«Η ΠΙΟ ΦΩΤΕΙΝΗ ΠΑΛΕΤΑ» ΤΗΣ ΕΦΗΣ ΜΙΧΕΛΗ ΕΡΧΕΤΑΙ ΝΑ ΧΡΩΜΑΤΙΣΕΙ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΜΑΣ

0

Όταν ήμουν μικρούλα πηγαίναμε με τη μαμά μου πολλές βόλτες στο κέντρο πεζή. Ένας από τους αγαπημένους μου προορισμούς ήταν η «πολυκατοικία με τη γοργόνα», κάνα δεκάλεπτο από το σπίτι μας, που με εντυπωσίαζε, όπως ήταν λογικό. Χρόνια μετά, την ξαναβρήκα μπροστά μου, γνωρίζοντας το Ίδρυμα Παναγιώτη & Έφης Μιχελή, μέσα από το άνοιγμα που έκανε προς τα μικρά παιδιά, αρχικά μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Έπειτα, το Ίδρυμα, που στεγάζεται στην περίφημη αυτή πολυκατοικία, στο νούμερο 79 της Βασιλίσσης Σοφίας, που σχεδίασε ο καθηγητής αρχιτεκτονικής Παναγιώτης Μιχελής, συνεργάστηκε με τις Εκδόσεις Μέλισσα, προχωρώντας στην έκδοση του βιβλίου «Η πιο φωτεινή παλέτα». Πρόκειται για τη βιογραφία της ναΐφ ζωγράφου Έφης Μιχελή, ιστορημένη για μικρούς και μεγαλύτερους αναγνώστες από τον Βαγγέλη Ηλιόπουλο και την Αναστασία Καραστάθη. Η εικονογράφηση είναι βασισμένη στους πίνακες της καλλιτέχνιδας και έχει γίνει από τη Μαριάννα Πόγκα και τον Χρίστο Σιμάτο. Η Μαρίνα Τσούλου, διευθύντρια του Ιδρύματος, μας εξήγησε πως η ιδέα της δημιουργίας ενός παιδικού βιβλίου για την Έφη Μιχελή ξεκίνησε από τα ίδια τα έργα της. «Η ζωγραφική της, η θεματολογία αλλά και τα χρώματά που χρησιμοποιεί, μοιάζει πολύ με αυτήν των παιδιών. Την ίδια στιγμή, εάν παρατηρήσει κανείς τα έργα της Έφης, θα διαπιστώσει ότι το καθένα είναι σαν να αφηγείται μια μικρή ιστορία, ένα παραμύθι. Την ιδέα αγκάλιασαν οι εκδόσεις Μέλισσα και αρχίσαμε, μαζί με τους συγγραφείς και τους εικονογράφους, να δουλεύουμε τις ιστορίες που θα μπορούσαν να ειπωθούν με βάση τα έργα της Μιχελή. Η αναζήτηση αυτή μάς οδήγησε να αφηγηθούμε αρχικά την πιο ενδιαφέρουσα ιστορία από όλες, την ιστορία ζωής της  δραστήριας και δυναμικής αυτής γυναίκας και καλλιτέχνιδας, που δεν είναι τόσο γνωστή στο ευρύ κοινό, ευελπιστώντας ότι θα ακολουθήσουν κι άλλες φωτεινές αφηγήσεις», τονίζει η κ. Τσούλου. Έπειτα από όσα μας είπε και βέβαια μετά την ανάγνωση του βιβλίου, θέλησα να συζητήσω και με τους συγγραφείς που ανέλαβαν να ζωντανέψουν τη ζωή της Έφης Μιχελή στα μάτια των παιδιών, την κ. Καραστάθη και τον κ. Ηλιόπουλο.

Γράψατε τα κείμενα για το παιδικό βιβλίο «Η πιο φωτεινή παλέτα», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μέλισσα και αναφέρεται στη ζωή και στο έργο της ζωγράφου Έφης Μιχελή. Θέλετε να μας πείτε δυο λόγια για εκείνη;

Η Έφη Μιχελή ήταν γόνος αστικής οικογένειας, πράγμα που σημαίνει ότι δεν είχε πρωτογενώς πολλές προσλαμβάνουσες παραστάσεις από τη λαϊκή και τη ναΐφ ζωγραφική. Πήρε μαθήματα ζωγραφικής αλλά όχι σε ακαδημαϊκό επίπεδο, δεν σπούδασε δηλαδή στη Σχολή Καλών Τεχνών. Πολλές λεπτομέρειες για τη ζωή της δεν είναι διαθέσιμες. Ένα από τα λίγα σίγουρα στοιχεία είναι η γνωριμία της και η ουσιαστική της σχέση, ανθρώπινη και πνευματική, με τον αρχιτέκτονα και θεωρητικό της αισθητικής Παναγιώτη Μιχελή. Η προσωπικότητά της, λοιπόν, μας εντυπωσίασε. Σε εποχές δύσκολες για τις γυναίκες κατάφερε και διακρίθηκε. Πάντρεψε το ελληνικό με το διεθνές και το λαϊκό με το αστικό ανακαλύπτοντας την αληθινή αξία καθενός.

Πώς προέκυψε το βιβλίο αυτό; Ποιος είχε την αρχική ιδέα και πώς έφτασε ως εσάς;

Η ιδέα ανέκυψε ως καρπός της παλιάς σχέσης του Ιδρύματος Μιχελή με τις Εκδόσεις Μέλισσα, με την τόσο ουσιαστική παραγωγή του στις εκδόσεις τέχνης. Οι εκδόσεις, τα τελευταία χρόνια, βιβλίων για παιδιά, με σπουδαιότερα τα βιβλία του MoMA, έφεραν την ιδέα της ανάδειξης και δικών μας σπουδαίων ζωγράφων και καλλιτεχνών.

Ποιες ήταν οι πηγές προσέγγισης της ζωής της;

Κύρια πηγή έμπνευσης είναι τα ίδια τα έργα της, με τα οποία έρχεται κανείς σε επαφή μέσω της συλλογής που φυλάσσεται στο Ίδρυμα Μιχελή. Φυσικά, μας ενέπνευσαν και τα βιβλία που έχουν κι αυτά εκδοθεί από το Ίδρυμα. Βοηθητικά ήταν ακόμα τα ποιήματα του Παναγιώτη Μιχελή, των οποίων την ευαισθησία ξαναβρήκαμε στους πίνακες της Έφης. Και βέβαια κάποιες πληροφορίες από την κυρία Τερέζα Αλεξανδρή, που ήταν μέχρι πρόσφατα Διευθύντρια του Ιδρύματος και είχε γνωρίσει προσωπικά την Έφη.Συμπυκνώσατε τον γεμάτο βίο της καλλιτέχνιδας μέσα σε λίγες σελίδες, απόλυτα κατανοητές ακόμα και για πολύ μικρά παιδιά. Πώς το καταφέρατε αυτό;

Στα παιδικά εικονογραφημένα βιβλία ο λόγος πράγματι συμπυκνώνεται και λειτουργεί παράλληλα με την εικόνα. Γράφτηκαν πολλά προτού καταλήξουμε στις λίγες, ελάχιστες, γραμμές σε κάθε σελίδα, στην ουσία των πραγμάτων, και την ουσία την καταλαβαίνουν τα παιδιά και κάθε αναγνώστης. Στο παιδικό εικονοβιβλίο, άλλωστε, η αφαίρεση είναι αρετή. Χρειάζεται η λιτότητα ενός ποιήματος για να συνδυαστεί με τη λυρικότητα των εικόνων.

Η εικονογράφηση του βιβλίου είναι βασισμένη στους πίνακες της Μιχελή. Θα ήθελα να μας πείτε το πώς συνεργαστήκατε οι τέσσερίς σας, πώς επιλέξατε τα έργα που θα έμπαιναν στο βιβλίο, πώς συνδυάσατε εικόνες και κείμενα…

Η δουλειά της Μαριάννας Πόγκα και του Χρίστου Σιμάτου είναι εμπνευσμένη. Συνδιαλέγονται με το εικαστικό υλικό που τους προσφέρουν οι πίνακες της Έφης Μιχελή, το αναδεικνύουν και το σχολιάζουν, αναδεικνύουν την τρυφερότητα και την απλότητά τους, τη βαθιά ανθρωπιά τους. Αυτό δεν ήταν καθόλου εύκολο. Εμείς ταιριάξαμε τα κείμενα στις εικόνες έτσι ώστε να αλληλοσυμπληρώνονται και να αποτελούν μαζί μια ενότητα.

Νομίζω πως τα παιδιά μπορούν να έρθουν ευκολότερα κοντά στη ζωγραφική ως τέχνη μέσα από ναΐφ έργα, όπως αυτά της Έφης Μιχελή. Είναι ίσως πιο κοντά στη δική τους πραγματικότητα. Ποια είναι η γνώμη σας;

Ναι, και πάλι ναι. Το λέμε εξάλλου στο βιβλίο: «Προσπάθησε να ζωγραφίσεις κι εσύ έτσι». Θυμηθείτε και τη φράση του Πικάσο: «Μου πήρε μια ολόκληρη ζωή για να μάθω να ζωγραφίζω σαν παιδί». Παρατηρητικότητα και κοφτερή ματιά είναι τα εργαλεία ­ –αυτά τα έχουν τα παιδιά πηγαία και τα χρειάζονται για να μπορούν να εξοικειωθούν και να συμφιλιωθούν με τον κόσμο γύρω τους. Κι έπειτα είναι τα λιτά εκφραστικά μέσα: ανεπιτήδευτες μορφές για να αποτυπωθούν η φύση και τα πρόσωπα, η καθημερινότητα, η βάση της ζωής.

Ευφροσύνη το βαπτιστικό όνομα της Έφης Μιχελή. Το χρησιμοποιείτε στο βιβλίο σας, γεμίζοντάς το με χρώματα. Πώς θα εξηγούσατε τη λέξη αυτή –που δυστυχώς σπάνια χρησιμοποιείται πια– σε ένα μικρό παιδί;

Χαρά και ανοιχτή καρδιά για να νιώθεις και να ζεις. Και πιο φιλολογικά (για μεγαλύτερα παιδιά):  ευ (καλό) και φρην που είναι το μυαλό μαζί και η καρδιά, με έδρα το διάφραγμα. Αυτό μοίραζε απλόχερα η Έφη κι αυτό θέλαμε να κυριαρχεί στο βιβλίο.

Το φως και το χρώμα της Ελλάδας είναι διάχυτα στα έργα της ζωγράφου. Μπορεί, κατά τη γνώμη σας, η τέχνη να φωτίζει και να χρωματίζει καθημερινά τη ζωή μας, που ιδιαίτερα αυτή την περίοδο δεν είναι και τόσο φωτεινή και χρωματιστή; Και πιο πολύ τη ζωή των παιδιών μας, που έχει έρθει εντελώς ανάποδα… Ποιες δραστηριότητες θα προτείνατε στους γονείς;

Η τέχνη πάει πέρα από την πεζή πραγματικότητα, μας οδηγεί σε ξέφωτα. Η τέχνη είναι καταφύγιο σε δύσκολους καιρούς και βάλσαμο για την ψυχή. Θα προτείναμε στους γονείς να επιδιώξουν μέσα από την τέχνη, σε κάθε μορφή της, μια επαφή με τα παιδιά τους. Να μοιραστούν μαζί τους το βίωμα, δίνοντας χρόνο και επικοινωνία. Διάβασμα λογοτεχνίας, ζωγραφική, κινηματογράφος, θέατρο, χορός μουσική και τόσα άλλα που μπορούν να κάνουν μαζί, και μάλιστα σε υψηλό επίπεδο αφού όλα τα καταλαβαίνουν τα παιδιά και όσο πιο δύσκολα, τόσο πιο εύκολα.

Τι σας γοήτευσε, τον καθένα προσωπικά, περισσότερο στο έργο της Έφης Μιχελή;

Αναστασία : Βλέποντας τα έργα της, νοστάλγησα μια παλιά, πιο απλή και σαφώς πιο αυθεντική Ελλάδα, που φοβάμαι πως έχει χαθεί ανεπιστρεπτί… Θα ήθελα πάρα πολύ να χωθώ σε έναν πίνακά της και να μείνω εκεί, έστω για λίγο… Αυτή η αίσθηση:  θέλω να χωθώ σε έναν πίνακα και να μείνω εκεί, είναι, για εμένα, το κριτήριο του σπουδαίου καλλιτέχνη, που φτιάχνει έναν κόσμο παρηγορητικό, ακόμα και σε έργα ωμά και άγρια: Όλα είναι ανθρώπινα, γιατί το βλέμμα είναι ανθρώπινο.
Βαγγέλης : Με γοήτευσε η γεμάτη απλότητα και αθωότητα ματιά της, η οποία οδηγεί τον θεατή σε μια μέθεξη με τη φύση και την καθημερινή ζωή. Ένιωσα πως τα παιδιά πρέπει να μυηθούν στα συναισθήματα που σου προκαλούν αυτά τα έργα.

Γιατί θα προτείνατε σε έναν γονιό να αγοράσει αυτό το βιβλίο στο παιδί του; 

Για μια πρώτη επαφή με αυτή την μορφή τέχνης και με τα συναισθήματα που προκαλεί. Για να γνωρίσει μια σπουδαία γυναίκα πρότυπο στη δουλειά και στη ζωή. Για να περάσει δημιουργικές ώρες μαζί του.

Είναι στα σχέδια του Ιδρύματος να ετοιμάσει εκπαιδευτικά προγράμματα βασισμένα στο βιβλίο «Η πιο φωτεινή παλέτα»; Έστω και online… Αν ναι, έχετε κάποια εικόνα για το τι θα είναι και για πότε να τα περιμένουμε;

---

Η Αναστασία Καραστάθη έχει σπουδάσει Φιλοσοφία. Είναι μεταφράστρια και επιμελήτρια κειμένων και εκδόσεων, ενώ τα τελευταία χρόνια ασχολείται με το παιδικό βιβλίο με δικές της μεταφράσεις και επιμέλειες στις εκδόσεις Μέλισσα.

Ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος, συγγραφέας και εκπαιδευτικός, είναι εδώ και 25 χρόνια από τους πιο αγαπημένους συγγραφείς των παιδιών. Ο «Τριγωνοψαρούλης, ο Βιβλιοπόντικας και άλλοι ήρωές του γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία. Έχει βραβευτεί για βιβλία του, από τα οποία πολλά έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορούν στο εξωτερικό. Από τις Εκδόσεις Μέλισσα κυκλοφορούν στη σειρά «Είμαι ένα τέρας» τα βιβλία «Μινώταυρός», «Μέδουσα», «Γρύπας». Επίσης, κυκλοφορεί η «Μεγάλη πτήση», ένα βιβλίο αφιέρωμα στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

To βιβλίο τους «Η πιο φωτεινή παλέτα» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μέλισσα.