Οικογένεια είμαστε…

0

Στον Αντώνη

…ο σύντροφός μου, εγώ και τα παιδιά μας. Εσείς, ποιοι είστε οικογένεια; Υποθέτω ότι ένα μεγάλο ποσοστό εξ υμών είστε και εσείς, όπως εμείς, «η μέση ελληνική παραδοσιακή οικογένεια», ένας μπαμπάς, μία μαμά και δυο παιδιά. Ή ένα. Ή τρία. Όμως, ένα μικρότερο, μα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό είστε μια αλλιώτικη οικογένεια. Δεν πάνε πολλά χρόνια που αυτές οι αλλιώτικες οικογένειες ήταν, λιγότερο ή περισσότερο, δακτυλοδεικτούμενες ή και εντελώς αόρατες.
Όμως, το στερεοτυπικό και συχνά συντηρητικό αυτό μοντέλο σταδιακά αποδομείται, όσο οι κοινωνίες, τουλάχιστον οι δυτικές, προοδεύουν και αποδεσμεύονται από στρεβλώσεις και αγκυλώσεις άλλων εποχών. Στόχος; Οι επόμενες γενιές, τα παιδιά μας και τα παιδιά των παιδιών μας, να μην κριθούν ποτέ για την οικογένειά τους, να μη δεχτούν ποτέ μπούλινγκ για την οικογένειά τους, να μη δυστυχήσουν ποτέ για την οικογένειά τους, να μην τραυματιστούν ποτέ ψυχικά για την οικογένειά τους.

Πώς θα γίνει αυτό;
Παρά την αδιαμφισβήτητη πρόοδο, ποτέ ως τώρα δεν έχουν υπάρξει κοινωνίες απόλυτα ισότιμες. Το εκάστοτε κοινωνικό μοντέλο που θεωρείτο «κανονικό» για αιώνες, μολονότι καταπατούσε κάθε -σήμερα αναγνωρισμένο- ανθρώπινο δικαίωμα, δεν εκριζώνεται εύκολα. Τι κάνουμε, λοιπόν; Εκπαιδεύουμε τα παιδιά από μικρά στην αποδοχή οποιασδήποτε διαφορετικότητας από την οποιαδήποτε «κανονικότητα». Ναι, δυστυχώς, το αυτονόητο για κάποιους, η ισότιμη αντιμετώπιση του Συνανθρώπου, πρέπει να γίνει αντικείμενο εκμάθησης, γιατί δεν υπάρχει ως σύλληψη στο συλλογικό ασυνείδητό μας. Τουναντίον, εκεί βρίσκεται στρογγυλοκαθισμένη μια ετεροκανονική, τυπική, συνηθισμένη, φυσιολογική, τετραμελής οικογένεια. Το αν αυτή είναι λειτουργική ποσώς μας ενδιαφέρει.

Πάμε σχολείο!
Πού πρωτοσυναντιούνται πολλές οικογένειες μαζί; Στο σχολείο, προφανώς. Το σχολείο ήταν, είναι και θα είναι ο μαζικότερος τόπος συγκέντρωσης και γνωριμίας κάθε οικογένειας που έχει έστω και ένα παιδί (ας υπενθυμίσω εδώ καλού κακού ότι υπάρχουν και οικογένειες χωρίς παιδιά. Δεν θεωρούνται πλέον τα παιδιά προϋπόθεση για τη δημιουργία οικογένειας). Ταυτόχρονα, το σχολείο είναι ο πρώτος τόπος μαζικής γνωριμίας ενός παιδιού με άλλα παιδιά και εντοπισμού των διαφορών τους από τη δική του «κανονικότητα». Το παιδί επιστρέφει στο σπίτι με απορίες, που τις εκφράζει στην οικογένειά του με τις λέξεις και τον αυθορμητισμό της ηλικίας του. Η κάθε οικογένεια, λοιπόν, καλείται να εξηγήσει στο παιδί της ότι ο κόσμος είναι μια σύνθεση δισεκατομμυρίων διαφορετικοτήτων, τόσων όσο όλος ο πληθυσμός στη Γη. Και ότι καθημερινά, θα συναναστρέφεται με παιδιά των οποίων οικογένεια μπορεί και να είναι… κάτι άλλο από τη δική του.
Ξέρω ότι όλο αυτό μπορεί να σας φαίνεται δύσκολο είτε είστε ένα παραδοσιακό ζευγάρι… Είτε διαζευγμένος/η… Είτε χωρισμένος/η… Είτε χήρος/α… Είτε μονογονέας κατ’ επιλογή… Είτε ανήκετε σε διευρυμένη οικογένεια… Είτε είστε θετή οικογένεια… Είτε είστε ανάδοχη οικογένεια… Είτε είστε ομόφυλο ζευγάρι… Είτε είστε μια γιαγιά κι ένας παππούς που μεγαλώνετε το εγγόνι σας… Είτε είστε κάποιο άλλο σχήμα…

Ρωτάνε. Απαντάμε;
Υπάρχουν κάποια ζητήματα που ακόμα είναι τζιζ, που η πλειονότητα των σημερινών γονέων φοβάται να αγγίξει για να μην καεί από τη φλόγα της δικής της λανθασμένης (όπως αποδείχτηκε) ανατροφής, μα και (σε κάποιες περιπτώσεις) από την άγνοιά της και την έλλειψη χρόνου ή διάθεσης να μάθει. Όμως, η ίδια η πραγματικότητα καλεί την κάθε οικογένεια να απαντήσει γιατί η Κατερίνα έχει δύο σπίτια, γιατί πέθανε η μαμά του Κώστα και ο μπαμπάς του δεν έχει βρει άλλη μαμά, γιατί η Σοφία και η Ελένη έχουν δυο μαμάδες, γιατί η Άννα, η αδελφή του Αντρέα, δεν έχει την ίδια μαμά με τον Αντρέα, γιατί ο Ορέστης μένει με τον μπαμπά τους, ενώ ο αδελφός του, ο Χρήστος, μένει με τη μαμά τους, γιατί ο Μιχάλης είναι μαύρος ενώ οι γονείς του είναι λευκοί, γιατί ο Θοδωρής μεγαλώνει με τον παππού και τη γιαγιά του, γιατί ο μπαμπάς του Αλέξανδρου δεν έχει γυναίκα τη μαμά του ούτε η μαμά του Αλέξανδρου έχει άντρα τον μπαμπά του, γιατί η Ήρα δεν βλέπει ποτέ τον μπαμπά της, τι είναι η «δομή», όπου μένει η Λίνα, γιατί η Δανάη και η Νιόβη έχουν μόνο μπαμπά, πού είναι η μαμά τους;
Είχα την τύχη, όπως κατάλαβα εκ των υστέρων, να κληθώ να απαντήσω σε μια τέτοια αναπάντεχη ερώτηση ακριβώς 11 χρόνια πριν. Όταν δεν υπήρχαν ακόμα στην ελληνική αγορά βιβλία-βοηθήματα, γιατί δεν είχε ανοίξει ακόμα ο δημόσιος διάλογος επί του ζητήματος. Όταν ακόμα ο μέσος γονιός αποδοκίμαζε την παιδική απορία (και κατ’ επέκταση και την εν λόγω οικογένεια), χαμηλώνοντας τη φωνή, αλλάζοντας θέμα ή, ακόμα χειρότερα, παραπληροφορώντας το παιδί του ή/και στοχοποιώντας το «άλλο» παιδί.
Παρόλο που πιάστηκα απροετοίμαστη, λειτούργησα αυθόρμητα, χρησιμοποιώντας τη λογική, και έδωσα μια απλή απάντηση στον τότε πεντάχρονο γιο μου:  Διότι αυτή είναι τώρα η οικογένειά τους. Μελλοντικά, ίσως η σύνθεσή της αλλάξει, ίσως πάλι και όχι. Οι οικογένειες δεν είναι όλες ίδιες, για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Και αυτή τους η ποικιλομορφία είναι που τις κάνει ξεχωριστές. Όλα τα παιδιά είναι παιδιά σαν κι εσένα, μολονότι όλα μεγαλώνουν διαφορετικά από εσένα, είτε οι οικογένειές σας μοιάζουν είτε όχι. Δεν είναι, λοιπόν, δύσκολο να λύσεις τις παιδικές απορίες, αν λες την αλήθεια, με λόγια κατανοητά και πάντοτε ανάλογα με την ηλικία του παιδιού που ρωτάει. Η οικογένεια φτιάχνεται όταν υπάρχει ουσιαστική αγάπη μεταξύ των μελών της, όποια κι αν είναι αυτά, ακόμα κι αν δεν έχουν καν συγγένεια αίματος.

Πες το μ’ ένα παραμύθι
Αν θέλετε μια πυξίδα για το θέμα της σύγχρονης οικογένειας, προτείνω ανεπιφύλακτα το νέο βιβλίο του Βαγγέλη Ηλιόπουλου Οικογένεια είμαστε, που μιλάει με τρυφερότητα στα παιδιά από 4 ετών για τις πολλές και διαφορετικές μορφές της και για το βασικό στοιχείο που χρειάζονται για να είναι ευτυχισμένες, όποια σύνθεση κι αν έχουν. Την αγάπη που μπορούν να παρέχουν οι γονείς, φυσικοί, ανάδοχοι ή θετοί. Πρωταγωνιστής ο μικρός αρκούδος Μελής, που θέλει να αποκτήσει τα δικά του ανθρωπάκια, να τα κάνει οικογένεια και να παίζει μαζί τους. Ποια ανθρωπάκια θα διαλέξει; Μήπως να πάρει μια έτοιμη οικογένεια; Μα ποια απ’ όλες; Με πόσα μέλη; Μπορεί, άραγε, να γίνει αυτός η οικογένεια για τα μοναχικά ανθρωπάκια που εντοπίζει στο παιχνιδάδικο; Ναι! Αυτό ανακαλύπτει με ανακούφιση ο «μπαμπάς», πλέον, Μελής, όταν, μετά την αναλυτική παρουσίαση κάθε τύπου οικογένειας από την παιχνιδοπώλισσα, σφίγγει στην αγκαλιά του τα ανθρωπάκια που «τεκνοθετεί». Έχει προηγηθεί ο ακόλουθος, συγκινητικός διάλογος:
―Αλήθεια, να ρωτήσω κάτι; Σε όλες τις οικογένειες τα παιδιά μπορούν να είναι ευτυχισμένα;
―Μπορούν. Αυτό δεν εξαρτάται από τη σύνθεση της οικογένειας αλλά από τις σχέσεις και τους χαρακτήρες που θα δώσεις στα κουκλάκια σου.
«Οικογένεια είμαστε», τους λέει ο Μελής. Και επιστρέφει ευτυχισμένος στο «σπίτι» του, για να δείξει στη διευθύντρια της δομής παιδικής προστασίας όπου κατοικεί, αυτό που είχε ανάγκη να φτιάξει: Τη δική του, ευτυχισμένη και μοναδική, οικογένεια…

Διαβάστε: Βαγγέλης Ηλιόπουλος, Οικογένεια είμαστε, εικονογράφηση: Κιάρα Φεντέλε, Εκδόσεις Πατάκης