. Ούτε το πιο απλό πράγμα δεν μπορώ να ψωνίσω χωρίς να βομβαρδιστώ από την πληροφορία πως τα κορίτσια ασχολούνται με κουζίνες και μόδα και τα αγόρια με αυτοκίνητα και σούπερ ήρωες…»

Όλα τα χρώματα και όλα τα παιχνίδια για όλα τα παιδιά
Πάνω κάτω τα ίδια διαπιστώνει και η Στέργια: «Κάπου μέσα στη χαοτική καθημερινότητα και στις μηχανικές μας αντιδράσεις ξεχνάμε να ακούσουμε τα θέλω των παιδιών μας και να παρατηρήσουμε τις εκφράσεις τους. Και αυτό έχει συνέπειες. Η ιστορία του Αναστάση δείχνει ότι τα χρώματα και τα παιχνίδια είναι για όλα τα παιδιά. Αυτός τουλάχιστον ήταν ο στόχος μου. Γιατί είναι βάρβαρο να ντρέπεσαι και να απομονώνεσαι ή να σε απομονώνουν για όσα αγαπάς. Βλέπω ότι ενώ για τη γυναίκα η ζωή ήταν και παραμένει τραγικά δύσκολη, ένα κορίτσι μπορεί να παίξει πιο άνετα με τρενάκια, σούπερ ήρωες ή να φορέσει μπλε. Δεν γίνεται θέμα. Κανείς δεν θα ασχοληθεί. Τα μάτια αρχίζουν να γουρλώνουν όταν το αγόρι αντί για σπαθί ζητήσει ραβδί. Εμένα προσωπικά με τρελαίνουν ορισμένα κλασικά, και όχι μόνο, παραμύθια με πριγκίπισσες που περιμένουν το βασιλόπουλο για να υπάρξουν. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που σε όλες, μα όλες, τις παρουσιάσεις που έχω κάνει σε σχολεία ή αλλού, με ρωτούν αν έχω παντρευτεί κι αν έχω παιδί…»
Σίγουρα έχουν γίνει βήματα προόδου τα τελευταία χρόνια στην ελληνική κοινωνία. Όμως υπάρχουν ακόμα παιδιά και νέοι και μεγαλύτεροι άνθρωποι που παραμένουν κλεισμένοι στις ντουλάπες τους. Αναρωτιέμαι αν έχουμε ελπίδα να αλλάξει αυτό. Να ανοίξουν επιτέλους οι κλειστές ντουλάπες και οι άνθρωποι να βγουν έξω και να σπάσουν τα στερεότυπα που ταλαιπώρησαν και συνεχίζουν να ταλαιπωρούν αγόρια και κορίτσια… Η Στέργια διαπιστώνει ότι όλοι πιάνουμε το νήμα από την πρότερη κατάσταση. «Παίρνουμε ό,τι παίρνουμε έτοιμο από τις περασμένες γενιές και το καταπίνουμε. Μόνο που κάποιοι ζοριζόμαστε, πνιγόμαστε και τελικά το φτύνουμε για τη δική μας υγεία· κάτι σαν ένστικτο επιβίωσης. Είναι φορές που νιώθω ότι μιλάμε για baby steps και άλλες για άλματα. Η εποχή απαιτεί να απαλλαγούμε από όσα μας βαραίνουν. Έχουμε φορτωθεί τόσα πολλά… Η ζωή αλλάζει, νομοτελειακά. Τα στερεότυπα, όμως, είναι τόσο βαθιά, μας έχουν τόσο πολύ διαμορφώσει που δεν ξέρω πόσο εύκολα μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτά. Γίνεται; Αυτό που σίγουρα γίνεται είναι να σταθούμε κριτικά απέναντί τους. Ο καθένας έχει τον χώρο όπου νιώθει ασφάλεια, την ντουλάπα του, μόνο που ο χώρος αυτός θα ήθελα ιδανικά να είναι ο κόσμος όλος…»
Μια και πλησιάζουν Χριστούγεννα, ας αφήσουμε τα παιδιά να διαλέξουν μόνα τους τα δώρα τους. «Ας τα ρωτήσουμε», λέει η Στέργια. «Μη φοβηθούμε τα διαφορετικά παιχνίδια, μη φοβηθούμε τη γνώμη τους. Δεν έχει νόημα να τους προσφέρουμε κάτι που δεν τα ενδιαφέρει, έτσι τα ματαιώνουμε. Από την άλλη, τα δώρα-έκπληξη είναι τέλεια. Ευκαιρία για ακόμα περισσότερες ανακαλύψεις!»
Μέσα σε αυτά τα δώρα-έκπληξη, βάλτε και την Ντουλάπα, ένα βιβλίο για όλα τα παιδιά, κάθε ηλικίας, για όλους τους γονείς, για όλους τους ανθρώπους. Ένα βιβλίο για να σπάσουμε επιτέλους τα όποια στερεότυπα μας παιδεύουν και να βγούμε, ευτυχισμένοι, από τις κρυψώνες μας έξω στον κόσμο!Το βιβλίο της Στέργιας Κάββαλου Η ντουλάπα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ποταμός, σε εικονογράφηση της Ζακλίν Πολενάκη.