Πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος των παιδιών

0

Όλοι οι γονείς επιθυμούμε να υποστηρίξουμε και να βοηθήσουμε τα παιδιά μας στην πορεία τους στη ζωή: Να βάλουν στόχους, να μάθουν, να πετύχουν –με όσο το δυνατόν λιγότερες δυσκολίες. Φυσικά, ο δρόμος προς την πολύπλευρη ολοκλήρωσή τους δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα… Δεν ξέρουμε καν αν θα καταφέρουν να φτάσουν ως το τέλος του βάσει σχεδίου ή κάπου στην πορεία θα χαθούν και θα λοξοδρομήσουν ή αν θα σταματήσουν στην αρχή, στα μισά ή λίγο πριν από το τέλος. Σε κάθε περίπτωση, όμως, οι γονείς του 21ου αιώνα έχουμε στη φαρέτρα μας επιστημονικά βέλη για το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος των παιδιών, που μπορούν να μας οδηγήσουν σε μια αρκετά καλή διαπαιδαγώγηση και εκπαίδευση τους, που με τη σειρά της θα τα οδηγήσει να γίνουν ευτυχισμένοι και ολοκληρωμένοι ενήλικοι.

Εκπαίδευση δεν είναι μόνο το σχολείο

Κλισέ, αλλά ισχύει. Η εκπαίδευση ξεκινάει από το σπίτι και συνεχίζεται και εκεί, παράλληλα με τη φοίτηση του παιδιού στο σχολείο. Όμως, κανείς δεν δίδαξε σε έναν γονιό πώς να είναι γονιός, με αποτέλεσμα συχνά να βρισκόμαστε αντιμέτωποι με διλήμματα αναφορικά με την ανατροφή. Αν στο παρελθόν οι μπαμπάδες και οι μαμάδες δεν είχαν γνώσεις μεθόδων γονεϊκότητας και είτε ακολουθούσαν το παιδαγωγικό σύστημα με το οποίο ανατράφηκαν οι ίδιοι είτε έκαναν του κεφαλιού τους, σήμερα το πρόβλημα έγκειται μάλλον στην υπερπληροφόρησή τους: Χιλιάδες άρθρα σαν κι αυτό εδώ, αντικρουόμενες θεωρίες, διαφορετικές σχολές, εύκολη κριτική και ενοχοποίησή τους αν δεν κάνουν κάτι «σωστά». Μα ποιος ορίζει τι είναι «σωστό» για κάθε παιδί; Είναι δυνατόν να υποστηρίζει κανείς ότι υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος που οδηγεί στη βέλτιστη ανατροφή; Έπειτα από δεκαπέντε χρόνια μητρότητας και δώδεκα χρόνια επαγγελματικής ενασχόλησης με τη γονεϊκότητα, έχω βρεθεί αμέτρητες φορές σε αδιέξοδα. Αυτό, όμως, που βλέπω ότι σταδιακά αλλάζει προς μια θετική κατεύθυνση είναι η σπουδαία πρόοδος της νευροεπιστήμης και της μελέτης του ανθρώπινου εγκεφάλου και η ταυτόχρονη απλούστευση/εκλαΐκευση της νέας αυτής γνώσης, ώστε να γίνει προσιτή στους γονείς, που φέρουν πρώτοι και καλύτεροι το βάρος της ευθύνης της ανατροφής ενός παιδιού με καλή νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη, με αυτοπεποίθηση, με κοινωνικές δεξιότητες.

Λάθη γονέων παιδεύουσι τέκνα

Σύμφωνα με τον Ισπανό νευροψυχολόγο και πατέρα τριών παιδιών Δρα Άλβαρο Μπιλμπάο, παρά το γεγονός ότι έχουμε ως κοινωνία τη γνώση και τα πρακτικά εργαλεία για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη των παιδιών μας, έχουμε ταυτόχρονα περισσότερες ευκαιρίες να κάνουμε λάθη. Κι αυτό διότι τελικά ο παιδικός εγκέφαλος λειτουργεί με τον δικό του τρόπο, εντελώς διαφορετικό απ’ ό,τι πιστεύουμε. Και ο τρόπος με τον οποίο μεγαλώνουμε σήμερα τα παιδιά μας – χωρίς όρια, με φορτωμένα προγράμματα, με χρήση νέων τεχνολογιών, και βέβαια υπό το βάρος του δικού μας άγχους επιβίωσης σε μια ιδιαίτερα απαιτητική κοινωνία– οδηγεί σε αύξηση των μαθησιακών δυσκολιών και των συμπεριφορικών και ψυχολογικών προβλημάτων. Ο Μπιλμπάο αναγνωρίζει την πλαστικότητα του παιδικού εγκεφάλου, όμως διαφωνεί με τους παραδοσιακά προτεινόμενους τρόπους ανάπτυξής του. Στο άρθρο αυτό, προφανώς είναι αδύνατον να χωρέσουμε όλη τη θεωρία και τη σκέψη του, όμως θα επιχειρήσουμε να δώσουμε στους γονείς κάποιες κατευθυντήριες οδηγίες/συμβουλές, που θα οδηγήσουν στη βέλτιστη ανάπτυξη του παιδικού εγκεφάλου και επομένως στη δημιουργία, λίγα χρόνια μετά, υγιών συναισθηματικά και έλλογων ενηλίκων, που θα μπορέσουν όχι απλώς να επιβιώσουν, αλλά και να ανθήσουν στον απαιτητικό και συχνά απάνθρωπο κόσμο που ζούμε. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Μπιλμπάο, οι γονείς οφείλουν, συνδεόμενοι από την πρώτη στιγμή της ζωής του παιδιού τους με αυτό:

• Να του καλλιεργήσουν ισορροπία μεταξύ λογικής και συναισθηματικής νοημοσύνης, διαπαιδαγωγώντας με κοινή λογική, χωρίς ακραίες/φονταμενταλιστικές στάσεις –κάτι τέτοιο θα απελευθερώσει και τους ίδιους και τους απογόνους τους.
• Να δείχνουν υπομονή και κατανόηση στα παιδικά ξεσπάσματα, ακολουθώντας συγκεκριμένα βήματα (εξήγηση, εγγύτητα, χρόνος, ενσυναίσθηση, αγκαλιά).
• Να εφαρμόζουν την ενσυναίσθηση, δηλαδή να μπαίνουν στη διαδικασία να ακούσουν και να κατανοήσουν το παιδί, τις ανάγκες και τις συμπεριφορές του. Έτσι θα το βοηθήσουν να αποκτήσει αυτοπεποίθηση, ένα από τα σπουδαιότερα δώρα που μπορούν να του κάνουν, αλλά και υπευθυνότητα. (Ναι, από πολύ νωρίς δώστε τους πράγματα να κάνουν, ανάλογα με την ηλικία τους, και συγχαρείτε τα όταν τα πετύχουν. Μη φοβάστε. Θα τα καταφέρουν).
• Να ενισχύουν τους κανόνες και τη θετική συμπεριφορά, χωρίς, όμως, να την ταυτίζουν με υλικές (δώρα, φαγητό), αλλά με κοινωνικές ανταμοιβές (αναγνώριση, χρόνο, αγάπη).
• Να μην τιμωρούν (είναι πλέον κοινή παραδοχή ότι η τιμωρία δεν είναι παιδαγωγικά ωφέλιμη), αλλά να εφαρμόζουν εναλλακτικές λύσεις, ορίζοντας σαφείς συνέπειες, αλλάζοντας οπτική, βοηθώντας τα να επανορθώσουν και έτσι να νιώσουν…νικητές!
• Να θεσπίζουν όρια, χωρίς ενοχές, προλαμβάνοντας τα δράματα. Όχι μόνο στα παιδιά, αλλά και στους ίδιους. Με ποιους τρόπους; Εγκαίρως, πριν, πάντοτε, με συνέπεια, με ηρεμία, με αυτοπεποίθηση, με αγάπη. Τα όρια μπορεί να είναι απαράβατοι κανόνες (π.χ. όχι δάχτυλα στην πρίζα), όρια για την ανάπτυξη και την ευεξία (π.χ. στον ύπνο ή στην υγιεινή), όρια για τη συμβίωση (κανόνες της κάθε οικογένειας, που σπάνια μπορούν και να καταπατώνται).
• Να έχουν καλή επικοινωνία με το παιδί, που αποτελεί την κύρια οδό διανοητικής ανάπτυξης τα πρώτα χρόνια της ζωής. Κύριο εργαλείο; Η συνεργατική επικοινωνία, η καλλιέργεια της σκέψης τους και… η ελευθερία, μέσα από διαλόγους, που τους παρέχουν ευελιξία.
• Να του διδάξουν συναισθηματική νοημοσύνη και να ενισχύσουν τους δεσμούς του παιδιού τους τόσο με τους ίδιους όσο και με τον κόσμο γύρω του, δημιουργώντας ασφαλή περιβάλλοντα, φροντίζοντας τις ανάγκες του, επιδιώκοντας τη σωματική επαφή και την αμοιβαία επικοινωνία, κρατώντας τον λόγο τους, δίνοντας αξία στο ίδιο το παιδί.
• Να το μεγαλώσουν χωρίς φόβο. Αυτό ίσως είναι και το πιο δύσκολο, ιδιαίτερα σε μια εποχή βίαιων ανακατατάξεων (και για τις ζωές των γονέων) και ανεξέλεγκτης ροής της πληροφορίας. Οι γονείς, όμως, οφείλουν να προσπαθήσουν να βοηθήσουν το παιδί με ηρεμία να αφομοιώσει τις τραυματικές εμπειρίες, να του μιλούν με στοργή για γεγονότα που του προκάλεσαν φόβο, και να το στηρίξουν, ώστε να αντιμετωπίσει τους φόβους ή την ντροπή του.
• Να χρησιμοποιούν ευθύτητα, λέγοντας αυτό που πιστεύουν με σαφήνεια, ηρεμία, σιγουριά και σεβασμό. Ταυτόχρονα, να σέβονται και να αναγνωρίζουν τα δικαιώματα του ίδιου του παιδιού, να μην το προσβάλλουν, να ακούν τις απόψεις του και να του επιτρέπουν να καθορίζει τις ανάγκες του, να λέει «όχι» χωρίς ενοχές, να ζητά, να είναι υπεύθυνο για το σώμα του, να κάνει λάθη, να περνά ώρα μόνα τους κ.ά.

Τέλος, για να σπείρουμε τους σπόρους της ευτυχίας των παιδιών μας, μα και της δικής μας, οφείλουμε ως οικογένειες να μάθουμε να αντέχουμε τις απογοητεύσεις, να μην ικανοποιούμε πάντοτε τις επιθυμίες των παιδιών μας, να τα εξασκήσουμε στην υπομονή (ιδιαίτερα στην Ελλάδα, κατά την ταπεινή μου γνώμη), να επικεντρώσουμε την προσοχή μας στα θετικά, να είμαστε, μικροί και μεγάλοι, ευγνώμονες, να προσπαθήσουμε να βρούμε δραστηριότητες που μας ικανοποιούν και να τις απολαμβάνουμε. Με άλλα λόγια, να βλέπουμε τη ζωή με θετικό βλέμμα –έτσι θα φτάσει ο παιδικός εγκέφαλος στο μάξιμουμ των δυνατοτήτων του.

Κι όλα αυτά γίνονται;

Θέλω να σταθώ λίγο στο σημείο αυτό, γιατί με προβλημάτισε ιδιαίτερα, μελετώντας τη θεωρία του Μπιλμπάο. Μπορούμε, ως γονείς, να τα κάνουμε όλα αυτά, αφού στη συντριπτική μας πλειονότητα δεν μεγαλώσαμε έτσι; Μπορούμε να εμπιστευτούμε άλλους φροντιστές (παππούδες, γιαγιάδες, νταντάδες) ότι θα τηρήσουν με το παιδί μας όσα τους ζητάμε; Τι γίνεται με τα σχολεία, όπου ακόμα όλα τα παραπάνω υποτάσσονται στο «να βγει η ύλη»; Μπορεί η νέα γενιά γονέων, ματαιωμένη από την πραγματικότητα που ζει καθημερινά, να (υπ)ακούσει σε μια σειρά από φαινομενικά απλές οδηγίες και να τις εφαρμόσει;

Προσωπική μου γνώμη, έπειτα από σκέψη και ενδοσκόπηση, είναι πως τελικά η απάντηση (μπορεί να) είναι θετική. Όμως, χρειάζεται πρώτα απ’ όλα δουλειά με τον εαυτό μας και τον δικό μας εγκέφαλο, που αναπτύχθηκε σε μιαν άλλη εποχή, με άλλες επικρατούσες θεωρίες και άλλες κοινωνικές συνθήκες. Ευτυχώς, πρόσφατες μελέτες καταδεικνύουν ότι και ο ενήλικος εγκέφαλος συνεχίζει να εκπαιδεύεται και να αναπλάθεται –δεν είναι μεν σαν σφουγγάρι, όπως ο παιδικός, αλλά αλλάζει. Η ανατροφή των παιδιών μπορεί να «θεραπεύσει» κι εμάς τους ίδιους. Όλα όσα προτείνει ο νευροψυχολόγος μπορούν να βοηθήσουν τους μπαμπάδες και τις μαμάδες να αλλάξουν τις καθημερινές τους ρουτίνες και να διευκολύνουν έτσι και τις δικές τους ζωές. Καλλιεργώντας στο παιδί μας δεξιότητες, όπως η πλατιά προσοχή, η συγκέντρωση, η μνήμη, η γλώσσα, η οπτική νοημοσύνη, ο αυτοέλεγχος, η δημιουργικότητα και απαγορεύοντας (ή έστω περιορίζοντας πολύ) τις οθόνες τουλάχιστον μέχρι τα έξι χρόνια, ερχόμαστε και εμείς σε επαφή με το παιδί μέσα μας, εφαρμόζουμε και με τους εαυτούς μας όσα εφαρμόζουμε και με τα παιδιά μας συνειδητοποιούμε ότι οι λύσεις βρίσκονται στα πολύ απλά, και όχι στα πολύ σύνθετα, και μπαίνουμε στον κόσμο του.

Καθίστε, λοιπόν, στο πάτωμα και παίξτε, παίξτε, παίξτε με τα παιδιά σας, απολαμβάνοντας τη γονεϊκότητα, που, δυστυχώς, πλέον συχνά αντιμετωπίζεται ως μια πολύ δύσκολη δουλειά, αν όχι αγγαρεία. Και το βράδυ, μετά το παιχνίδι και αφού βάλετε τα παιδιά σας για ύπνο ΝΩΡΙΣ (γίνεται), ανατρέξτε στη θεωρία του Μπιλμπάο και δείτε πώς επιδρά στον εγκέφαλό του και στο νευρωνικό του δίκτυο –θετικά ή αρνητικά– η κάθε φράση που του λέτε!Διαβάστε: Álvaro Bilbao, Πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος των παιδιών. Ένας οδηγός για γονείς, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, μετάφραση: Γιάννης Μπελέγρης.