ΓΙΑ… ΤΑ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΑ!

0

Το Τaλκ εκδράμει και σας παρουσιάζει εν συντομία τα ωραιότερα Καρναβάλια της Ελλάδας που αξίζει να επισκεφτείτε με τα παιδιά σας!

Το πιο γνωστό διοργανώνεται φυσικά στην Πάτρα, όπου οι αποκριάτικες εκδηλώσεις αρχίζουν κάθε χρόνο στις 17 Ιανουαρίου. Το Καρναβάλι της Πάτρας δεν περιορίζεται μόνο στη μεγάλη παρέλαση της τελευταίας Κυριακής, που είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο, αλλά αποτελείται από ένα σύνολο εκδηλώσεων με χορούς, παρελάσεις, κυνήγι κρυμμένου θησαυρού, καρναβάλι των παιδιών, θέατρο δρόμου, εκθέσεις, κινηματογραφικό αφιέρωμα, θέατρο κ.α. Οι γιορτές στην αχαϊκή πρωτεύουσα κορυφώνονται το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς, με τη σαββατιάτικη νυχτερινή παρέλαση των πληρωμάτων, τη μεγάλη παρέλαση αρμάτων και πληρωμάτων της Κυριακής και τέλος με το τελετουργικό κάψιμο του Βασιλιά Καρνάβαλου στο λιμάνι της πόλης. Φυσικά, ψυχή του καρναβαλιού αποτελούν οι δεκάδες χιλιάδες καρναβαλιστές, είτε ντόπιοι είτε επισκέπτες, κάθε ηλικίας, που συμμετέχουν αυθόρμητα στις καρναβαλικές εκδηλώσεις, τόσο στις επίσημες, όσο και σε εκατοντάδες άλλες, ανεπίσημες, καθώς όλη η πόλη κινείται στους μεθυστικούς ιστούς του κεφιού.

Περνάμε τώρα στο καρναβάλι της Ξάνθης, που χρονολογείται από το 1966 και φιλοξενεί με τη σειρά του δεκάδες γιορτινές εκδηλώσεις για μικρούς και μεγάλους, γεμάτες μουσική, χορό και θέατρο, εκθέσεις, παρουσιάσεις βιβλίων και προβολές ταινιών, που κορυφώνονται το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας, όταν και συρρέει στην πόλη πλήθος κόσμου από όλη την Ελλάδα. Το Σάββατο η κεντρική πλατεία φιλοξενεί πολιτισμικά δρώμενα με αποκορύφωμα μια μεγάλη συναυλία. Το βράδυ της ίδιας ημέρας διοργανώνεται η μικρή παρέλαση με αρχηγό τον Τζάρο. Την  Κυριακή ξεκινάει από την αρχή της πόλης η μεγάλη παρέλαση με τα άρματα που καταλήγει στο Δημοτικό Στάδιο Ξάνθης, μετά από διαδρομή 3 χιλιομέτρων. Οι γιορτές κλείνουν με την Καύση του ανθρώπινου ομοιώματος του Τζάρου, έθιμο που έφεραν πρόσφυγες από το Σαμακώβ της Ανατολικής Θράκης και αναβιώνει κάθε χρόνο από τους κατοίκους του ομώνυμου συνοικισμού, ο οποίος βρίσκεται κοντά στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου της Ξάνθης. Η ονομασία «Τζάρος» προέκυψε από τον ιδιόρρυθμο ήχο (τζ,τζ,τζ) που δημιουργούσε η καύση των πουρναριών πάνω στα οποία είναι τοποθετημένο το ομοίωμα. Μετά την ολοκλήρωση της καύσης, ο ουρανός γεμίζει από εκατοντάδες πυροτεχνήματα και το θέαμα είναι εντυπωσιακότατο!

Από την Ξάνθη πάμε στην Κοζάνη, πόλη φημισμένη για τις αποκριάτικες εκδηλώσεις της, όπου συνεχίζουν αναλλοίωτα τα παλιά έθιμα. Οι “Φανοί”, οι μασκαράδες που περιφέρονται σε όλη την πόλη, οι λαϊκοί οργανοπαίκτες και οι μπάντες στους δρόμους, το κρασί, τα “κιχιά” και τα κεράσματα σε όλους, η έντονη σκωπτική διάθεση και η καθολική συμμετοχή στα δρώμενα, είναι τα χαρακτηριστικά των αποκριάτικων ημερών. Τις ημέρες του καρναβαλιού, η πόλη αποδεσμεύεται από τα καθημερινά προσχήματα και επαναφέρει το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα για να εκφραστεί αυθεντικότερα και να ξεφαντώσει διονυσιακά. Το ανανεωμένο καρναβάλι έχει την μορφή θεατρικών παραστάσεων με ιστορικά και μυθολογικά θέματα. Το μεσημέρι της Μεγάλης Αποκριάς γίνεται παρέλαση αρμάτων και μεταμφιεσμένων ομάδων που εκπροσωπούν την κάθε γειτονιά και βράβευση της πιο εντυπωσιακής συμμετοχής. Το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς σε κάθε γειτονιά ανάβουν οι “Φανοί”, μεγάλες φωτιές  γύρω από τις οποίες χορεύουν και τραγουδούν μικροί και μεγάλοι. Αν επισκεφτείτε την πόλη με τα παιδιά σας, να έχετε υπόψη σας το “ακατάλληλο” περιεχόμενο των αποκριάτικων τραγουδιών, που ονομάζονται “ξιανέντροπα” ή “νοικουκυρίσια”! Μπορεί να χρειαστεί να… τους κλείσετε για λίγο τα αυτιά!

Ένα από τα πιο ξεχωριστά Καρναβάλια της Ελλάδας είναι αυτό της Νάουσας, όπου η Αποκριά χαρακτηρίζεται από τον αυθορμητισμό, τον ενθουσιασμό και τη φιλόξενη διάθεση των Ναουσαίων, τα γλέντια τους και φυσικά τη σάτιρα! Ιδιαίτερο και βασικότερο, όμως, στοιχείο είναι οι «Μπούλες» ή, κατ’ άλλους, «Γενίτσαροι και Μπούλες», έθιμο με βαθιές ρίζες, που στο πέρασμα της μακραίωνης ιστορίας του ενσωμάτωσε στοιχεία της τοπικής παράδοσης και των ηρωικών αγώνων και φθάνει αναλλοίωτο μέχρι τις μέρες μας. Οι συμμετέχοντες είναι αποκλειστικά άνδρες, όπως άνδρας υποδύεται και το τιμώμενο πρόσωπο,  τη Μπούλα, τη νύφη δηλαδή, οι οποία συμβολίζει την αναγεννώμενη Άνοιξη και την κυκλική νεκρανάσταση της φύσης. Σε αντίθεση με την “αταξία” που επικρατεί τις μέρες της αποκριάς, το Καρναβάλι της Νάουσας χαρακτηρίζει η πειθαρχημένη, τυποποιημένη και εξαιρετικής αισθητικής εμφάνισης των συμμετεχόντων. Το ντύσιμο, το μάζεμα, το προσκύνημα, το δρομολόγιο, το μουσικό ρεπερτόριο, οι χοροί, τα όργανα και οι καρναβαλιστές κρατούν εδώ και αιώνες τους ίδιους κανόνες. Το έθιμο ξεκινάει την πρώτη Κυριακή της Αποκριάς, συνεχίζεται την Δευτέρα – τα μπουλούκια επισκέπτονται τα σπίτια των μελών τους και γλεντούν, επαναλαμβάνεται την Κυριακή της Αποκριάς, όπου στην πλατεία των Αλωνίων γίνεται γλέντι με παραδοσιακούς μεζέδες και το φημισμένο Ναουσαίικο κρασί, ενώ κρατάει μέχρι και την Καθαρή Δευτέρα και την Κυριακή της Ορθοδοξίας, όταν όλα τα μπουλούκια συναντώνται στο Σπήλαιο για να γλεντήσουν με παραδοσιακές πίτες, γλυκά του ταψιού και άφθονο κρασί.

Πάμε τώρα στο  νομό Φλώρινας, όπου το καρναβάλι διοργανώνεται κάθε χρόνο στο Ξινό Νερό, το χωριό που φημίζεται για το ιδιαίτερο νερό του και φυσικά για τις αποκριάτικες γιορτές του! Οι εκδηλώσεις ξεκινούν την Τσικνοπέμπτη και κορυφώνονται το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Απόκριας με παραδοσιακούς χορούς, χορό μεταμφιεσμένων και παρέλαση αρμάτων και πεζοπόρων! Φυσικά το κρασί Αμυνταίου ρέει άφθονο και οι συμμετέχοντες τιμούν το… θεό Διόνυσο. Το αλάθητο λαϊκό ένστικτο σατιρίζει την επικαιρότητα ενώ τα άρματα σχολιάζουν καυστικά κάθε γεγονός που επηρέασε τη ζωή κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Στις εκδηλώσεις συμμετέχει πλήθος επισκεπτών, αφού είναι το μοναδικό καρναβάλι σε όλο το νομό. Την Καθαρά Δευτέρα το πρωί, στην τοποθεσία Πεύκα, ένα χιλιόμετρο περίπου μακριά από το χωριό, γίνεται το πέταγμα του χαρταετού με τη συνοδεία λαϊκής ορχήστρας και την προσφορά τοπικών εδεσμάτων στους επισκέπτες. Αξίζει να σημειωθεί ότι η πανοραμική θέα από την τοποθεσία αυτή είναι κάτι περισσότερο από μαγευτική. Σε αυτό βοηθούν και τα στενά μονοπάτια που απλώνονται ανάμεσα από την πλούσια βλάστηση του βουνού.

Στο Γαλαξίδι τώρα, οι καρναβαλικές εκδηλώσεις ξεκινούν τρία Σάββατα πριν από την Καθαρά Δευτέρα, με φωτιές και μουσική, μεζέδες και άφθονο κρασί. Φυσικά ακολουθούν κλασικές καρναβαλικές εκδηλώσεις  με άρματα, μασκαρεμένους και ορχήστρες με βιολιά και νταούλια, αλλά το αποκορύφωμα της γιορτής είναι την Καθαρά Δευτέρα, όταν λαμβάνει χώρα ένα ιδιαίτερο και διασκεδαστικό αποκριάτικο δρώμενο, τα Αλευρομουντζουρώματα. Πρόκειται για μια παράδοση που πιθανόν ξεκίνησε από τους τους ντόπιους ναυτικούς που ταξίδευαν στη Σικελία και είχαν δει παρόμοια έθιμα της περιοχής. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το έθιμο έχει τις ρίζες του στο Βυζάντιο, όπου οι γελωτοποιοί των ιπποδρόμων ζωγράφιζαν τα πρόσωπά τους. Η αρχική μορφή περιελάμβανε χορό με άντρες και γυναίκες που φορούσαν μάσκες ή είχαν τα πρόσωπά τους μουτζουρωμένα, σε δυο διαφορετικούς κύκλους. Αργότερα, οι παρέες αποτελούνταν μόνο από άντρες που κατέβαιναν στην προκυμαία με δυο σακούλες, η μια με αλεύρι και η άλλη με χαρτοπόλεμο. Τα πολεμοφόδια συμπληρώνονταν με… λουλάκι ή βερνίκι παπουτσιών, ενώ απαραίτητη προϋπόθεση για να συμμετέχει κάποιος στον ιδιότυπο αυτό πόλεμο ήταν να φοράει παλιά ρούχα. Σήμερα, τα αλευρομουτζουρώματα γίνονται με φούμο και χρωματιστό αλεύρι, ενώ, φυσικά, πλέον συμμετέχουν κανονικότατα γυναίκες και παιδιά. Οι συμμετέχοντες συγκεντρώνονται στο λιμάνι και ο πόλεμος αρχίζει. Είναι ένα πολύ διασκεδαστικό έθιμο, που θα ξετρελάνει και τα μικρά σας. Προσοχή: Φορέστε μόνο παλιά ρούχα ή την ειδική στολή από νάιλον, που θα βρείτε παντού στην μικρή πόλη! Αν δεν θέλετε να λερωθείτε, μπορείτε να παρακολουθείτε εκ του ασφαλούς, εξ αποστάσεως!

Στην Κρήτη φημισμένο είναι το Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι, με μακρόχρονη ιστορία και πλούσια παράδοση. Εκεί, θα ζήσετε Απόκριες μιας άλλης εποχής, που έχει αφήσει το νοσταλγικό της άρωμα διάχυτο να μοσχοβολά ακόμη, με χορούς ρομαντικούς και τους Ρεθυμνιώτες να υποδέχονται με τις δέουσες τιμές την «Αυτού Εξοχότητα Βασιλέα Καρνάβαλο μέσα στην αταξία του ακράτητου γέλιου!». Κανταδόροι με κιθάρες, μαντολίνα και παλιές μελωδίες συνοδεύουν τους μασκαράδες που περνούν από τη Μεγάλη Πόρτα και χορεύουν στους δρόμους της μικρής και της μεγάλης αγοράς. Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται με τη μεγάλη παρέλαση στην παραλιακή λεωφόρο με κατάληξη στην Πλατεία Αγνώστου Στρατιώτη, για γλέντι, χορό και αποχαιρετισμό του καρναβαλιού. Την Καθαρή Δευτέρα στα χωριά Μέρωνα και Μελιδόνια αναβιώνουν έθιμα, όπως το κλέψιμο της νύφης, ο “Καντής”, και το μουντζούρωμα, τα οποία, σε συνδυασμό με το καλό κρασί και τους ήχους της λύρας, χαρίζουν μια μοναδική εμπειρία.

Αφήσαμε για το  τέλος την Κέρκυρα.  Και εκεί οι αποκριάτικες εκδηλώσεις είναι ξεχωριστές, αφού συνδυάζουν την αρχαία ελληνική παγανιστική κουλτούρα και τη λατρεία του Διόνυσου με το πνεύμα του καρναβαλιού της Βενετίας, σε μια ατελείωτη γιορτή με μουσική, στολές και φυσικά πολύ γέλιο! Ντελάληδες, σαλπιγκτές και τυμπανιστές διαβαίνουν τους δρόμους της πόλης και αναγγέλλουν τον ερχομό του Σιόρ Καρνάβαλου, κρατώντας ένα όρντινο (διαταγή). Η γκαρνταρόμπα των μασκαράδων είναι επηρεασμένη από το Μεσαίωνα και φέρει ένα βενετσιάνικο, αριστοκρατικό αέρα. Φυσικά, και στην Κέρκυρα οι καρναβαλιστές σατιρίζουν την επικαιρότητα και το γλέντι καλά κρατεί τόσο στην πόλη όσο και στα χωριά του νησιού. Στα άρματα που παρελαύνουν στους δρόμους της πόλης τόσο κατά τη δοκιμαστική παρέλαση της πρώτης Κυριακής του Ασώτου όσο και κατά την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, συναντάμε ξεχωριστούς χαρακτήρες, όπως τους Ντοτόρους (γιατροί) και τους νοδάρους (συμβολαιογράφοι). Οι μασκαράδες έχουν καλυμμένο όλο το πρόσωπό τους με τα μουζέτα (μάσκες),  έτσι δεν τους αναγνωρίζει κανείς και γυρίζουν παντού χωρίς να δείχνουν κανένα έλεος στα… θύματά τους. Φυσικά, το καρναβάλι τελειώνει με το κάψιμο του Σιόρ Καρνάβαλου, με τον οποίο καίγονται συμβολικά και όλα τα κακά, ενώ οι νοδάροι που τον συνοδεύουν διαβάζουν τη διαθήκη του. Ακολουθεί γλέντι με χορούς και τραγούδια μέχρι και το άλλο πρωί. Ιδιαίτερα έθιμα υπάρχουν σε ορισμένα χωριά της Κέρκυρας όπως ο κορφιάτικος γάμος και ο χορός των παπάδων, στον οποίον επιτρέπεται να συμμετέχουν μόνο οι παπάδες και οι γέροντες.

Το Καρναβάλι, ή ελληνιστί Απόκρεω ή Αποκριά, είναι η περίοδος των τριών εβδομάδων πριν από την Καθαρή Δευτέρα, κατά την οποία μικροί και μεγάλοι μασκαρεύονται και γλεντούν ξέφρενα. Κυριολεκτικά «Αποκρεά» σημαίνει αποχαιρετισμός της κρεατοφαγίας και προετοιμασία για απoχή από το κρέας. Αντίστοιχα, η λατινογενής λέξη «Καρναβάλι» είναι (κατά την επικρατέστερη άποψη) σύνθετη από τις λέξεις carne levare (αποχαιρετισμός του κρέατος). Τα έθιμα των Αποκριών, λοιπόν, προετοιμάζουν τους ανθρώπους για τη νηστεία, ως μια περίοδος εκτόνωσης, πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή, που ξεκινάει την Καθαρή Δευτέρα και εξαγνίζει την ψυχή και το σώμα για τη Μεγάλη Εβδομάδα. Πέραν, όμως, των χριστιανικών τους προεκτάσεων, παρεμφερή έθιμα έχουν ρίζες στην αρχαιότητα και στις λατρευτικές γιορτές προς τιμήν του θεού Διονύσου, όπου κυριαρχούσαν ο ενθουσιασμός, η ευθυμία και η σκωπτική διάθεση. Με την επικράτηση του χριστιανισμού, στοιχεία της αρχαιοελληνικής λατρείας συνδυάστηκαν στη συνείδηση και στις παραδόσεις του λαού με την περίοδο πριν από τη Σαρακοστή. Από το 19ο αιώνα μέχρι και σήμερα, τa Καρναβάλια της Ελλάδας ξεκινούν κάθε χρόνο την Κυριακή του Τελώνη και Φαρισαίου και τελειώνουν την Κυριακή της Τυροφάγου, δίνοντας την ευκαιρία σε ανθρώπους κάθε ηλικίας να ξεφαντώσουν και να διασκεδάσουν, μεταμφιεσμένοι ή μη! Φυσικά, οι Απόκριες σχετίζονται με τη λαογραφία και την πολιτισμική κληρονομιά κάθε περιοχής της Ελλάδας, όπου συχνά αναβιώνουν παραδοσιακά έθιμα, με κυρίαρχα στοιχεία τα φαλλικά σύμβολα αλλά και τη σάτιρα, που είτε συνδέεται με τα τοπικά δρώμενα είτε αφορά  σε κάθε είδους επίκαιρα θέματα