ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΟΥΚΑΛΑΝΙ: Ο ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΓΓΕΝΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΦΥΣΗΣ

0

«Η Συντεχνία του Γέλιου» παρουσιάζει φέτος στο «Σύγχρονο Θέατρο», έπειτα από ενάμιση χρόνο αναγκαστικής απουσίας, την παράσταση με την οποία μπήκε και καθιερώθηκε στον χώρο του παιδικού θεάτρου, την περίφημη «Μια γιορτή στου Νουριάν», που πρωτοανέβηκε στο θέατρο «Πορεία» από το 2011 έως το 2014. Συνάντησα, λοιπόν,  τον Βασίλη Κουκαλάνι, ιδρυτή της Συντεχνίας, σκηνοθέτη και ηθοποιό της παράστασης και συζητήσαμε για τη δουλειά του αυτή. Και όχι μόνο…

Βασίλη, με το καλό η επιστροφή στις αίθουσες. Αν και φαντάζομαι την απάντηση, ρωτώ γιατί ξανά τη «Γιορτή στου Νουριάν»;
Η παράσταση συστήθηκε στο αθηναϊκό κοινό τον Οκτώβριο του 2011, σε μια εποχή που η Χρυσή Αυγή ξεκινούσε τα πρώτα πογκρόμ κατά των ξένων στο κέντρο της πόλης. Ήταν τα πρώτα μνημονιακά χρόνια, όπου αισθανόσουν μια συλλογική απογοήτευση και φόβο στους δρόμους, που σύντομα εξελίχθηκε σε μαζική επιθετικότητα και θυμό. Εκείνο τον καιρό έμοιαζε, λοιπόν, να βγαίνουν στο προσκήνιο διάχυτα, και με τις ευλογίες της τότε κυβέρνησης και των ΜΜΕ, ρατσιστικά ιδεολογήματα επικίνδυνα. Φαινόταν σαν ένα θέμα που είχε βρει την πλειονότητα της ελληνικής κοινωνίας απροετοίμαστη και αμήχανη, κυρίως όσον αφορά στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. «Η Συντεχνία του Γέλιου» και η συγκεκριμένη παράσταση ευελπιστούσε να αποτελέσει μια ουσιαστική και διαφωτιστική φωνή που να απευθύνεται σε παιδικό κοινό αξιοποιώντας τον κόσμο των παιδιών, που σ’ αυτό το έργο, με όρους επίκαιρους και ρεαλιστικούς, μας «φοράνε για άλλη μια φορά τα γυαλιά».
Σήμερα μοιάζει ξαφνικά να μην έχουν αλλάξει πολλά από τότε. Ζούμε σε μια πραγματικότητα στην οποία ο ρατσισμός εφαρμόζεται πια ως επίσημη κρατική πολιτική. Με το κλείσιμο των συνόρων, τους συνοριακούς στρατούς και τη Φρόντεξ στη Μεσόγειο, τη διαλογή και διάκριση που κάνουν οι δυτικοευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανάμεσα σε πρόσφυγες χρήσιμους για την παραγωγική τους αλυσίδα και σε ανεπιθύμητους, φαίνεται ο ρατσισμός στην πράξη. Τον τελευταίο καιρό ξαναβγαίνουν προκλητικά ομάδες νέο- φασιστικών δογμάτων και τρομοκρατούν μαθητές και πρόσφυγες. Μετανάστες στερούνται πια σχεδόν επίσημα το δικαίωμα στην ιατρική περίθαλψη και στην παιδεία.
Δεν ξέρω αν αρκεί ένα «διαφωτιστικό έργο» ή μια απλή επίκληση στην παιδεία ενάντια στην ξενοφοβία και στις ρατσιστικές προκαταλήψεις, αλλά σίγουρα είναι μια πρόταση για το πώς μπορεί κανείς με πολυμήχανα μέσα, όπως η σάτιρα, η κριτική, η φαντασία και η ζεστή καρδιά, να ξεμπροστιάσει τους μηχανισμούς που επιφέρουν τον ρατσισμό, τους αποκλεισμούς και την περιθωριοποίηση. Μπορούμε να συμβάλουμε στον δημόσιο διάλογο με αυτή την ιστορία του Νουριάν.

Θέλεις να μας πεις λίγα λόγια για την υπόθεση του έργου και σε ποιες ηλικίες απευθύνεται; Είναι μεν μια παιδική παράσταση, αλλά…
Στο έργο έρχονται αντιμέτωποι μια ελληνική οικογένεια με μια οικογένεια Ιρανών μεταναστών. Δυο λαοί με πολύ ζεστό και πληθωρικό ταμπεραμέντο. Η οικογένεια Παπαδάκη, η οικογένεια Νουριάν και η μικρή Πακιστανή Αμπίρα συναντιούνται σ’ ένα κάμπινγκ και, αφού περάσουν μέσα από ένα διήμερο γεμάτο παρεξηγήσεις, καβγάδες, φάρσες και διαβολιές, καταλήγουν σε μια γιορτή. Αυτή η γιορτή είναι μια τελετουργία συμφιλίωσης, όπου σηματοδοτείται το πώς τελικά θριαμβεύουν οι αρετές της αλληλοκατανόησης, της ανεκτικότητας, της ζεστής καρδιάς και του κοινού νου, πάνω από τις προκαταλήψεις, τις περιχαρακώσεις και την βλακεία. Κι αυτοί που επιφέρουν στην ιστορία αυτόν τον θρίαμβο είναι τα παιδιά. Εκεί που οι «μεγάλοι» δεν μπορούν να συνεννοηθούν, έρχονται εκείνα να δώσουν λύση σε αυτό το υποτιθέμενα σύνθετο κοινωνικό πρόβλημα του ρατσισμού∙ μέσα απ’ το παιχνίδι τους, οδηγούν ολόκληρη την παρέα σε μια πολιτισμική συμφιλίωση με τον πιο αυθόρμητο τρόπο.

Είσαι κατά το ήμισυ Ιρανός και μάλιστα από πατέρα, το οποίο σημαίνει πως η μη ελληνική καταγωγή σου γίνεται αντιληπτή λόγω του επωνύμου σου, Κουκαλάνι. Καταρχάς, βίωσες ρατσισμό στα μαθητικά σου χρόνια, αλλά και στη μετέπειτα πορεία σου ως ενηλίκου; Και έπειτα, πώς σε διαμόρφωσε αυτή η διπλή σου πολιτιστική ταυτότητα;
Δεν θα έλεγα ότι αντιμετώπισα διακρίνουσες συμπεριφορές, μια και όταν ήρθα στην Αθήνα, στα έντεκά μου, είχα ζήσει ήδη σε δυο πολύ διαφορετικές χώρες και επίσης κατείχα και την γλώσσα μητρικά. Επίσης, είχα μάλλον μια ανεπτυγμένη αίσθηση προσαρμοστικότητας, αφού ερχόμασταν τα καλοκαίρια στην Κρήτη όλα μου τα χρόνια. Όσο για την περίφημη πολιτιστική ταυτότητα, που συχνά κινεί κάποιο ενδιαφέρον, τι να πω; Την έχω προσδιορίσει ως υβριδική και διαμεσολαβητική. Όταν είμαι στην Ελλάδα, κατάγομαι απ’ το Ιράν, όταν πάω στο Ιράν, κατάγομαι απ’ την Ελλάδα. Όταν είμαι στη Γερμανία, κατάγομαι απ’ όπου θέλω!

Θεωρείς ότι έχουν βελτιωθεί τα πράγματα στην ελληνική κοινωνία τη δεκαετία που μεσολάβησε από το πρώτο ανέβασμα της παράστασης; Η καταδίκη της Χρυσής Αυγής, που έως το 2014 αλώνιζε στις γειτονιές, στρατολογούσε, μα και σκότωνε κόσμο είναι αρκετή; Ή το αυγό του φιδιού συνεχίζει να εκκολάπτεται, σε νέες, κεκαλυμμένες φωλιές;
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι ο ρατσισμός δεν είναι εγγενές στοιχείο της ανθρώπινης φύσης, δεν συνιστά δηλαδή μια αρχέγονη τάση του ανθρώπου∙ δεν γεννιέται κανείς ρατσιστής, όπως παραδείγματος χάριν γεννιέται μαύρος, Έλληνας, Εβραίος ή Αλβανός, όπως τείνουν να ισχυρίζονται πολλά νεοναζιστικά δόγματα. Δεν είναι ο άνθρωπος «εκ φύσεως» ξενοφοβικός και εθνοκεντρικός. Ο ρατσισμός έχει, καθαρά ιστορικά, τόπο, τρόπο και χρόνο γέννησης. Πρέπει να εξετάσουμε, λοιπόν, τις συνθήκες που ευνοούν την ύπαρξή του.
Σήμερα, πάλι, είμαστε αντιμέτωποι με τους ίδιους ακριβώς μηχανισμούς που φέρουν και φέρνουν τον ρατσισμό, όπως ενδεχομένως τους γνωρίσαμε σκληρά το 2010. Και αποδεικνύεται ξανά ότι πρόκειται για συνειδητή προσπάθεια των ισχυρών να βαθαίνουν τους διαχωρισμούς μέσα στην κοινωνία και να κρατούν την τάξη των εργαζόμενων διαιρεμένη. Ο ρατσισμός είναι ένα πολύτιμο «όπλο» τους. Βλέπουμε πάλι εκστρατείες φασιστικής βίας απέναντι σε μαθητές, μετανάστες και πρόσφυγες, διότι κυριαρχούν μηχανισμοί που διεξάγουν κάθε στιγμή ασταμάτητη προπαγάνδα ενστάλαξης μιας εθνικής συνείδησης που αποσκοπεί στη διαιώνιση του ανταγωνισμού και της διάσπασης των ανθρώπων, στη διαιώνιση της βίας.
Εμείς πάντως δεν τους φοβόμαστε και θα λέμε με χαρά και υπερήφανα την φοβερή αυτή ιστορία της «Γιορτής στου Νουριάν».

Νομίζω ότι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι και η ιστορία της «Γιορτής». Ποιος ήταν ο πρώτος, ο αυθεντικός Νουριάν, όταν η παράσταση ανέβηκε στη Γερμανία στις αρχές της δεκαετίας του ‘70; Έχεις δει αντιδράσεις έκπληξης από όσους το πρωτοακούν;
Η εκδοχή που γράφτηκε το 1973 στο Βερολίνο λεγόταν «Μια Γιορτή στου Παπαδάκη», και οι μετανάστες της ήταν Έλληνες και Τούρκοι. Ο περισσότερος κόσμος που το πληροφορείται μοιάζει να δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, να του ισχυροποιείται το συμπέρασμα της παράστασης και να επικυρώνει καθαρά τη γελοιότητα των προκαταλήψεων. Είναι, νομίζω, μια αναπόσπαστη πληροφορία στην κατανόηση της πρόθεσης του έργου και της ομάδας μας. Δεν είναι τυχαίο που ο Παπαδάκης της δικής μας εκδοχής ένα βράδυ στο κάμπινγκ τραγουδά μεθυσμένος το τραγούδι του Άκη Πάνου «Στο σταθμό του Μονάχου».

Ποιος είναι, λοιπόν, ο Παπαδάκης της ελληνικής παράστασης; Ποια χαρακτηριστικά του Νεοέλληνα συγκεντρώνει;
Δύσκολη ερώτηση και δεν ξέρω αν μπορώ να την απαντήσω, κυρίως λόγω του κινδύνου υπεραπλουστεύσεων και συντριπτικών κλισέ. Ο Παπαδάκης, ωστόσο, μοιάζει με θύμα της διαρκούς οικονομικής κρίσης που βλέπει τη ζωή του να δυσκολεύει πολύ, το περιβάλλον του να φτωχοποιείται. Στρέφεται ενάντια στους μετανάστες που στη γειτονιά του έχουν στήσει μαγαζάκια, παντοπωλεία ή τηλεφώνων, και τους αντιλαμβάνεται ως απειλή, όπως ακριβώς αντιλαμβάνονταν, για παράδειγμα, οι Αμερικάνοι στις αρχές του 20ου αιώνα του Έλληνες μικροπωλητές και ευκαιριακούς εργάτες…

Στην αρχή της σχολικής τους ζωής, τα παιδιά βλέπουν δίπλα τους μόνο παιδιά, ούτε φύλα ούτε κοινωνική τάξη ούτε εθνικότητες ούτε θρησκείες ούτε χρώματα… Όμως, πολύ σύντομα αυτό αλλάζει, προφανώς εξαιτίας της εμπλοκής των γονέων και των εκπαιδευτικών στις ζωές τους, εξαιτίας δηλαδή της ενήλικης ματιάς και των στερεοτύπων που, συνειδητά ή ασυνείδητα, συνεχίζουν να κουμαντάρουν τις ζωές μας. Είναι, κατά τη γνώμη σου, εφικτή μια πολιτισμική συμφιλίωση και μια ειρηνική συνύπαρξη όλων των ανθρώπων σε μεικτές, πολύχρωμες κοινωνίες, ανεξαρτήτως πάσης διαφορετικότητας, χωρίς ρατσισμό, χωρίς μισαλλοδοξία, χωρίς ξενοφοβία; Αρκούν τα παιδιά για να τσακίσουν τον φασισμό εν τη γενέσει του και τελικά να σώσουν τον κόσμο;
Τα παιδιά για μένα εκπροσωπούν όλοι τις καταπιεσμένες τάξεις. Με συγκινεί ένα ριζοσπαστικό δυναμικό που έχουν και η αδέσμευτη προοπτική τους. Τα θαυμάζω και ταυτίζομαι μαζί τους, γιατί μοιάζουν να μπορούν σε μια κοινωνία καθαρά εχθρική προς αυτά, μια κοινωνία που τα λογαριάζει μόνο ως ορδές ανεγκέφαλων καταναλωτών, να διαφυλάξουν μια μνήμη ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ταμπεραμέντου, ερωτευμένα με το ταξίδι της ζωής, αναίσθητα στις προσταγές της εξουσίας, μεθυσμένα από τον άνεμο της ελευθερίας. Δεν θα έλεγα, όμως, ότι το παιδί μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αλλά η τάξη, η κοινωνική τάξη των παιδιών. Δε μ ενδιαφέρει απαραίτητα το παιδί, αλλά τα παιδιά.

Η «Γιορτή στου Νουριάν» είναι μια παράσταση καθολικά προσβάσιμη. Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Είναι ακόμα ελάχιστα τα θέατρα που προσφέρουν αυτή τη δυνατότητα…
«Η Συντεχνία του Γέλιου» ήρθαμε σε στενή επαφή με την  Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών και τον σκηνοθέτη Αντώνη Ρέλλα και αποφασίσαμε να ανεβάσουμε το έργο «Πιο δυνατός κι από τον Σούπερμαν» από το 2018 μέχρι το 2020. (Θα ανέβει και φέτος για λίγες παραστάσεις από τις 13 Νοεμβρίου). Εκεί αντιληφθήκαμε, µέσα από την λυτρωτική αλήθεια των ίδιων των αναπήρων, ότι η συγκεκριμένη διακριτή ομάδα πληθυσμού είναι από τις πιο περιθωριοποιημένες όσον αφορά την πρόσβαση σε σχεδόν όλα τα κοινωνικά αγαθά. Ετεροπροσδιορίζονται και αποκλείονται από το σύνολο της κοινωνίας και τους θεσμούς σχεδόν περισσότερο από κάθε άλλη ομάδα ανθρώπων. Έχοντας την εμπειρία του Νουριάν και του ρατσισμού απέναντι σε ξένους, διακρίναμε μια αντίστοιχη αιχμηρότητα σε θέματα προκαταλήψεων, αποκλεισµού, διακρίνουσας µεταχείρισης, σε πάσης φύσεως τιθέµενα εµπόδια, σε όλες τις πτυχές και τα επίπεδα διαβίωσης ατόµων µε αναπηρία. Υπήρξε, δηλαδή, μια ακόμα ευκαιρία για διαπαιδαγώγηση και συνεκπαίδευση σε θέµατα ισότητας, κοινωνικής συµφιλίωσης και δηµιουργικότητας. Γι’ αυτόν τον λόγο μάς έγινε από κοινού σημαντική η έµπρακτη δηµιουργία συνθηκών πρόσβασης στην τέχνη και στον πολιτισμό σε ανθρώπους µε αναπηρία. Θεωρήσαμε απολύτως απαραίτητο σε μια κατεξοχήν αντιρατσιστική παράσταση να υπάρχει εφαρμογή της συμπερίληψης με παραδειγματικό τρόπο. Οι παραστάσεις τις Κυριακές στις 15.00 είναι καθολικά προσβάσιμες σε ανάπηρους και έχουν και υπέρτιτλους στα πέρσικα (φαρσί), μια και χρησιμοποιούνται και στην ίδια την παράσταση και επειδή μιλιούνται από την πλειονότητα του μεταναστευτικού πληθυσμού στη χώρα, Αφγανούς και Ιρανούς και κάποιους Κούρδους. Καθολικά προσβάσιµες παραστάσεις σημαίνει ταυτόχρονη διερµηνεία στην ελληνική νοηµατική γλώσσα, ακουστική περιγραφή για ανθρώπους µε προβλήµατα όρασης και ενδογλωσσικούς υπέρτιτλους για κωφές/ούς και βαρήκοους/ες.«Μια γιορτή στου Νουριάν», του Volker Ludwig, σε σκηνοθεσία Βασίλη Κουκαλάνι
Ημέρες & ώρες παραστάσεων: Κάθε Κυριακή 11:30 & 15:00
Γενική Είσοδος: 10€
Διάρκεια παράστασης: 75’
Σύγχρονο Θέατρο, Ευμολπιδών 45, Γκάζι, Τηλέφωνο: 210 3464380, Μετρό Κεραμικός