Δήμητρα Κολλιάκου: Η υποβάθμιση των ανθρωπιστικών σπουδών είναι, δυστυχώς, γεγονός

0

Η συγγραφέας Δήμητρα Κολλιάκου σπούδασε φιλολογία στο ΕΚΠΑ και έκανε διδακτορικό στη γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Δίδαξε θεωρητική γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο του Newcastle (1995-2010), πριν εγκατασταθεί στη Γαλλία με την οικογένειά της. Εκεί, πέρασε τον σχετικό διαγωνισμό (κάτι σαν ΑΣΕΠ) και, καθώς αναγνωρίστηκε η προϋπηρεσία της, διορίστηκε κατευθείαν στο Παρίσι, όπου διδάσκει αγγλικά σε διεθνές λύκειο, στο Lycée international de Paris Honoré de Balzac. Σήμερα, λοιπόν, τη φιλοξενούμε και συζητάμε για το εκπαιδευτικό σύστημα στη Γαλλία.

Δήμητρα, παρακαλώ, συστήσου στο κοινό του Τaλκ.
Σπούδασα φιλολογία στο ΕΚΠΑ και έκανα διδακτορικό στη γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Δίδαξα θεωρητική γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο του Newcastle (1995-2010), πριν εγκατασταθώ στο Παρίσι, με την οικογένειά μου, το 2010. Εκεί, διδάσκω σε διεθνές λύκειο, το Lycée international de Paris Honoré de Balzac. Πέρασα τον σχετικό διαγωνισμό (κάτι σαν ΑΣΕΠ), και καθώς αναγνωρίστηκε η προϋπηρεσία, διορίστηκα κατευθείαν μέσα στο Παρίσι. Επιπλέον, έχω εκδώσει επτά βιβλία πεζογραφίας και έχω τιμηθεί με λογοτεχνικά βραβεία, ανάμεσά τους το κρατικό και το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών.

Θέλεις να μας περιγράψεις εν συντομία το εκπαιδευτικό σύστημα στη Γαλλία και κυρίως τις διαφορές του με το ελληνικό;
Το σχολικό πρόγραμμα στη Γαλλία έχει μεγαλύτερη ποικιλία και επιτρέπει στους μαθητές να ενσωματώσουν κάποια από τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα (αθλητισμό, μουσική, δεύτερη μητρική γλώσσα στις διεθνείς τάξεις). Δεν υπάρχουν φροντιστήρια και δεν συνηθίζονται τα ιδιαίτερα. Η ιδέα είναι ότι το λύκειο πρέπει να προσφέρει μια ευρύτερη παιδεία, όχι να αποτελεί πρόγραμμα προετοιμασίας για τις τελικές εξετάσεις. Για την εισαγωγή στην ανώτατη εκπαίδευση μετράει η επίδοση τα δύο τελευταία χρόνια. Υπάρχουν τρία μαθήματα «ειδικότητας» με υψηλό συντελεστή, αλλά οι συνδυασμοί είναι ελεύθεροι. Για παράδειγμα, μπορεί κανείς να επιλέξει μαθηματικά, φυσική και αγγλόφωνη λογοτεχνία, ή να συνδυάσει βιολογία με κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες, αν και πολλοί προτιμούν τους κλασικούς συνδυασμούς. Υποχρεωτικά μαθήματα για όλους είναι τα γαλλικά (με γραπτή και προφορική εξέταση) και η φιλοσοφία. Υπάρχει και μια προφορική εξέταση με θέμα που καθορίζει ο ίδιος ο υποψήφιος και που πρέπει να σχετίζεται με τα μαθήματα ειδικότητας που έχει επιλέξει. Δεν μπορεί να μπει κάποιος στο πανεπιστήμιο με μέσο όρο χαμηλότερο από 10/20, και οι βαθμοί δεν δίνονται με ευκολία. Οι μαθητές δεν περνάνε σε μία σχολή, αλλά σε πολλές ταυτόχρονα (σε όσες τους δεχτούν), για να επιλέξουν τελικά οι ίδιοι τη μία. Το ότι πέρασαν δεν σημαίνει όμως ότι θα αποφοιτήσουν, για παράδειγμα, μόνο το δέκα τις εκατό από τους πρωτοετείς της ιατρικής θα προαχθεί στο δεύτερο έτος

Παθογένειες υπάρχουν και στα δυο συστήματα. Ποιο νομίζεις ότι είναι τούτη τη στιγμή το μεγαλύτερο πρόβλημα στα γαλλικά σχολεία, μέσα από την εμπειρία σου;
Υπάρχουν εξαιρετικά προβληματικά σχολεία στα παρισινά προάστια, αλλά και μέσα στο Παρίσι. Ειδικά εκεί θα έπρεπε να μειωθεί ο αριθμός των μαθητών ανά τάξη, για να γίνεται κάποια δουλειά. Δυστυχώς, όμως, σημειώνεται μια αργή αλλά σταθερή συρρίκνωση του δημόσιου τομέα και στη Γαλλία, πράγμα που επηρεάζει και την εκπαίδευση. Διαρκώς μεγαλύτερες τάξεις σημαίνει απλούστατα πως γίνονται αισχρές «οικονομίες» σ’ έναν τομέα όπου οι επενδύσεις θα έπρεπε να είναι γενναιόδωρες.

Αν κάπως τα έφερνε η… τύχη και χρειαζόταν να επιστρέψεις στην Ελλάδα και να δουλέψεις σε ένα ελληνικό γυμνάσιο ή λύκειο, θα το άντεχες; Τι θεωρείς ότι θα σε δυσκόλευε περισσότερο;
Δεν ξέρω αν θα το άντεχα, αλλά ίσως να το προσπαθούσα. Έχω όμως την εντύπωση πως οι συνθήκες στην Ελλάδα είναι δυσκολότερες – μισθοί που τσεκουρώθηκαν με την κρίση και δεν αποκαταστάθηκαν ποτέ, και περισσότερες ώρες διδασκαλίας. Κοιτάζω τα θέματα που μπαίνουν στις Πανελλήνιες στη Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία και βρίσκω το επίπεδο χαμηλό.

Μια και είσαι λογοτέχνης και φιλόλογος, έχω δυο -αλληλένδετες μάλλον- ερωτήσεις. Καταρχάς, ποια είναι η σχέση των Γάλλων εφήβων με τη λογοτεχνία και ποιον ρόλο παίζει το σχολείο στο χτίσιμο (ή στο γκρέμισμα) της σχέσης αυτής.
Παντού νομίζω τα παιδιά δυσκολεύονται να γίνουν αναγνώστες. Οι παλιοί φιλόλογοι λένε πως τα πράγματα έχουν χειροτερέψει πολύ, αλλά στο γαλλικό σχολείο η λογοτεχνία δεν έχει ακόμη πλήρως απαξιωθεί. Στο Μπακαλορεά, οι έφηβοι μελετάνε ποίηση, πρόζα, θέατρο και δοκίμιο. Οι φιλόλογοι έχουν τρεις επιλογές για το κάθε είδος, κι έτσι θα υπάρξουν μαθητές που θα διδαχθούν Μολιέρο, ενώ άλλοι θα κάνουν Ιονέσκο. Τα λατινικά και τα αρχαία ελληνικά έχουν γίνει μαθήματα επιλογής. Στην αγγλόφωνη λογοτεχνία, φέτος δίδαξα Έντγκαρ Άλαν Πόε και Τζορτζ Όργουελ. Αν δεν ήταν και το σχολείο, δεν ξέρω πού θα διάβαζαν λογοτεχνία όσοι δεν έρχονται από σπίτι με βιβλία ή δεν την ανακάλυψαν μόνοι τους.

Και έπειτα, πώς κρίνεις την παγκόσμια υποβάθμιση, τόσο εντός σχολείου όσο και σε ακαδημαϊκό επίπεδο, των θεωρητικών και κοινωνικών επιστημών. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει και στη Γαλλία, μια χώρα με σπουδαία παράδοση στις ανθρωπιστικές σπουδές. Και προσωπικά το βρίσκω ιδιαίτερα ανησυχητικό…
Η υποβάθμιση των ανθρωπιστικών σπουδών είναι δυστυχώς γεγονός και η απαξίωση που έχουμε νιώσει ως καθηγητές (όχι μόνο στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση) αντανακλά την απαξίωση της ηγεσίας, μαζί και μιας ολόκληρης κοινωνίας για τους τομείς που δεν είναι στυγνά τεχνοκρατικοί. Όμως χωρίς την ανθρωπιστική παιδεία θα μας χειραγωγούν ακόμη ευκολότερα. Όσοι έχουμε κάποια σχέση με θεωρητικές και κοινωνικές επιστήμες, λογοτεχνία κ.ά., καλό θα είναι να κάνουμε μια προσπάθεια με τους νέους και τους λιγότερο νέους στον χώρο όπου υπηρετούμε.

Πόσο θεωρείς ότι επηρέασε η πανδημία την εκπαίδευση παγκοσμίως;
Η πανδημία επηρέασε αρνητικά την εκπαίδευση, αν και στη Γαλλία τα σχολεία παρέμειναν ανοιχτά για το μεγαλύτερο διάστημα. Στα λύκεια, η μισή τάξη συμμετείχε «δια ζώσης», ενώ οι άλλοι μισοί συνδέονταν από το σπίτι – καθημερινά όμως έρχονταν όλοι για κάποιες ώρες στο σχολείο. Έβαλαν μικρόφωνα στους υπολογιστές της τάξης, κάναμε ό,τι μπορούσαμε, αλλά δεν ήμασταν πάντα αποτελεσματικοί, κι έτσι βλέπουμε τώρα μαθητές με μεγαλύτερες ελλείψεις.

Τέλος, θέλω να μιλήσεις ως μαμά: Πώς έζησες/ζεις την εκπαίδευση που έλαβαν/λαμβάνουν τα παιδιά σου και τι θα άλλαζες σε αυτή εάν μπορούσες;
Οι κόρες μου γεννήθηκαν στην Αγγλία και όταν ήρθαμε στη Γαλλία δεν μιλούσαν γαλλικά. Πήγαν (η μία πηγαίνει ακόμη) σ’ ένα διεθνές σχολείο όπου το 50% της διδασκαλίας γίνεται στα γαλλικά και το άλλο 50% στα αγγλικά. Υπήρχε και τάξη προσαρμογής για τον πρώτο χρόνο, με εντατική διδασκαλία της γαλλικής (πράγμα που λείπει από το δικό μου δημόσιο λύκειο). Άρεσε και στις δυο τους και έκαναν φίλους από διαφορετικές χώρες του κόσμου, που μιλάνε κι άλλες γλώσσες εκτός από τις δύο βασικές. Όλοι οι μαθητές εδώ αποφοιτούν με το διεθνές Μπακαλορεά, και, ανεξαρτήτως προσανατολισμού, εξετάζονται σε δυο πρόσθετα μαθήματα, λογοτεχνία και ιστορία, στα αγγλικά. Το σχολείο είναι ιδιωτικό με χαμηλά δίδακτρα, και έχει τα ζητήματα των σχολείων που βρίσκονται στην κορυφή έχοντας επιλέξει προσεκτικά τους μαθητές τους (πολύ εντατικοί ρυθμοί και κάποιος ελιτισμός).

---

Η Δήµητρα Κολλιάκου (γενν. 1968) µεγάλωσε στην Αθήνα. Έκανε φιλολογικές σπουδές στο ΕΚΠΑ και µεταπτυχιακές σπουδές στη γλωσσολογία στο Πανεπιστήµιο του Εδιµβούργου. Δίδαξε θεωρητική γλωσσολογία στο Πανεπιστήµιο του Newcastle (1995-2010) πριν εγκατασταθεί στο Παρίσι, όπου διδάσκει γλώσσα και αγγλόφωνη λογοτεχνία σε διεθνές λύκειο. Για το λογοτεχνικό της έργο έχει τιµηθεί µε πολλά βραβεία, µεταξύ άλλων µε το Athens Prize for Literature και µε το βραβείο µυθιστορήµατος του Ιδρύµατος Πέτρου Χάρη της Ακαδηµίας Αθηνών για τη Θερµοκρασία δωµατίου (Εκδόσεις Πατάκη, 2006· τέταρτη έκδοση, 2020) και µε το Κρατικό Βραβείο Διηγήµατος και το λογοτεχνικό βραβείο του περιοδικού Ο Αναγνώστης για το Αλφαβητάρι εντόµων (Εκδόσεις Πατάκη, 2018). Από τις Εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορούν επίσης τα έργα της: Η αρρώστια των βουνών (2009, νουβέλες), Το πρόσωπο του ουρανού (2013, μυθιστόρημα), Ήμισυ του παντός (2015, μυθιστόρημα), Αταραξία (2022, μυθιστόρημα). Συνεργάζεται τακτικά µε τα λογοτεχνικά περιοδικά Φρέαρ και Χάρτης.