Γνωρίζοντας στα παιδιά την κλασική λογοτεχνία

1

Ως παιδί, γνώρισα την παγκόσμια κλασική λογοτεχνία πρώτα μέσα από τα περίφημα Κλασικά Εικονογραφημένα της Ατλαντίδας, αλλά και από διασκευασμένες εκδοχές τους για μικρούς αναγνώστες. Και έπειτα, στην εφηβεία και στα πρώτα μου φοιτητικά χρόνια, τόλμησα να αναμετρηθώ με κάμποσα από τα πρωτότυπα (μεταφρασμένα) κείμενα και μόνο χαμένη δεν βγήκα.

Σήμερα, όμως, καθώς τα χρόνια περνούν και η παραγωγή βιβλίων είναι μαζική και καταιγιστική, θεωρώ όλο και πιο δύσκολο για τις νέες γενιές αναγνωστών να αναζητήσουν κλασικά λογοτεχνικά αριστουργήματα, ακόμα κι αν διαβάζουν πολύ. Ένα σωρό πιο σύγχρονα και θελκτικά μυθιστορήματα, και όχι μόνο, μας κλείνουν καθημερινά το μάτι στις βιτρίνες και στα ράφια των βιβλιοπωλείων και στα διαδικτυακά μπάνερ και τις περισσότερες φορές τα προτιμάμε.

Παρόλα αυτά, η σημασία των «κλασικών» δεν πρέπει να απαξιωθεί και η ανάγνωση των μεγάλων έργων τους δεν πρέπει να εκλείψει. Τα τελευταία χρόνια, με αφορμή ορισμένες εξαιρετικές επανεκδόσεις, επέστρεψα στους κλασικούς και η ανάγνωσή τους μου προσέφερε, εκτός από απόλαυση, μια, ας πούμε, θαλπωρή. Αυτή τη θαλπωρή, σε συνδυασμό με την αδιαμφισβήτητη μεγαλοσύνη των κλασικών κειμένων, θα ήθελα να τη γνωρίσουν και οι νέες γενιές, που δυστυχώς, με την είσοδο στην εφηβεία, συνήθως απομακρύνονται από το βιβλίο εν γένει –αν και οφείλω να ομολογήσω ότι χάρη στο #booktok ορισμένα κλασικά ξαναέγιναν «της μόδας».

Επιστρέφω στον εννιάχρονο εαυτό μου και θυμάμαι πόσο ρόλο έπαιξε η πρώτη επαφή με το διασκευασμένο μυθιστόρημα για να το αναζητήσω στο μέλλον στην ολότητά του. Και ακόμα κι αν ανήκει σε αυτά που δεν ξαναδιάβασα μεγαλώνοντας και έχω κρατήσει την «παιδική» ανάμνησή τους, η γνώση της μυθιστορίας, έστω και τροποποιημένης/απλουστευμένης, ήταν μια βασική πηγή καλλιέργειας και προβληματισμού, που κρατώ ως σήμερα. Γι’ αυτό και χαίρομαι πολύ όταν έρχονται στα χέρια μου καινούργιες, καλαίσθητες και γοητευτικές διασκευές κλασικών για παιδιά, όπως δυο ολόφρεσκες, από τις Εκδόσεις Διόπτρα, για τις οποίες θέλω να γράψω λίγα παραπάνω λόγια.

Ως διαχρονικά αριστουργήματα σε μοντέρνες διασκευές για μικρούς και… μεγάλους αναγνώστες, συστήνουν οι Εκδόσεις τα βιβλία που ανήκουν στη σειρά κλασικής λογοτεχνίας για παιδιά. Ο ορισμός αυτός είναι απόλυτα εύστοχος. Πάμε, λοιπόν, να γνωρίσουμε τα Ανεμοδαρμένα Ύψη, της Έμιλι Μπροντέ, σε διασκευή της Αργυρώς Πιπίνη και εικονογράφηση της Ρένιας Μεταλληνού, και το Πόλεμος και Ειρήνη, του Λέοντος Τολστόι, σε διασκευή του Μιχάλη Μακρόπουλου και εικονογράφηση της Θέντας Μιμηλάκη.

Ανεμοδαρμένα Ύψη

Η Έμιλι Μπροντέ έγραψε το μοναδικό της μυθιστόρημα σε ηλικία μόλις 27 ετών. Η αγάπη της Κάθριν και του Χήθκλιφ, πέραν από κοινωνικές συμβάσεις και πέραν από τον θάνατο, γοήτευσε εκατομμύρια αναγνώστες κάθε ηλικίας και συνεχίζει να τους γοητεύει ως σήμερα, 176 χρόνια μετά την πρώτη του δημοσίευση. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι εντάχθηκε στην ποπ κουλτούρα του 20ου και του 21ου αιώνα, μεταφερόμενο στον κινηματογράφο, στη σκηνή -ως θεατρικό, μπαλέτο και μιούζικαλ- και στο ραδιόφωνο.

Το βιβλίο επικεντρώνεται στην ιστορία ενός ορφανού αγοριού και της όμορφης κόρης του ευεργέτη του, που αγαπήθηκαν από μικρά παιδιά με πάθος. Ανάμεσά τους όμως, μπήκαν οι διαφορετικοί κόσμοι τους, ώσπου η αγάπη, καταδικασμένη κι ανεκπλήρωτη, μετατράπηκε σε μίσος και στοίχειωσε τις ζωές τους… Η Αργυρώ Πιπίνη, όπως αναφέρει στον πρόλογό της, είχε πρωτοδιαβάσει στην εφηβεία της μια (όχι πλήρη) παλιά έκδοση, και γοητεύτηκε αμέσως από τον καταραμένο έρωτα της Κάθριν και του Χήθκλιφ, από τη ζοφερή ατμόσφαιρα, την παραφορά των ηρώων και την ένταση των σχέσεων, από την ποιητικότητα που συνυπήρχε με τη σωματικότητα, από τις περιγραφές των τοπίων και τα λόγια των ηρώων. Μαγεύτηκε δε από τον τρόπο με τον οποίον η Μπροντέ αποτύπωσε στο χαρτί τον Χήθκλιφ, ως βασανισμένο, αυτοκαταστροφικό άντρα.

Αυτό το πνεύμα προσπάθησε να περάσει και στην απόδοσή της, εστιάζοντας σε κάποια σημεία και αφήνοντας καλυμμένα ή στη σκιά κάποια άλλα, πιο «δύσκολα». Με τον τρόπο αυτό εισάγει τους μικρούς αναγνώστες στην ιστορία, αφήνοντάς τους, όμως, και πράγματα να ανακαλύψουν στο μέλλον, όταν θα διαβάσουν το πρωτότυπο μυθιστόρημα. Η dark/goth εικονογράφηση της Ρένιας Μεταλληνού, που «σπάει», όμως, όπου χρειαστεί με έντονα χρώματα, αποδίδει άριστα την ατμόσφαιρα και συμβάλλει στον μέγιστο βαθμό στην αναγνωστική εμπειρία.

Πόλεμος και Ειρήνη

Κανένα άλλο κείμενο, είτε ιστορικό είτε καλλιτεχνικό, δεν αποτυπώνει τόσο ζωντανά τον λαό της προεπαναστατικής Ρωσίας, όσο ο Πόλεμος και Ειρήνη. Αυτό το βαθύ ατομικό και συλλογικό ψυχογράφημα ενός λαού έτοιμου να αλλάξει τη ζωή του έχει αναγάγει το βιβλίο του Λέοντος Τολστόι σε αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα, για πολλούς δε στη μεγαλοφυέστερη μυθιστορηματική σύνθεση όλων των εποχών. Πώς, όμως, γίνεται ένα τόσο σύνθετο κείμενο να αποδοθεί για παιδιά; Προφανώς, πάρα πολύ δύσκολα, αφού δεν έχουν υπάρξει άλλες αντίστοιχες διασκευές του. Όμως, η λογοτεχνική μαεστρία του Μιχάλη Μακρόπουλου λειτούργησε άριστα.

Ο Μακρόπουλος, έπειτα από πολύ κόπο και σκέψη και φυσικά με πολλή αγάπη για τη μεγάλη αφήγηση του Τολστόι, όπως εξομολογείται στον πρόλογό του, τοποθετεί την αρχή της αφήγησής του στη σημερινή Μόσχα, όπου μια νεαρή μητέρα, της οποίας ο άντρας λείπει στον πόλεμο (από τον οποίον δεν έχει ακόμα καταφέρει να απαλλαγεί ο άνθρωπος), αφηγείται στα δύο της παιδιά την ιστορία του Πολέμου και της Ειρήνης. Μέσα από την καθηλωτική αφήγηση του έρωτα του Αντρέι και του Πιερ για τη Νατάσα, ξετυλίγεται η κοινή μοίρα όλων των ηρώων του βιβλίου, που παρασύρονται στη δίνη και στον όλεθρο των Ναπολεόντειων Πολέμων.

Αρωγός του συγγραφέα, η εικονογράφος Θέντα Μιμηλάκη, που ζωντανεύει, με τα σχέδια και τα χρώματά της, την ατμόσφαιρα του 19ου αιώνα, αλλά και την αγωνία των Ρώσων του 21ου αιώνα, για τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο. Έτσι, η μοναδική αυτή διασκευή όχι μόνο καταφέρνει να συμπυκνώσει την ουσία του έργου του Τολστόι, ενός ύμνου για το μεγαλείο του ανθρώπου και την αξία της ειρήνης, που θα ήταν αδύνατον να διαβάσει στο σύνολό του ένα δεκάχρονο παιδί, αλλά να τη συνδέσει και με το σήμερα, δίνοντας ευκαιρία για μια ουσιαστική συζήτηση περί της ανθρώπινης φύσης.

Από τις Εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφορούν επίσης, στη σειρά «Κλασική Λογοτεχνία για Παιδιά», Οι Άθλιοι, του Βίκτωρος Ουγκώ, σε διασκευή του Μιχάλη Μακρόπουλου και εικονογράφηση του Βασίλη Κουτσογιάννη, Η φάρμα των ζώων, του Τζορτζ Όργουελ, σε διασκευή του Μιχάλη Μακρόπουλου και εικονογράφηση της Θέντας Μιμηλάκη, οι Μεγάλες Προσδοκίες, του Καρόλου Ντίκενς, σε διασκευή της Αργυρώς Πιπίνη και εικονογράφηση της Αιμιλίας Κονταίου και οι Μικρές Κυρίες, της Λουίζα Μέι Άλκοτ, σε διασκευή της Αργυρώς Πιπίνη και εικονογράφηση της Αιμιλίας Κονταίου.