ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΤΡΙΒΙΖΑΣ: ΘΛΙΒΕΡΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΗΓΟΡΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΕΝΟΣ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΟΥ

Από τον 17ο αιώνα ο κατ’ οίκον περιορισμός έχει χρησιμοποιηθεί ως μια επιεικέστερη και οικονομικότερη από τη φυλάκιση στερητική της ελευθερίας ποινή. Έχει επιβληθεί ακόμα και σε αθώους. Ένας από αυτούς: ο Γαλιλαίος Γαλιλέι. Η αμφισβήτηση του Πτολεμαίου, ο οποίος είχε θέσει τη Γη στο κέντρο του ηλιακού σύμπαντος και η «αμαρτωλή» ενασχόλησή του με την ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου είχε ως αποτέλεσμα να καταδικαστεί από την Καθολική Εκκλησία σε ισόβια ως αιρετικός. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα φυλακίστηκε, η ποινή του, όμως, σύντομα μετετράπη σε κατ’ οίκον περιορισμό. Από το 1634 έως τον θάνατό του, το 1642, ο Γαλιλαίος Γαλιλέι έμεινε κλεισμένος στο σπίτι του, κοντά στη Φλωρεντία. Ευτυχώς, με ιλιγγιώδη ταχύτητα, μετά από τρεισήμισι μόνο αιώνες (359 χρόνια) και δεκατρία μόνο έτη διαβουλεύσεων, το Βατικανό παραδέχτηκε σε μια σεμνή τελετή το 1992 ότι ο Γαλιλαίος είχε δίκιο, ότι όντως η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο και ότι η Ιερά Εξέταση, παρόλο ότι είχε ενεργήσει καλόπιστα, σε αυτό το συγκεκριμένο σημείο, χωρίς να πολυφταίει, είχε σφάλει.

Σε κατ’ οίκον περιορισμό έχουν καταδικαστεί για τις ιδέες τους, εκτός των άλλων, και δύο νομπελίστες: ο Αντρέι Ζαχάρωφ από το 1980 έως το 1986 στην τότε Σοβιετική Ένωση και η Αούνγκ Σαν Σου Κι, το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από το 1989 έως το 2010 στη Μιανμάρ (Μπούρμα).

Το πρόβλημα με την εναλλακτική αυτή ποινή είναι ότι για να σιγουρευτούν οι αρχές πως ο έγκλειστος δεν θα ξεμυτίσει ή δεν θα δεχθεί επισκέψεις απαιτείται συνεχής παρακολούθηση του οίκου του. Ενώ σε μια φυλακή ένας δεσμοφύλακας μπορεί να ελέγχει έναν μεγάλο αριθμό κελιών ταυτόχρονα (με θριαμβευτική αποθέωση το «Πανοπτικόν» που σχεδίασε ο Άγγλος φιλόσοφος Τζέρεμι Μπένθαμ), στην περίπτωση του κατ’ οίκον περιορισμού απαιτείται ένας τουλάχιστον φρουρός για κάθε κρατούμενο· κάτι δαπανηρό έως ανέφικτο.

Γι’ αυτό, άλλωστε, ο Γαλιλαίος Γαλιλέι, παρόλο που του απαγορευόταν να συναντά φίλους και να εκδίδει βιβλία, όχι μόνον δέχτηκε ουκ ολίγους επισκέπτες από όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένου του φιλοσόφου Τόμας Χομπς και του ποιητή Τζον Μίλτον, αλλά κατάφερε να εξαγάγει κρυφά το χειρόγραφο του τελευταίου του συγγράμματος («Discorsi e Dimostrazioni Matematiche intorno a due nuove scienze»), το οποίο εκδόθηκε στην Ολλανδία, όπου δεν έφτανε το μακρύ χέρι της Ιεράς Εξέτασης.

 

Ακόμα και στην περίπτωση της Αούνγκ Σαν Σου Κι, παρά την αυστηρότατη παρακολούθηση, ένας παράτολμος Αμερικάνος κατάφερε, χρησιμοποιώντας αυτοσχέδια βατραχοπέδιλα και ένα άδειο πλαστικό δοχείο ως πλωτήρα, να διασχίσει τη λίμνη Inya και να εισέλθει στην παραλίμνια κατοικία της. Το πρόβλημα για τις αρχές λύθηκε περί τα τέλη του εικοστού αιώνα, όταν τα «βραχιόλια» ηλεκτρονικής επιτήρησης (electronic anklets) κατέστησαν ανέξοδο και εύκολο τον έλεγχο των κατ’ οίκον περιορισμένων. Ας όψεται ο Σπάιντερμαν! Ο δικαστής Τζακ Λοβ, ο οποίος λόγω πληρότητας των τοπικών φυλακών, με τη βοήθεια ερασιτέχνη μηχανικού, κατασκεύασε την απαιτούμενη συσκευή και πρώτος επέβαλε την εναλλακτική αυτή ποινή, δανείστηκε την ιδέα από ένα κόμικ του Σπάιντερμαν που είχε δημοσιευτεί το 1977 σε εφημερίδα που έτυχε να πέσει στα χέρια του. Στο κόμικ αυτό, ο αδίστακτος, παχύσαρκος και διαβόητος εγκληματίας Κίνγκπιν (το όνομα είναι εμπνευσμένο από τη μαφιόζικη ιδιόλεκτο) παρακολουθεί τις κινήσεις του Σπάιντερμαν με μια παρόμοια «σατανική» συσκευή.

Ας ελπίσουμε ότι σε μια μελλοντική πανδημία δεν θα υποχρεωθούμε να φοράμε όλοι ηλεκτρονικά βραχιόλια, ώστε να δύνανται οι αρχές να ελέγχουν ευκολότερα και πληρέστερα αν παραμένουμε στα σπίτια μας ή εξερχόμαστε λάθρα. Άλλωστε η τεχνολογία καλπάζει. Ήδη εφαρμογές κινητών τηλεφώνων είναι σε θέση να παρακολουθούν και να καταγράφουν πότε και με ποιους ερχόμαστε σε επαφή, ενώ κάθε λίγο και λιγάκι τεχνολογικοί κολοσσοί αλλά και επινοητικοί νεοσσοί φοιτούντες σε διάφορα πανεπιστήμια αναγγέλλουν καινοτομίες που θα εντυπωσίαζαν ακόμα και τον πρωτοπόρο Κίνγκπιν, όπως το βραχιόλι που ελέγχει πόσο πίνουμε και ειδοποιεί τους φίλους μας να μας συνδράμουν αν το παρακάνουμε. Βέβαια, όπως σε κάθε τεχνολογία, τα βραχιόλια έχουν και τις ευπρόσδεκτες έως σωτήριες χρήσεις τους, π.χ. όταν τα φοράνε πάσχοντες από άνοια ηλικιωμένοι, οι οποίοι συχνά απομακρύνονται από τον τόπο κατοικίας τους και περιπλανώνται άσκοπα, χάνονται και σε κάποιες τραγικές περιπτώσεις καταλήγουν νεκροί από διάφορες αιτίες σε κάποιο πεζοδρόμιο. Αν, όμως, φοράνε το βραχιόλι, ακόμη και αν χαθούν, είναι εύκολο για τους συγγενείς ή τις αρχές να τους εντοπίσουν.

Και μια και ξεκινήσαμε με τον Γαλιλαίο Γαλιλέι, δύο λόγια για τον γεννήτορά του. Με αφορμή τη διασκευή σε όπερα του μυθιστορήματός μου «Τα Μαγικά Μαξιλάρια» (το πρώτο μου βιβλίο που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη πριν από 28 χρόνια) είχαμε πρόσφατα μια επικοινωνία με τον συνθέτη και συντελεστές της παραγωγής σχετικά με τον ορισμό, τα χαρακτηριστικά, και τη διάρκεια των διαφόρων ειδών όπερας (opera comique, opera lyrique, opera semiseria, Bühnenfestspiel κλπ.) και άλλων μουσικών τρόπων έκφρασης, όπως η οπερέτα και το μιούζικαλ και τις αναλογίες μουσικής, πρόζας και χορού εκάστου είδους. Τους είχα γράψει σε επιστολή μου ότι στα τέλη του 16ου αιώνα η όπερα ξεκίνησε από την ομάδα του Μπάρντι, η οποία έμεινε στην ιστορία με το όνομα «Φλωρεντινή Καμεράτα» ως μια προσπάθεια αναβίωσης της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας με κυρίαρχη μορφή τον συνθέτη και θεωρητικό της μουσικής Βιντσέντσο Γαλιλέι, πατέρα του ρετσιτατίβο και της μονωδίας, ο οποίος –λίγοι το γνωρίζουν– ήταν ο πατέρας και του Γαλιλαίου Γαλιλέι. Στη μελέτη του για την τάση και ένταση των χορδών, ο Βιντσέντσο Γαλιλέι παρουσιάζει την πρώτη μη γραμμική μαθηματική περιγραφή φυσικού φαινομένου και θα είναι ένας από τους χαρακτήρες σε μια σειρά βιβλίων Φυσικής για παιδιά που ετοιμάζουμε με τον θεωρητικό φυσικό Δημήτρη Νανόπουλο…