Η σημασία τού να πουλάνε τα παιδιά λεμονάδα: Η λύση για τον οικονομικό αναλφαβητισμό ξεκινάει από την εκπαίδευση

2

Στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, στις Η.Π.Α., μια χαρακτηριστική εικόνα, συνυφασμένη με το αμερικανικό καλοκαίρι, είναι αυτή των χαρούμενων παιδιών να πουλάνε λεμονάδα πίσω από όμορφα lemonade stands. Για τα μικρά παιδιά, έως δέκα ετών, αυτή είναι μια ευχάριστη δραστηριότητα που μοιράζονται με φίλους ή φίλες τους, ενώ κερδίζουν και λίγο χαρτζιλίκι. Ταυτόχρονα, όμως, μαθαίνουν, και μάλιστα με την καλύτερη μορφή μάθησης, αυτής δηλαδή που έρχεται απρόσκοπτα μέσα από τη διασκέδαση. Μαθαίνουν τη σημασία της υπευθυνότητας και της οργάνωσης, ενώ έρχονται και σε πρακτική επαφή με σημαντικές οικονομικές έννοιες, όπως κόστος, έσοδα, κέρδος, ελαστικότητα ζήτησης (δηλαδή κατά πόσον μια μεταβολή στην τιμή θα φέρει μεγαλύτερη ή μικρότερη ποσοστιαία μεταβολή στη ζητούμενη ποσότητα), τιμολόγηση και τόσες άλλες. Και ίσως το σημαντικότερο όλων είναι πως μαθαίνουν να μη φοβούνται τα οικονομικά, να μην τα θεωρούν κάτι εξωγήινο ή τόσο απόμακρο και τρομακτικό, ώστε να μην έχουν ούτε να θέλουν να έχουν καμία σχέση μαζί τους. Αντιθέτως, τα περισσότερα παιδιά στην Ελλάδα δεν έχουν καμία επαφή με τα οικονομικά σε μικρή ηλικία: ούτε μέσω του σχολείου ούτε μέσω εξωσχολικών δραστηριοτήτων. Έτσι καταλήγουν να μην έχουν επαφή με τα οικονομικά ούτε ως ενήλικοι, κάτι που τους οδηγεί στον οικονομικό αναλφαβητισμό.

Ο οικονομικός αναλφαβητισμός και οι συνέπειές του
Λιγότεροι από ένας στους δυο ενήλικους Έλληνες έχουν επαρκή κατανόηση οικονομικών και χρηματοοικονομικών θεμάτων. Στους νεότερους μάλιστα, γεννημένους μετά το 1995, σύμφωνα με έρευνα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, αντί να βελτιώνεται η κατάσταση, όπως θα περίμενε κανείς, χειροτερεύει! Στη λεγόμενη Γενιά Ζ, λοιπόν, μόλις ένας στους πέντε είναι χρηματοοικονομικά εγγράμματος και η οικονομική διαχείριση τους προκαλεί συχνά συναισθήματα αυξημένης ανίας και άγχους.
Ο οικονομικός αναλφαβητισμός είναι μια κοινωνική πάθηση καθόλου αθώα. Είναι πολλές οι έρευνες που καταλήγουν ότι οι οικονομικά αναλφάβητοι είναι οικονομικά πιο ευάλωτοι, αδυνατούν να διαχειριστούν τα έσοδα και τα έξοδά τους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αποταμιεύσουν, ενώ δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν και να αποφύγουν τις οικονομικές απάτες. Συχνά δεν μπορούν να διαχειριστούν τα χρέη τους και ειδικά σε περιόδους οικονομικών κρίσεων πολλές φορές καταλήγουν να μην μπορούν να καλύψουν καν έκτακτες οικονομικές ανάγκες, περιορίζοντας το επίπεδο ζωής τόσο των ίδιων όσο και των παιδιών τους.
Φυσικά, η οικονομική ανασφάλεια προκαλεί και ψυχολογικές επιπτώσεις: στρες, αίσθηση αποτυχίας, ακόμα και κατάθλιψη. Σε οικογενειακό επίπεδο, το οικονομικό άγχος δημιουργεί συχνά νεύρα, καβγάδες και ένα βαρύ κλίμα για τα παιδιά.

Λύσεις υπάρχουν…
Πώς μπορεί, όμως, να περιοριστεί ο οικονομικός αναλφαβητισμός και να ξεφύγει η Ελλάδα από τις τελευταίες θέσεις του ΟΟΣΑ, στις οποίες βρίσκεται; Πρέπει και στην Ελλάδα να αρχίσουν να παιδιά να πουλάνε λεμονάδες; Δεν νομίζω ότι θα ταίριαζε στην κουλτούρα μας, αλλά ευτυχώς υπάρχουν και άλλες λύσεις. Όλες ξεκινούν από την εκπαίδευση!
Καταρχάς, πρέπει να γίνει διάχυση των οικονομικών μαθημάτων σε πολλές βαθμίδες, αλλά και να αυξηθεί το εύρος γνώσης που παρέχεται. Αυτή τη στιγμή οι μαθητές διδάσκονται οικονομικά ουσιαστικά μόνο στην τρίτη λυκείου και μάλιστα μόνο όσοι ακολουθούν την αντίστοιχη κατεύθυνση. Οπότε ένας μαθητής μπορεί να αποφοιτήσει από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση χωρίς να έχει βασικές γνώσεις οικονομικών! Και όσο αυτούς που διδάσκονται οικονομικά, το εύρος γνώσεων που αποκτούν είναι περιορισμένο και θεωρητικό.
Σε αυτήν την εκπαιδευτική προσέγγιση η Ελλάδα σίγουρα δεν ακολουθεί διεθνείς πρακτικές. Δεν χρειάζεται να πάμε μακριά. Στην κοντινή μας Κύπρο διδάσκονται πολλά μαθήματα οικονομίας και διοίκησης, μα και λογιστικά. Στις ΗΠΑ και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες οι βασικές χρηματοοικονομικές γνώσεις αποτελούν όλο και συχνότερα υποχρεωτική σχολική δεξιότητα.
Αρματωμένοι με αυτές τις γνώσεις, οι Έλληνες θα μπορούν να αποκωδικοποιούν τις οικονομικές αλλαγές που συμβαίνουν γύρω τους και να χειριστούν με αυτοπεποίθηση τα προσωπικά τους οικονομικά, αλλά και να αποκτούν τη βάση για μια διαχρονική ενασχόληση με αντίστοιχα θέματα.

… ώρα να εφαρμοστούν
Για να γίνει, όμως, αυτό απαιτούνται δομικές αλλαγές. Χρειάζεται αναθεώρηση των σχολικών βιβλίων, συγγραφή καινούργιων και αλλαγή του προγραμματισμού των σχολικών μαθημάτων. Επίσης, χρειάζεται μια βάση δεδομένων με εκπαιδευτικό υλικό, αλλά και τρέχοντα παραδείγματα από παγκόσμια οικονομικά θέματα, που θα προσφέρει πολύτιμη βοήθεια στους καθηγητές, πολλαπλασιάζοντας τη ζωντάνια και την πρακτικότητα των μαθημάτων τους και ενισχύοντας σημαντικά την εκπαιδευτική διαδικασία.
Ταυτόχρονα, δεν πρέπει να αγνοηθούν οι σημαντικές προσπάθειες που γίνονται για να περιοριστεί ο οικονομικός αναλφαβητισμός από φορείς όπως η Τράπεζα της Ελλάδος ή η Action Aid με το Αλφαβητάρι Οικονομικών, που εξοικειώνει όλο και περισσότερους μαθητές δημοτικού και γυμνασίου με βασικές οικονομικές έννοιες. Αυτές οι προσπάθειες πρέπει να ενισχυθούν και να εφαρμοστούν όσο πιο καθολικά και στοχευμένα γίνεται σε κάθε σχολείο.
Σημαντική είναι, επίσης, η αύξηση των προγραμμάτων επιχειρηματικότητας, που θα επιτρέψουν την άνθηση του επιχειρηματικού πνεύματος και την απόκτηση αυτοπεποίθησης στη λήψη χρηματοοικονομικών αποφάσεων. Άλλωστε, η πρακτική επιτυχία τέτοιων προσπαθειών φαίνεται από τα προγράμματα επιχειρηματικής διδασκαλίας του Junior Achievement, που έχουν προσφέρει ανεκτίμητα εργαλεία και δεξιότητες σε πλειάδα μαθητών. Τέλος, οι αυξανόμενες συμμετοχές σε οικονομικούς και επιχειρηματικούς διαγωνισμούς, για παράδειγμα αυτού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ενισχύουν τις γνώσεις των παιδιών, αποκρυσταλλώνουν έννοιες και φέρνουν όλη την εκπαιδευτική ομάδα, μαθητές και εκπαιδευτικούς, σε επαφή με τον ευρωπαϊκό τρόπο σκέψης και λειτουργίας.
Με την υλοποίηση αυτών ή παρόμοιων προτάσεων ο οικονομικός αναλφαβητισμός, που όσο χρονίζει τόσο δυσχεραίνει τους Έλληνες και την ελληνική οικονομία συνολικά, μπορεί σταδιακά να αρχίσει να περιορίζεται ήδη από τις νεαρότερες, τις πιο τρυφερές ηλικίες – εκεί όπου μπορεί πραγματικά να γίνει η διαφορά.

Ο Ζήνωνας Ζαμπακίδης είναι συγγραφέας παιδικών και οικονομικών βιβλίων, καθηγητής οικονομικών και business στο International Baccalaureate (ΙΒ) των Σχολών Μωραϊτη και διεθνής εξεταστής ΙΒ. Είναι συντάκτης του οικονομικού-εκπαιδευτικού περιοδικού «Ξενοφώντας» και αρθρογράφος σε οικονομικά θέματα. Διετέλεσε κριτής στον τελικό του πανελλήνιου διαγωνισμού της τρίτης Ελληνικής Οικονομικής Ολυμπιάδας.