ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΟΥ ’21

0

Τα παιδιά μας δεν θα γιορτάσουν τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση στα σχολεία τους· δεν θα απαγγείλουν ποιήματα, δεν θα φορέσουν φουστανέλες, δεν θα παρελάσουν αμήχανα και άγαρμπα μπροστά σε δημάρχους, φίλους και συγγενείς. Τα σχολεία, ως οι κατεξοχήν τόποι αναπαραγωγής των μύθων και αναβίωσης των ηρώων, φέτος θα μείνουν κλειστά. Ποιοι είναι αυτοί οι μύθοι του ’21 και οι ήρωες που ξεπηδούν από τις σελίδες των βιβλίων της σχολικής Ιστορίας; Ποιος είναι ο ρόλος τους στη δημιουργία εθνικής συνείδησης; Πόσο απαραίτητη είναι η τελευταία σε μια κοινωνία που πρέπει να μάθει να διαχειρίζεται το αίσθημα εθνικής και φυλετικής ανωτερότητας και να επενδύσει στην αποδοχή της διαφορετικότητας, στη συμπερίληψη και στην ανοχή;

Οι μύθοι του ’21 και οι ήρωες χρησιμοποιήθηκαν ως τα απόλυτα αποδεικτικά στοιχεία της αδιάλειπτης ιστορίας του έθνους. Οι γλαφυρές περιγραφές των ένδοξων αγώνων κυριαρχούσαν (και συνεχίζουν να κυριαρχούν) στα σχολικά εγχειρίδια και όχι μόνο τα δικά μας. Όλα τα κράτη διαχέουν το αίσθημα της εθνικής υπερηφάνειας και ενισχύουν την εθνική συσπείρωση, αναδεικνύοντας κατορθώματα ηρώων. Προτιμώνται οι νεκροί ήρωες καθώς, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Χάρης Αθανασιάδης σε μελέτη του για τα αποσυρθέντα βιβλία της σχολικής Ιστορίας «οι νεκροί ήρωες δεν είναι σε θέση να αρνηθούν το έργο που το έθνος τους αναθέτει». Ας δούμε, λοιπόν, ποιους από τους μύθους της Επανάστασης δεν μπορούν να ανασκευάσουν οι νεκροί μας ήρωες, με αποτέλεσμα να συνεχίζουν να ντύνονται με το πέπλο της ιστορικής αλήθειας.

Η Επανάσταση ξεκίνησε την 25η Μαρτίου 1821 με την ύψωση του λαβάρου από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό στη Μονή της Αγίας Λαύρας
Η Επανάσταση στην Πελοπόννησο δεν ξεκίνησε την ημερομηνία εκείνη, αλλά λίγο νωρίτερα. Οι πρώτες επαναστατικές εστίες εντοπίζονται σε διάφορα σημεία του Μοριά. Εξάλλου ο ίδιος ο Γερμανός αναφέρει στα απομνημονεύματά του ότι στις 25 Μαρτίου βρισκόταν σε άλλο χωριό. Το λάβαρο υψώθηκε λίγες μέρες αργότερα, στην Πάτρα. Ο θρύλος της Αγίας Λαύρας αναδείχθηκε μεταγενέστερα και στόχο είχε να συνδέσει την Εκκλησία με την Επανάσταση και τη θρησκευτική με τη νεόκοπη εθνική ταυτότητα.

Το κρυφό σχολειό
Άλλος ένας μύθος που συνδέει την Εκκλησία με την παλιγγενεσία του έθνους είναι αυτός του κρυφού σχολείου. Η αλήθεια είναι πως πράγματι υπήρξαν σε ορισμένα μοναστήρια σπουδαστήρια, όπου οι εγγράμματοι μοναχοί δίδασκαν γραφή και  ανάγνωση στους νεότερους. Καμία σχέση, όμως, δεν είχαν τα σπουδαστήρια αυτά με τη συνωμοτική θεωρία κρυφών ιδρυμάτων εκπαίδευσης. Αντιθέτως, πολλά σχολεία ελληνομάθειας και χριστιανικής αγωγής λειτουργούσαν στην επικράτεια των Οθωμανών για πάρα πολλά χρόνια, ενώ κατά τον 18ο αιώνα ιδρύθηκαν και πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα με τη συμβολή μιας ανερχόμενης μεσαίας τάξης. Ο πίνακας του Γύζη που απεικονίζει το κρυφό σχολειό, αλλά και το ομώνυμο ποίημα του Ι. Πολέμη με τους γνωστούς στίχους (Φεγγαράκι μου λαμπρό, φέγγε μου να περπατώ) χρησιμοποιήθηκαν ως αποδεικτικά στοιχεία ενός θεσμού που απείχε από την αλήθεια. Ακόμα και το θεωρούμενο ως «κρυφό σχολειό» στη Μονή Πεντέλης κατασκευάστηκε το ‘60 και αναπαλαιώθηκε. Οι τοίχοι μουντζουρώθηκαν για να φαίνεται η κάπνα από τα κεριά!

Ο χορός του Ζαλόγγου 
Αν το κρυφό σχολείο ήταν ένας μύθος κατασκευασμένος από το μηδέν, ο χορός του Ζαλόγγου περιείχε θραύσματα αλήθειας ‒ωστόσο παραμένει μύθος. Οι Σουλιώτισσες (η «ελληνικότητα» των οποίων δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη και αυτονόητη) όντως αυτοκτονούσαν και συμπαρέσυραν στο θάνατο και τα παιδιά τους, μπροστά στο ενδεχόμενο να σκλαβωθούν. Όμως, δεν υπάρχει καμιά ιστορική μαρτυρία για συγκεκριμένο χορό. Το 1888, ο Συριανός λόγιος και ιστορικός Περικλής Ζερλέντης (1852-1925) εξέφρασε τις επιφυλάξεις και τις αμφιβολίες του για τον χορό του Ζαλόγγου, ύστερα από επιτόπιο έρευνα, χωρίς, όμως, να αμφισβητεί το γεγονός της αυτοθυσίας των Σουλιωτισσών. Χρόνια αργότερα, το 2005 ο φιλόλογος Αλέξης Πολίτης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, υποστήριξε σε άρθρο του στο περιοδικό «Ο Πολίτης» ότι το «Έχε γεια καημένε κόσμε» αναφέρεται για πρώτη φορά μόλις το 1908.

Οι Έλληνες υπέφεραν 400 χρόνια από τον οθωμανικό ζυγό
Κι όμως, όχι· Ή τουλάχιστον όχι τόσο και όχι έτσι όπως νομίζουμε. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν αχανής και οι εντός της εθνοτικοί σχηματισμοί ήταν, θα έλεγε κανείς, ημι-ανεξάρτητοι. Πλήρωναν φόρους, αλλά διατηρούσαν ένα επίπεδο ελευθερίας στην επίλυση των διαφορών τους, στην τοπική αυτοδιοίκηση, στην εκπαίδευση. Πλέον, ιστορικές έρευνες αποδεικνύουν ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν περισσότερο ανεκτική απ’ όσο έχουμε διδαχτεί. Αυτό συνέβαινε και γιατί ήταν πρακτικά αδύνατον οι Οθωμανοί να γνωρίζουν τους θρησκευτικούς κώδικες, τη γλώσσα και την κουλτούρα όλων των υπόδουλων πληθυσμών, έτσι ώστε να μπορούν να τα ελέγξουν.

Οι φουστανέλες πάνε πακέτο με τις χλαμύδες ή αλλιώς: Οι επαναστατημένοι Έλληνες είναι βιολογικοί απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων
Το 1830 κυκλοφορεί στα γερμανικά η Ιστορία της χερσονήσου της Πελοποννήσου κατά τους Μεσαιωνικούς Χρόνους, όπου ο Αυστριακός Γιάκομπ Φαλμεράιερ διατυπώνει την άποψη ότι το αρχαίο ελληνικό έθνος έχει εξαφανιστεί και ότι οι αυτοαποκαλούμενοι Έλληνες ουδεμία σχέση έχουν με τους αρχαίους Έλληνες, αλλά είναι εξαλβανισμένοι Σλάβοι. Σε αυτόν τον ισχυρισμό, ο Παπαρρηγόπουλος απάντησε προτάσσοντας το επιχείρημα της πολιτισμικής συνέχειας. Εξήγησε ότι η εθνότητα δεν έχει σχέση με το αίμα, αλλά με τη γλώσσα, την κουλτούρα, τον πολιτισμό. Φυσικά, κανένας λαός της Ευρώπης δεν είναι αμιγής και οι βιολογικές θεωρίες είναι αποτέλεσμα των παγκοσμίων πολέμων. Κοινώς, είμαστε αυτό που μαθαίνουμε. Είναι παράλογο να μιλάμε για βιολογική επιβίωση της αρχαιότητας έπειτα από χιλιάδες χρόνια επιμειξιών και πολυγαμιών. Η πολιτισμική συνέχεια είναι κάτι διαφορετικό, είναι κατασκευασμένο και είναι ίσως το πιο μεγάλο (αλλά και το πιο χρήσιμο πολιτικά) παραμύθι που μαθαίνουμε στο σχολείο.

Διαβάστε επίσης:
Βασίλης Κρεμμυδάς, Η Ελληνική Επανάσταση του 1821–Τεκμήρια, αναψηλαφήσεις, ερμηνείες, εκδόσεις Gutenberg
Χάρης Αθανασιάδης, Τα αποσυρθέντα βιβλία. Έθνος και Σχολική Ιστορία στην Ελλάδα, 1858-2008, εκδόσεις Αλεξάνδρεια
Χριστίνα Κουλούρη, Φουστανέλες και Χλαμύδες. Ιστορική ταυτότητα 1821-1920, εκδόσεις Αλεξάνδρεια