ΓΙΑ ΝΑ ΖΟΥΜΕ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ

0

Τα μικρά παιδιά ζούνε στο παρόν. Το παρελθόν είναι ο παππούς και η γιαγιά και ως εκεί. Αλλά κι αργότερα, μήπως αλλάζει κάτι; Η Ιστορία, για μικρούς και μεγάλους, παραμένει «μία ξένη χώρα, εκεί όλα τα κάνουν αλλιώς», σύμφωνα με την κλασική ρήση του L.P. Hartley, από το μυθιστόρημά του O Mεσάζων. Πώς θα κατοικήσουμε λοιπόν αυτή την ξένη χώρα; Με το βιβλίο Για να ζούμε ελεύθεροι προτείνω ένα ταξίδι σε αυτή την άγνωστη χώρα, και πιο ειδικά στην Επανάσταση του 1821.

Τα ερωτήματα

Δεν ήταν μόνο η επέτειος των 200 χρόνων το κίνητρο. Βεβαίως η επέτειος επέτεινε τα ερωτήματα που απασχόλησαν έντονα την ελληνική κοινωνία από την εποχή της κρίσης και μετά: «Ποιοι είμαστε οι Έλληνες;», «Ποια είναι η χώρα μας;», «Πότε και πώς ξεκίνησε η περιπέτεια του ελεύθερου ελληνικού κράτους;», «Ποιοι ήταν οι πρόγονοί μας που επαναστάτησαν πριν 200 χρόνια;», «Γιατί το έκαναν;», «Τι σημαίνει αυτή η Επανάσταση για μας σήμερα;» και τελικά «Τι γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου;».

Κι εμένα, τελικά, του παιδιού του 21ου αιώνα, που ζω σε μια Ελλάδα που έχει αφήσει πίσω της την αφελή εθνικιστική προσέγγιση της Επανάστασης, εμένα, που έχω συμμαθητές παιδιά από το Αφγανιστάν, τη Συρία και τη Σομαλία, τι μου λέει το 1821; Τέτοιου είδους ζητήματα θέλησα να απαντήσω γράφοντας το Για να ζούμε ελεύθεροι.

Το βιβλίο, λοιπόν, αυτό δεν είναι μια εξιστόρηση της Επανάστασης. Δεν περιέχει αφήγηση μαχών και διπλωματικών γεγονότων. Αυτά όλα θα τα μάθουν τα παιδιά στην Στ’ Δημοτικού. Στο βιβλίο επιχειρώ να πάρω τα πράγματα από την αρχή και να απαντήσω σε «αφελείς» ερωτήσεις:

• Τι υπήρχε πριν από την Οθωμανική κυριαρχία στον χώρο που σήμερα λέμε Ελλάδα;
• Ποιοι ήταν οι Οθωμανοί και τι σημαίνει «Οθωμανική αυτοκρατορία»;
• Πώς ζούσαν οι πρόγονοί μας στην Οθωμανική αυτοκρατορία;
• Ποιοι άλλοι ζούσαν μαζί με τους πρόγονούς μας υπό τους Οθωμανούς;
• Γιατί επαναστάτησαν οι πρόγονοί μας μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς;
• Ωπ! Τι είπα; Σκλαβιά; Ήταν πράγματι σκλάβοι οι Έλληνες; Ήταν δούλοι, δηλαδή, με αλυσίδες, όπως ήταν οι σκλάβοι στην Αμερική;
• Μπορούσαν να μορφωθούν; Πήγαιναν σχολείο; Μάθαιναν γραφή κι ανάγνωση ή ήταν αμόρφωτοι; «Φεγγαράκι μου λαμπρό…» Το Κρυφό Σχολειό ήταν αλήθεια, λοιπόν;
• Η Ελληνική Επανάσταση ήταν μία υπόθεση Ελλήνων εναντίον Οθωμανών; Ένας αγώνας με δυο παίκτες; Ποιοι άλλοι υπήρχαν στη σκηνή της Ιστορίας; Τι συνέβαινε στον κόσμο εκείνη την εποχή;

Διάλεξα το σχήμα των ερωτήσεων-απαντήσεων αντί της ενιαίας αφήγησης, προσπαθώντας να φανταστώ ποια ερωτήματα γεννιούνται στο νου ενός παιδιού που ακούει «1821», γιορτάζει, παρελαύνει, λέει το ποίημα και βλέπει στους τοίχους του σχολείου τις γνωστές εικόνες των αγωνιστών. Έχει, δηλαδή, εικόνες και ακούσματα, χωρίς να μπορεί, όμως, να τα εντάξει στον χώρο και στον χρόνο. Θέλησα να ξετυλίξω το νήμα που ενώνει το τότε με το σήμερα και την ταυτότητά μας.

Οι «σύμμαχοι» και οι παγίδες

Φυσικά το εγχείρημα αποδείχθηκε πολύ δύσκολο. Ξέρουμε πόσο μελάνι έχει χυθεί για τη σημασία της Επανάστασης, για τον ρόλο των πρωταγωνιστών της και των ομάδων που καθόρισαν τη φυσιογνωμία της. Είναι τόσο σύνθετο το φαινόμενο, και χρειάζεται τόση προσοχή στις διατυπώσεις και στις λέξεις που θα επιλέξεις να χρησιμοποιήσεις! Δεν το φανταζόμουν όταν ξεκίνησα να γράφω. Βρέθηκα κι εγώ μπροστά στις πλάνες μου, σε αυτά που νόμιζα ότι κατείχα καλά, αλλά τελικά μου διέφευγαν.

Είχα σύμμαχο την πλούσια βιβλιογραφία και δικτυογραφία, που διαρκώς εμπλουτίζεται, λόγω της επετείου. Αλλά και πάλι αυτό δεν ήταν αρκετό. Ποιος θα εγγυάτο ότι οι τελικές επιλογές μου, το βλέμμα μου στην Επανάσταση και το λεκτικό μου στέκονται από επιστημονική άποψη; Δε σημαίνει ότι επειδή γράφεις για παιδιά, δικαιούσαι να αψηφάς την επιστημονική τεκμηρίωση. Ιδίως αν θες να μιλήσεις απλά, άλλοτε χρησιμοποιώντας το ύφος του παραμυθιού, άλλοτε με λίγο χιούμορ, όπως θέλησα να κάνω εγώ, ιδίως τότε είναι που προκύπτουν οι παγίδες.

Ευχαριστώ πολύ τους καθηγητές Νικηφόρο Διαμαντούρο και Κώστα Κωστή που μπήκαν στον κόπο να διαβάσουν το κείμενο και να το κουβεντιάσουμε. Βεβαίως, συνειδητά επέλεξα να κάνω κάποιους συμβιβασμούς για να μη βαρύνει υπερβολικά. Οι όποιες αστοχίες βαρύνουν αποκλειστικά τη συγγραφέα, που λένε!

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι αναχρονισμοί που κάνουμε διαρκώς όταν μιλάμε για την Επανάσταση. Μιλάμε για Ελλάδα και Έλληνες. Μα οι πρόγονοί μας δε χρησιμοποιούσαν αυτές τις λέξεις για να προσδιορίσουν τον εαυτό μας. Και για ποια γεωγραφική ενότητα μιλάμε όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη Ελλάδα; Μιλάμε για Τούρκους. Μα και αυτή η λέξη είχε άλλη σημασία τότε. Δεν ήθελα να αγνοήσω αυτά τα ζητήματα, αλλά ούτε και να θυσιάσω την αμεσότητα και τη ζωντάνια που ήθελα να έχει το βιβλίο.

Η εικονογράφηση του Χρήστου Κούρτογλου είναι μία δεύτερη, επαναστατική, αφήγηση της Επανάστασης! Είναι σαν να νιώθεις, μέσα στις ζωγραφιές του, το ρεύμα που διαπερνά μια κοινωνία που μπορεί να έχει τις μύριες αντιφάσεις της, έχει πάρει όμως την απόφασή της! Ελευθερία ή Θάνατος!

Η φροντισμένη έκδοση οφείλεται στους έμπειρους συνεργάτες των εκδόσεων Μεταίχμιο. Ελπίζω μετά την ανάγνωσή του, ο αγώνας των Ελλήνων για την ελευθερία να είναι μία λιγότερο άγνωστη αλλά και συναρπαστική χώρα.

Το βιβλίο της Ελένης Σβορώνου Για να ζούμε ελεύθεροι είναι μια συνθετική προσέγγιση της Επανάστασης, γραμμένη απλά, κατάλληλη για παιδιά που δεν έχουν διδαχθεί ακόμη Ιστορία. Αλλά και για τα μεγαλύτερα παιδιά που αναζητούν τα «γιατί» πίσω από τις σπουδαίες μάχες και τα γεγονότα. Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.