ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΟΘΟΝΕΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΚΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ

0

Έναν χρόνο τώρα βιώνουμε καταστάσεις (τηλε-εκπαίδευσης κ.ά.), οι οποίες έρχονται σε σύγκρουση με τους κανόνες της παιδαγωγικής, της ψυχολογίας και της παιδιατρικής επιστήμης. Η ΠΟΣΙΠΣ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Ιδιωτικών Παιδικών Σταθμών) είχε «προβλέψει» τις εξελίξεις και είχε καλέσει στο Α’ Πανελλήνιο Συνέδριο που διοργάνωσε στη Δημητσάνα, μεταξύ άλλων πανεπιστημιακών καθηγητών, και την κυρία Ευσταθία Βαλιάντζα-Αφτιά, για να ανακοινώσει τα αποτελέσματα της έρευνάς της σχετικά με τον παιδικό εγκέφαλο, τις οθόνες και την τεχνολογία. Με την ευκαιρία του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Ασφαλούς Διαδικτύου, η ΠΟΣΙΠΣ ζήτησε από την κυρία Βαλιάντζα να επικαιροποιήσει τα συμπεράσματα της έρευνάς της και να  υπογραμμίσει τα μέτρα προστασίας που πρέπει να γνωρίζουμε.

Μία σοβαρή συνέπεια της πληροφορικής επανάστασης που βιώνεται παγκοσμίως εδώ και τρεις δεκαετίες, είναι η μεγάλη επαφή των ανθρώπων με τις ψηφιακές οθόνες κάθε είδους, ενσύρματες και ασύρματες, ήτοι : Η/Υ, κινητό τηλέφωνο, τάμπλετ, τηλεόραση, βιντεοπαιχνίδια κλπ. Το διαδίκτυο, που λειτουργεί από το 1989, είναι τεράστιο αποθετήριο πληροφορίας (χρήσιμης και μη), αλλά η χρήση των οθονών για την προσέγγιση της, είναι πολλές φορές επιβλαβής στην υγεία για τους εξής λόγους:

(α) Οι ψηφιακές οθόνες λειτουργούν με φως στο φάσμα του μπλε χρώματος, δηλαδή φως πρωινό. Όταν χρησιμοποιούνται  απογευματινές και βραδινές ώρες, τα μάτια παίρνουν λάθος μήνυμα για το επικρατούν φως σε σχέση με αυτό του ήλιου (περιβάλλοντος). Όμως το ανθρώπινο σώμα, από τα εκατομμύρια χρόνια της εξέλιξης του στη φύση (χωρίς τεχνητό φως), έχει έναν ρυθμιστικό μηχανισμό (υπερσχιασματικός πυρήν  του εγκεφάλου) που είναι το κεντρικό “βιολογικό ρολόι”, το οποίο ρυθμίζει αυτομάτως (μέσω του αυτόνομου νευρικού συστήματος), τον τρόπο λειτουργίας βασικών οργάνων και άλλων λειτουργιών σε 24ωρους κύκλους (π.χ. νεφρά, συκώτι, πεπτικό σύστημα, ύπνος, επίπεδα ορμονών, θερμοκρασία σώματος κλπ). Αυτοί οι φυσιολογικοί κύκλοι (κιρκάδιοι ρυθμοί λέγονται), όταν αλλοιώνονται, συσχετίζονται  με διάφορες ασθένειες (π.χ. καρδιαγγειακά, παχυσαρκία, καρκίνος, διαβήτης), όπως έδειξε ευρύτατη πρόσφατη έρευνα στην Αμερική, η οποία δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Scientific American Mind, τεύχος Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 2015 (Laber-Warren 2015).

(β) Σύμφωνα με έρευνα χρηματοδοτημένη από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών της Φύσης της Κίνας (Research funded by the National Natural Sciences Foundation of China), διαπιστώθηκε ότι συμβαίνει διακοπή των νευρωνικών συνδέσεων σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με συναισθήματα, λήψη αποφάσεων, αυτοέλεγχο, σε εφήβους με σύνδρομο εξάρτησης από το διαδίκτυο (Κai Yuan 2011)

γ) Οι εξελικτικοί βιολόγοι συμπεραίνουν ότι στην εξέλιξη του προμετωπιαίου φλοιού, που είναι η περιοχή των αποφάσεων, της κριτικής σκέψης και του ελέγχου του συναισθήματος, σημαντικότατη συμβολή είχε η δεξιότητα των χειρών που αναπτύχθηκε χάρις στην «ωλένια αντίταξη», δηλαδή στο γεγονός ότι ο αντίχειρας μπορεί να συναντήσει τα υπόλοιπα δάκτυλα με την κίνηση. Επομένως, η ανάπτυξη της δεξιότητας των χειρών με το σύνολο των δακτύλων σε κίνηση, (και όχι μόνον δύο δακτύλων, όπως συνήθως γίνεται με το πληκτρολόγιο των Η/Υ), είναι πολύ σημαντική (Cazzaniga 2011).

(δ) Mετά το 1989 που το διαδίκτυο άρχισε να λειτουργεί για τον κόσμο, και συγκεκριμένα από το 1998 και μέχρι σήμερα, υπάρχουν επιστημονικές διαπιστώσεις ψυχολόγων για το σύνδρομο εθισμού στο διαδίκτυο (π.χ.“Caught in the Net” Kimberley Young 1998). Ωστόσο, αυτό αφέθηκε να εξελιχθεί και σήμερα οι ψηφιακές οθόνες αποκαλούνται πλέον ψηφιακή ηρωίνη (digital heroin), με ολέθριες συνέπειες στην υγεία και συμπεριφορά των νέων που αποκτούν αυτό το σύνδρομο (π.χ. ατροφία φαιάς ουσίας του εγκεφάλου, αδυναμία βαθειάς διανοητικής εργασίας, κριτικής σκέψης και φαντασίας, αδυναμία αυτοελέγχου κλπ).

(ε) Ειδικότερα η χρήση ψηφιακών οθονών από μικρά παιδιά, επειδή κινητοποιεί αμέσως τα κυκλώματα του εγκεφάλου που εκκρίνουν ντοπαμίνη (γι’ αυτό αρέσει), τα εθίζει στη γρήγορη ευχαρίστηση, πράγμα που δε συμβαίνει με τη διαδικασία της μάθησης που θα αντιμετωπίσουν αργότερα στο σχολείο. Η μάθηση απαιτεί χρόνο για να δώσει τους καρπούς της  ευχαρίστησης. Αυτός ο εθισμός στη γρήγορη ευχαρίστηση από τη νηπιακή ηλικία, αυξάνει τις πιθανότητες για μετέπειτα:

• μαθησιακές δυσκολίες
• τάση προς ναρκωτικά
• τάση εθισμού στο διαδίκτυο 

(στ) Η παρακολούθηση βίντεο ή κινηματογραφικών ταινιών και βιντεοπαιχνιδιών εν γένει σε ψηφιακές οθόνες, επειδή ως κύρια λειτουργία τους είναι η γρήγορη εναλλαγή εικόνων (ασχέτως παιδικού ή μη περιεχομένου), αυτό κινητοποιεί τον μηχανισμό του στρες στον παιδικό εγκέφαλο, ο οποίος όμως μέχρι τα 6 χρόνια που ολοκληρώνεται ο όγκος του εγκεφάλου, είναι ανώριμος. Αυτός ο ερεθισμός, στην ουσία εμποδίζει την ωρίμανση του φυσιολογικού μηχανισμού ελέγχου του στρες. Με άλλα λόγια, ένα μικρό παιδί αν μέχρι τα 6 χρόνια του χρησιμοποιεί ψηφιακές οθόνες, αυξάνονται δραματικά οι πιθανότητες να έχει προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τον έλεγχο του στρες, και συνεπακόλουθα της υγείας του αργότερα ως ενηλίκου.

(ζ) Σήμερα υπάρχουν χώρες όπως π.χ. Κορέα-Κίνα-Ιαπωνία που αντιμετωπίζουν μεγάλα προβλήματα εθισμού της νεολαίας τους στο Διαδίκτυο, και έχουν αναγκασθεί να υιοθετήσουν δημόσιες πολιτικές για μείωση του φαινομένου: (π.χ. Έλεγχος της ώρας λειτουργίας πλατφορμών με βιντεοπαιχνίδια, δημόσια κέντρα απεξάρτησης των εφήβων από το Διαδίκτυο, έλεγχος διαφημίσεων παιχνιδιών με οθόνες, κλπ).

(η) Η Γαλλική Ένωση Παιδιάτρων το 2011, υιοθέτησε τη θέση του ψυχιάτρου Serge Tisseron, πολύ γνωστού μελετητή της σχέσης νέων τεχνολογιών και ψυχικής υγείας, η οποία είναι ο λεγόμενος κανόνας «3-6-9-12» (Μαρτίδης 2016, σ.126), ήτοι:

• Καμία ψηφιακή οθόνη μέχρι 3 ετών
• Κανένα παιχνίδι με ψηφιακή οθόνη μέχρι 6 ετών
• Καθόλου διαδίκτυο μέχρι 9 ετών
• Καθόλου μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέχρι 12 ετών

(θ) Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ), έχει ήδη καταχωρήσει από το 2015 τη διαταραχή εξάρτησης από βιντεοπαιχνίδια (Gaming disorder) στο διεθνές εγχειρίδιο κατηγοριοποίησης ασθενειών ICD-11 (International Classification of Diseases– 11η έκδοση). Επίσης, με έκθεσή της (Αύγουστος 2014), αναγνωρίζει ότι η υπερβολική χρήση του διαδικτύου και των ηλεκτρονικών εργαλείων (excessive use of internet and electronic devices),  έχει κοινά συμπτώματα με τις διαταραχές της χαρτοπαιξίας και της χρήσης ναρκωτικών ουσιών.

(ι) Η πολύ γνωστή διακεκριμένη καθηγήτρια αναπτυξιακή ψυχολόγος και ερευνήτρια του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες, Patricia Greenfield, ερεύνησε τις επιπτώσεις των ψηφιακών οθονών στην ευφυΐα και τις μαθησιακές ικανότητες των παιδιών και των εφήβων και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η χρήση των τεχνολογιών με βάση τις ψηφιακές οθόνες, αναπτύσσει τις οπτικοχωρικές ικανότητες του ατόμου, αλλά αδυνατίζει τις ικανότητες για βαθιά διανοητική διαδικασία, κριτική σκέψη, και φαντασία (Greenfield 2004).

(κ) Στην Ελλάδα λειτουργεί από το 2008, η επιστημονική Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο (Ε.Ε.Μ.Δ.Ε.Δ.), και προσφάτως στο Νοσοκομείο Παίδων-Αγλαΐα Κυριακού, λειτουργεί Ειδικό Κέντρο Συμβουλευτικής και Απεξάρτησης παιδιών από το Διαδίκτυο, ενώ από το 2018 λειτουργεί και ψηφιακή πλατφόρμα ενημέρωσης για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου με χρηματοδότηση της Ε.Ε. (Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου-www.SaferInternet4kids.gr) Σύμφωνα με στατιστική στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος Μediappro: Περίπου το 11,8 % των εφήβων αγοριών και το 6,3 % των εφήβων κοριτσιών στην Ελλάδα είναι εθισμένα στο διαδίκτυο (> από 3 ώρες την ημέρα). Το 70% των παιδιών που κάνουν χρήση του διαδικτύου, παίζουν βιντεοπαιχνίδια.

(λ) Στην Κύπρο η Εθνική Επιτροπή «Περιβάλλον και Υγεία Παιδιού», έχει εδώ και χρόνια δώσει έμφαση στην ενημέρωση του κοινού, για τις επιπτώσεις της ακτινοβολίας που εκπέμπεται από ασύρματες ψηφιακές οθόνες και συσκευές (wi-fi), που ως γνωστόν η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας χαρακτήρισε το 2011 ως πιθανώς καρκινογόνα (κατ. 2Β).

(μ) Επειδή η Ε.Ε.Μ.Δ.Ε.Δ., υιοθετεί άκριτα τη θέση της Αμερικανικής Παιδιατρικής Εταιρείας, η οποία απαγορεύει τη χρήση ψηφιακών οθονών σε προσχολικά παιδιά, μόνον έως την ηλικία των 2 ετών, και επιτρέπει τη μικρή τους χρήση για τις επόμενες ηλικίες, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά το ότι αναγνωρίζει τις επιπτώσεις, όπως και ο ΠΟΥ, επιφυλάσσεται για περαιτέρω έρευνες μέχρι να εκδώσει συγκεκριμένες οδηγίες χρονικών περιορισμών, θεωρούμε υποχρέωση να διαφωνήσουμε με τις συστάσεις αυτές. Όλες οι αποδείξεις που έχουμε μέχρι τώρα από τις έρευνες είναι αρνητικές για την κρίσιμη ανάπτυξη του εγκεφάλου των προσχολικών παιδιών, όπως αναλυτικώς αναφέρθηκε παραπάνω.

Επομένως, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην υιοθετηθεί η προληπτική αρχή της αποφυγής της χρήσης ψηφιακών οθονών μέχρι τα πρώτα 6 χρόνια όπως συνιστά η Γαλλική Ένωση Παιδιάτρων. Ο μόνος χώρος που θα ζημιώσει αν αυτό συμβεί, θα είναι η τεράστια αγορά των ψηφιακών προϊόντων, η οποία πιέζει ευλόγως και αυτονοήτως για χαλαρότερους θεσμοθετημένους περιορισμούς.

ΣΥΝΟΨΗ ΑΝΑΓΚΑΙΩΝ ΜΕΤΡΩΝ 

Με βάση όλα τα στοιχεία που εκτέθηκαν παραπάνω, η πρόληψη των αρνητικών επιπτώσεων στον εγκέφαλο των παιδιών και των εφήβων, που είναι ήδη πολλές και γνωστές από τη χρήση των ψηφιακών οθονών, είναι απείρως προτιμητέα. Εξάλλου, δεν υπάρχει καμία περίπτωση να χαθεί η δυνατότητα εξοικείωσης των παιδιών με την ψηφιακή τεχνολογία, αν τη χρησιμοποιήσουν μετά τα 6 χρόνια τους.  Επομένως, συνιστάται προληπτικώς, καμία επαφή με ψηφιακές οθόνες για προσχολικά παιδιά μέχρι τα 6 χρόνια. Λέμε “Όχι στις ψηφιακές νταντάδες” και υιοθετούμε την ίδια άποψη που έχει και η Γαλλική Ένωση Παιδιάτρων, ήτοι τον κανόνα «3-6-9-12». Επίσης, αποφυγή της επαφής και χρήσης ασύρματων τηλεφώνων και ψηφιακών οθονών από ενήλικους κοντά σε προσχολικά παιδιά. Τo οποιοδήποτε modem ασύρματης επικοινωνίας, θα πρέπει να βρίσκεται πάντοτε σε απόσταση τουλάχιστον δύο (2) μέτρα από οποιονδήποτε άνθρωπο, και το κινητό τηλέφωνο να τοποθετείται στην απενεργοποίηση της λειτουργίας του wi-fi (κατάσταση αεροπορικής πτήσης) κατά τη διάρκεια του ύπνου, καθώς και μέσα σε οχήματα.