ΕΛΕΝΗ ΣΒΟΡΩΝΟΥ: ΤΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΧΕΙ ΕΞΕΛΙΧΘΕΙ ΣΕ ΕΝΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΕΙΔΟΣ ΤΕΧΝΗΣ

0

Είναι ευρέως γνωστό ότι η παιδική λογοτεχνία είτε ως ανάγνωση κατά την παιδική ηλικία είτε ως αντικείμενο σπουδών κατά τη μετέπειτα ζωή του μικρού αναγνώστη προσφέρει μοναδικές δεξιότητες. Παρέχει στους μαθητές τη δυνατότητα να ανταποκριθούν στη λογοτεχνία τους βοηθά να αναπτύξουν συναισθηματική ευφυΐα και δημιουργικότητα. Δίνει στους φοιτητές εκτίμηση για τη δική τους πολιτιστική κληρονομιά, καθώς και για την πολιτιστική κληρονομιά άλλων, ενθαρρύνει την ανάπτυξη της προσωπικότητας και των κοινωνικών δεξιοτήτων του σπουδαστή και μεταδίδει σημαντική λογοτεχνία και θέματα από τη μια γενιά στην άλλη. Μέσα σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο κάναμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση με την Ελένη Σβορώνου, συγγραφέα παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας και καθηγήτρια στα Σεμινάρια Δημιουργικής Γραφής του ΙΑΝΟΥ. Μιλήσαμε για το παιδικό και νεανικό βιβλίο και όχι μόνο…

Παιδικό και νεανικό βιβλίο: πώς έχει εξελιχθεί το είδος τα τελευταία χρόνια;

Το παιδικό βιβλίο γνωρίζει μεγάλη άνθηση τα τελευταία χρόνια. Αν το συγκρίνει κανείς με την εποχή που οι σημερινοί μεσήλικες ήταν παιδιά, θα διαπιστώσει τη διαφορά. Τότε διαβάζαμε τους κλασικούς, κυρίως, ώσπου ήρθαν η Άλκη Ζέη και η Ζώρζ Σαρρή και ανανέωσαν τη θεματολογία και το ύφος γραφής. Σήμερα ένα παιδί κι ένας έφηβος έχουν να διαλέξουν ανάμεσα σε πάρα πολλά και ωραία βιβλία. Ο ρυθμός της εκδοτικής παραγωγής είναι καταιγιστικός.

Κι όμως ο αναγνωστικός χρόνος και τρόπος έχουν αλλάξει ριζικά…

Ναι. Το βιβλίο ανταγωνίζεται πολύ ελκυστικούς τρόπους αφήγησης μιας ιστορίας. Ταινίες, σειρές στο Netflix, βιντεοπαιχνίδια και ηλεκτρονικά παιχνίδια που αφηγούνται περιπέτειες στις οποίες ο παίκτης πρωταγωνιστεί και συν-διαμορφώνει την εξέλιξη της ιστορίας, όλοι αυτοί οι αφηγηματικοί τρόποι ασκούν μεγάλη έλξη σε μικρούς και μεγάλους. Ταχύτητα, διάδραση, κυριαρχία της εικόνας είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ζητάνε οι νεαροί αναγνώστες σήμερα.

Διαβάζουν τελικά τα παιδιά και οι νέοι σήμερα;

Διαβάζουν αλλιώς! Είναι χαρακτηριστικό το πλήθος διασκευών κλασικών έργων που κυκλοφορούν. Γιατί; Γιατί κανείς δεν αντέχει να διαβάσει μεγάλες περιγραφές. Δράση, δράση, δράση. Όλα διασκευάζονται, γράφονται και παρουσιάζονται με έμφαση στη γρήγορη δράση στην οποία μας έχει συνηθίσει η κινούμενη εικόνα. Το εικονογραφημένο βιβλίο, ειδικά, έχει εξελιχθεί σε ένα αυτόνομο είδος τέχνης. Υπάρχουν οι λεγόμενοι visual storytellers. Οι δημιουργοί που συνδυάζουν την ιδιότητα του εικονογράφου και συγγραφέα. Συλλαμβάνουν την ιστορία μέσα από εικόνες. Οι λέξεις περιορίζονται ως προς την ποσότητα αλλά αποκτούν έναν εντελώς διαφορετικό ρόλο. Γίνονται υπαινικτικές, αμφίσημες, ρυθμικές, ανατρεπτικές, χιουμοριστικές… Εικόνα και κείμενο συνθέτουν εικαστικά ποιήματα που θέλει να τα κλέψει ο ενήλικας από τη βιβλιοθήκη του παιδιού του! Η άνθιση του graphic novel και των βιβλίων που γράφονται από δημιουργούς βιντεοπαιχνιδιών ή και από influencers στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ενδεικτικά των τάσεων της εποχής στο εφηβικό βιβλίο.

Η ξένη παραγωγή είναι αντίστοιχη με την ελληνική;

Υπάρχουν εξαιρετικά βιβλία πια και από Έλληνες δημιουργούς. Οι μεταφρασμένοι τίτλοι βέβαια κυριαρχούν στην αγορά όχι μόνο λόγω ποιότητας αλλά και λόγω κόστους. Είναι πιο οικονομικό να μεταφράσεις ένα βιβλίο παρά να το φτιάξεις από την αρχή με Έλληνες δημιουργούς, εννοώ όλη τη διαδικασία από τον υπολογιστή ως το τυπογραφείο! Ιδίως τα βιβλία με τα διάφορα γραφιστικά παιχνίδια, με ενθέσεις, εικόνες που ξετυλίγονται, τα βιβλία-παιχνίδια, όλα αυτά είναι ακριβές παραγωγές.

Ποια θεματολογία κυριαρχεί στο παιδικό και νεανικό βιβλίο σήμερα;

Υπάρχουν πάντα τα κλασικά θέματα που βοηθούν ένα παιδί να μεγαλώσει (φιλία, σχέσεις με άλλα παιδιά, με οικογένεια, το διάστημα, οι πλανήτες, οι δεινόσαυροι, όλα τα αγαπητά αυτά θέματα) αλλά και τάσεις και μόδες όπως οι βιογραφίες διάσημων προσώπων που είδαμε τελευταία να γεμίζουν τους πάγκους της παιδικής γωνιάς στα βιβλιοπωλεία. Έχει ενδιαφέρον να παρατηρεί κανείς τις τάσεις…Το κορίτσια-ήρωες είναι επίσης μία τάση. Τα αγόρια-ήρωες μοιάζει να έχουν χάσει την πρωτοκαθεδρία. Το ισχυρό φύλο υφίσταται μια κρίση, αναζητά τον ρόλο του. Τα δυο φύλα δεν είναι πλέον δύο και η αναγνώριση του δικαιώματος του εφήβου να ταυτιστεί με άλλο από το βιολογικό φύλο είναι έκδηλα στην εφηβική λογοτεχνία. Η πυρηνική οικογένεια δίνει τη θέση της σε «ανασυσταμένες» οικογένειες. Οι ήρωες των ιστοριών μπορεί να ζούνε και να μεγαλώνουν με ανθρώπους με τους οποίους δεν έχουν καμία συγγένεια αίματος.

Το παιδικό βιβλίο στην εποχή το κορονοϊού;

Οι αγορές παιδιών βιβλίων πρέπει να αυξήθηκαν, αυτό διάβασα. Διαβάστηκαν όμως αυτά που αγοράστηκαν; Πιθανότατα. Καλό θα ήταν να γίνει μια έρευνα. Εκείνο που σίγουρα συνέβη ήταν ότι έσπευσαν όλοι, συγγραφείς και εκδοτικοί οίκοι και άλλοι φορείς, να προσφέρουν αναγνωστικές εμπειρίες στο διαδίκτυο. Αφού όλη η εκπαίδευση και η ψυχαγωγία μεταφέρθηκε εκεί, ας γινόταν το ίδιο και με το βιβλίο! Αφηγήσεις, αναγνώσεις, βιντεάκια γυρίστηκαν και αναρτήθηκαν για χάρη του παιδιού-αναγνώστη. Δεν ξέρω πόσα παιδιά ευχαριστήθηκαν μια τέτοια εμπειρία. Οι ακροάσεις, η φωναχτή ανάγνωση, η απαγγελία, η αφήγηση ιστοριών, έχουν τη δική τους τέχνη. Εμείς όλοι που αφηγηθήκαμε ιστορίες μας στο διαδίκτυο, το έκανα κι εγώ, ναι, το ομολογώ, άραγε κατορθώσαμε να μεταφέρουμε κάτι από τη μαγεία της ιστορίας; Αμφιβάλλω. Στην εποχή του εγκλεισμού ελπίσαμε ότι θα διαβάζαμε περισσότερο. Αναρωτιέμαι αν έγινε αυτό και στους ενήλικες, όχι μόνο στα παιδιά. Η διάθεση απομόνωσης που χρειάζεται η ανάγνωση ενός βιβλίου ίσως προϋποθέτει το αντίθετό της, τον θόρυβο της καθημερινότητας, την τύρβη του κοινότοπου από την οποία θέλεις να αποδράσεις. Όταν αυτά εκλείπουν, ίσως η έγνοια σου είναι να τα αναζητήσεις.

Ποιο είναι το τελευταίο σου βιβλίο;

Μόλις εκδόθηκε Το αλφαβητάρι της ζωής, από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο και το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Ένα αλφαβητάρι για τη φύση, για τις σημαντικές λειτουργίες της ζωής στον πλανήτη. Σε τρεις γλώσσες, στα ελληνικά, αραβικά και φαρσί. Στόχος είναι να βοηθήσει τα παιδιά του πολέμου που έρχονται στη χώρα μας να μάθουν ελληνικά και την κοινή μας γλώσσα, τη γλώσσα της φύσης και της προστασίας της. Είμαστε πολίτες του κόσμου. Μπορούμε και οφείλουμε να μιλήσουμε την ίδια γλώσσα που αφορά τη σχέση μεταξύ μας και με τον πλανήτη που μας φιλοξενεί. Ελπίζω πως στα χέρια ενός φαρσόφωνου ή αραβόφωνου παιδιού αυτό το βιβλίο θα έχει ένα άλλο ειδικό βάρος. Θα βρει τη θέση του όχι μόνο στο νου αλλά και στην καρδιά του.

Τι ετοιμάζεται για το επόμενο εργαστήριό σας στον ΙΑΝΟ, με τη Μαρία Αγγελίδου;

Τα εργαστήρια αυτά δημιουργικής γραφής για το παιδικό και νεανικό βιβλίο εξελίσσονται συνέχεια. Οι συμμετέχοντες μας δίνουν διαρκώς νέες ιδέες. Από το φθινόπωρο θα ανακοινώσουμε τους νέους μας κύκλους διαδικτυακής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Προς το παρόν ακούμε ιδέες των συμμετεχόντων στον κύκλο μαθημάτων που κλείνει αυτές τις μέρες.

Περισσότερες πληροφορίες για το Σεμινάριο Δημιουργικής γραφής που διδάσκει η Ελένη Σβορώνου μπορείτε να βρείτε εδώ

Περισσότερες πληροφορίες για το νέο βιβλίο της Ελένης Σβορώνου μπορείτε να βρείτε εδώ

Δείτε τη συνέντευξη και στο IANOS Magazine.