ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ: ΕΝΑ ΖΩΝΤΑΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΓΝΗΣΙΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

0

Ο Δήμος Αθηναίων διοργανώνει το πρόγραμμα δράσεων «Φιλοσοφία στην Ακαδημία Πλάτωνος». Στόχος του νέου αυτού εγχειρήματος είναι να προβάλει τη σημασία της, να διαδώσει το πνεύμα που τη χαρακτήριζε, να αναδείξει το έργο που παρήγαγε η Ακαδημία, αλλά και να καταστήσει την περιοχή πόλο έλξης για τους Αθηναίους και όλους τους επισκέπτες της πόλης, Έλληνες και ξένους. Από αυτή την πρωτοβουλία, δεν θα μπορούσαν να λείπουν και τα παιδιά και οι έφηβοι, για τους οποίους δημιουργήθηκε το πρόγραμμα «Φιλοσοφία για παιδιά». Το Τaλκ φιλοξενεί την Άννα Ντιντή, υπεύθυνη του προγράμματος, που έχει πολλά και ενδιαφέροντα να μας πει.

Καλησπέρα, κ. Ντιντή. Καταρχάς, συστηθείτε στο κοινό του Τaλκ.
Έχω σπουδάσει αρχαία φιλοσοφία και φιλοσοφία της επιστήμης, και από το 2010 διδάσκω φιλοσοφία σε μικρούς και μεγάλους. Ειδικότερα, συντονίζω κύκλους φιλοσοφικού διαλόγου με παιδιά, εφήβους και ενηλίκους, συνδυάζοντας  τον σωκρατικό τρόπο του φιλοσοφείν με τη μεθοδολογία της φιλοσοφικής παιδαγωγικής που είναι διεθνώς γνωστή ως P4C (Philosophy For Children).

Πάμε τώρα στη συνεργασία σας με τον Δήμο Αθηναίων και το πρόγραμμα «Φιλοσοφία για Παιδιά», που θα ξεκινήσει στο Ψηφιακό Μουσείο Ακαδημίας Πλάτωνος και θα ολοκληρωθεί στην Άτρακτο. Δυο λόγια για τους χώρους, όπου θα πραγματοποιηθεί…
Το σημείο συνάντησής μας θα είναι το Ψηφιακό Μουσείο Ακαδημίας Πλάτωνος (στη συμβολή των οδών Κρέοντος & Μοναστηρίου). Πρόκειται για ένα μοναδικό μουσείο, αφιερωμένο στον Πλάτωνα, την πλατωνική φιλοσοφία και την Ακαδημία, με σύγχρονα ψηφιακά εκθέματα -video, animation, παιχνίδια- και απευθύνεται στο ευρύ κοινό και στα παιδιά. Εκεί θα ξεκινήσει η δράση, όπου τα παιδιά θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τον Πλάτωνα, να μάθουν πώς μεγάλωσε, τι σκεφτόταν και τι έκανε στην Ακαδημία, με ένα παιγνιώδη τρόπο. Στη συνέχεια θα διασχίσουμε το πάρκο της Ακαδημίας για να δούμε από κοντά τα ευρήματα αρχαίου γυμνασίου και θα καταλήξουμε στην Άτρακτο (Μαραθωνομάχων 8), έναν εξαιρετικά καλαίσθητο και λειτουργικό πολυχώρο, όπου θα σχηματίσουμε έναν κύκλο φιλοσοφικού διαλόγου και θα διερευνήσουμε κάποια από τα μεγάλα ερωτήματα που μας κληροδότησε ο Πλάτωνας.

Πώς ακριβώς προσεγγίζετε ένα, ομολογουμένως, δύσκολο αντικείμενο έχοντας απέναντί σας μικρά παιδιά; Ποια παιδαγωγική μέθοδο χρησιμοποιείτε;
Σκεφτείτε πώς ο Σωκράτης συνομιλούσε με νέους ανθρώπους στην αρχαία Αθήνα, χωρίς να προϋποθέτει καμιά ειδική γνώση ή αντίληψη για την ιστορία των φιλοσοφικών ιδεών. Ήταν ένας ζωντανός διάλογος, που εξελισσόταν με ερωταπαντήσεις: ο Σωκράτης έθετε ερωτήματα στους συνομιλητές του, εκείνοι δοκίμαζαν να απαντήσουν και ο Σωκράτης επανερχόταν με διαδοχικά ερωτήματα που δοκίμαζαν τη λογική εγκυρότητα των απαντήσεων που έδιναν και τους βοηθούσαν να προχωρήσουν βαθύτερα τη σκέψη τους. Αυτός ο σωκρατικός τρόπος του φιλοσοφείν έγινε το υπόβαθρο της μεθόδου που σήμερα είναι διεθνώς αναγνωρισμένη ως Φιλοσοφία για Παιδιά (P4C-Philosophy For Children). Πρόκειται για μια ερευνητική, συνεργατική διαδικασία, κατά την οποία τα παιδιά ξεκινούν από πράγματα με τα οποία είναι εξοικειωμένα και τα νοιάζουν (όπως, για παράδειγμα, το ερώτημα ποιος είναι ο καλός φίλος) ή τα εκπλήσσουν και διεγείρουν την φαντασία τους. Στη συνέχεια με τη βοήθεια παιδαγωγικά κατάλληλων ερεθισμάτων, διερευνούν ένα φιλοσοφικό ερώτημα στη βάση ενός δημοκρατικού και συντονισμένου διαλόγου.

Πώς θα ορίζατε σε ένα παιδί τη φιλοσοφία;
Αυτό, ο ορισμός της φιλοσοφίας δηλαδή, είναι από μόνο του ένα ερώτημα που απασχόλησε τη φιλοσοφία καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της. Ακριβώς επειδή η φιλοσοφία στρέφει την προσοχή μας στην ίδια μας τη σκέψη -στη δομή, το περιεχόμενο και τις αρχές της- την απασχολεί και το ίδιο της το αντικείμενο. Ένα παιδί δε χρειάζεται να γνωρίζει τις λέξεις φιλοσοφία, μεταφυσική ή βιοηθική, για παράδειγμα, για να ρωτήσει «πώς μπορώ να είμαι σίγουρος ότι το πρωί που ξυπνώ δεν συνεχίζω να ονειρεύομαι;». Αυτό είναι ένα πραγματικό ερώτημα που διατυπώθηκε από παιδιά και μάς δείχνει τις ρίζες της πραγματικής φιλοσοφικής σκέψης: την απορία για τον κόσμο, τον εαυτό και τους άλλους. Αν έπρεπε οπωσδήποτε να ορίσω σε ένα παιδί τι είναι η φιλοσοφία, θα έλεγα ότι είναι μια διερεύνηση, μια αναζήτηση των ερωτημάτων για τα οποία δεν υπάρχουν οριστικές απαντήσεις, με μοναδικό εργαλείο τη σκέψη μας.

Συνειδητοποιούμε, άραγε, οι γονείς πόσο… φιλοσοφημένα είναι τα παιδιά μας με τις ερωτήσεις που μας υποβάλλουν; Γιατί εν τέλει κάπου στην πορεία η διάθεσή τους αυτή για θαυμάζειν, απορείν και φυσικά… φιλοσοφείν χάνεται; Παύουν να ρωτούν και καλούνται να απαντούν. Ποια η ευθύνη της οικογένειας και ποια του σχολείου για την «ύπνωση» στην οποία πέφτουν η έρευνα και η κριτική σκέψη;
Για κάθε γονιό έρχεται κάποτε -συνήθως μάλιστα αρκετά νωρίς- η αμήχανη στιγμή να αντιμετωπίσει τις φιλοσοφικές απορίες του παιδιού του. Καθώς τα παιδιά γνωρίζουν τον -έξω και έσω- κόσμο, εκφράζουν αυθόρμητα ερωτήματα για τη φύση των πραγμάτων γύρω τους, τον εαυτό που τώρα ανακαλύπτουν και τη σύνθετη σχέση τους με τους άλλους. Δεν είναι εύκολο για ένα γονιό να απαντήσει σε τέτοια ερωτήματα και θα έλεγα ότι δεν χρειάζεται να παριστάνει ότι γνωρίζει όλες τις απαντήσεις. Ζούμε σε μια εποχή και σε μια κοινωνία που ζητά άμεσες απαντήσεις για όλα και κρινόμαστε συνήθως με βάση την ικανότητά μας να τις παραδίδουμε. Σκεφτείτε πώς αξιολογούμαστε στο σχολείο για παράδειγμα. Εκείνος που μπορεί πιο γρήγορα και πιστά να αναπαραγάγει την έτοιμη σωστή απάντηση επιβραβεύεται. Σε αντίθεση με αυτό το εκπαιδευτικό παράδειγμα, η Φιλοσοφία για Παιδιά είναι ερωτηματοκεντρική, φέρνει στο επίκεντρο το ερώτημα και τη διαδικασία διερεύνησής του και μάς μαθαίνει ότι καμιά καλή απάντηση δεν μπορεί να προκύψει από ένα κακώς τοποθετημένο ερώτημα. Προτού βιαστούμε να δώσουμε μια έτοιμη απάντηση στην ερώτηση των παιδιών, ας του δώσουμε τον χώρο να την εκφράσει όσο καλύτερα μπορεί, ας το βοηθήσουμε να το εξετάσει από πολλές πλευρές, ας το ενθαρρύνουμε να αναζητήσει και να δοκιμάσει μόνο του μια πιθανή απάντηση.

Ας εξετάσουμε τα τρία εργαστήρια που προσφέρετε. Γίνε σούπερ ήρωας για μία ώρα! Σε ποιες ηλικίες απευθύνεστε και πώς περίπου θα κινηθείτε;
Το πρώτο εργαστήριο απευθύνεται σε παιδιά 5-8 ετών. Όλες οι δράσεις ξεκινούν στο Ψηφιακό Μουσείο Ακαδημίας Πλάτωνος. Εκεί οι μικροί φιλόσοφοι θα συναντήσουν τον μεγάλο μας φιλόσοφο, θα παίξουν με τα ψηφιακά εκθέματα και θα γνωρίσουν μερικές από τις πιο προκλητικές φιλοσοφικές πλατωνικές ιδέες. Μία από αυτές αφορά την ηθική φιλοσοφία και συγκεκριμένα την ιδέα της δικαιοσύνης. Αυτήν την ιδέα θα μετατρέψουμε σε ένα παιχνίδι ιδεών στη δεύτερη φάση της δράσης, στον πολυχώρο Άτρακτο. Με αφορμή ένα αγαπημένο θέμα των παιδιών, τους υπερήρωες, θα εξετάσουμε ποιος είναι ο καλός τρόπος να αξιοποιούμε τις δυνατότητές μας, ποια ευθύνη φέρνει  η κατοχή της δύναμης και ποιο είναι το καθήκον μας απέναντι στους άλλους. Στο τέλος της δράσης, τα παιδιά θα παρακολουθήσουν την παραγωγή ενός αναμνηστικού-έκπληξη από 3D εκτυπωτή και θα τα κεράσουμε παγωτά -έτσι θα κλείνει το πρόγραμμα για όλες τις ομάδες.Γίνε αόρατος για μία ώρα! Και αυτό το εργαστήριο, για λίγο μεγαλύτερα παιδιά;
Αυτό το εργαστήριο απευθύνεται σε παιδιά 9-13 ετών. Η δομή της δράσης παραμένει η ίδια, αλλά τώρα θα βουτήξουμε σε μια ιστορία που αφηγείται ο ίδιος ο Πλάτωνας: την ιστορία του δαχτυλιδιού του Γύγη, που τον έκανε αόρατο. Με αφορμή αυτήν την αφήγηση, θα διερευνήσουμε με τα παιδιά την υπόθεση ότι έχει κανείς τη δυνατότητα να πράττει ό,τι θέλει χωρίς να τιμωρείται. Ποιες θα ήταν τότε οι επιλογές μας και ποιο το κριτήριο των πράξεων μας; Τι θα ήταν σωστό να κάνουμε αν δεν υπήρχε απαγόρευση και τιμωρία; Τα παιδιά συνηθίζουν να σκέφτονται ότι κάτι είναι κακό επειδή τιμωρούνται γι’ αυτό και παράλληλα φωνάζουν «Αυτό είναι άδικο!» όταν νιώσουν ότι τιμωρούνται άδικα. Έχουν ήδη δηλαδή μια λανθάνουσα ιδέα για το τι είναι δίκαιο και άδικο, και θέλουμε αυτές οι ιδέες να έρθουν στην επιφάνεια, να τις συζητήσουμε και να σκεφτούμε τις πράξεις και τη συμπεριφορά μας χωρίς τον φόβο της τιμωρίας.Και για τα εφηβάκια μας το πρόγραμμα έχει «Matrix και Φιλοσοφία: Δεσμώτες στο Σπήλαιο του Πλάτωνα»! Για πείτε μας και για αυτό!
Οι έφηβοι από 14 ως 17 χρονών θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν στο Ψηφιακό Μουσείο Ακαδημίας Πλάτωνος ένα έκθεμα αφιερωμένο στην αλληγορία του πλατωνικού σπηλαίου, η οποία αποτέλεσε την έμπνευση μεταξύ άλλων και για τη σειρά ταινιών Matrix.  Πρόκειται για μια βιωματική προσέγγιση του πλατωνικού σπηλαίου, όπου τα παιδιά μπαίνουν για λίγο στη θέση των δεσμωτών, εκείνων δηλαδή που δε γνωρίζουν άλλη πραγματικότητα από τις σκιές που προβάλλονται στο βάθος του σπηλαίου, και συμπεραίνουν ότι έτσι είναι φτιαγμένος ο κόσμος: από σκιές. Ο φιλοσοφικός διάλογος που θα ακολουθήσει θα έχει ως θέμα του τη φύση της πραγματικότητας, την δυνατότητα πρόσβασή μας σε αυτήν, δηλαδή το ερώτημα αν πίσω από την φαινομενική όψη των πραγμάτων υπάρχει μια άλλη πραγματικότητα, για την οποία οι αισθήσεις μας μπορεί να μας παραπλανούν.

Πιστεύετε ότι ένα παιδί, και κυρίως ένας γονιός, θα «τρόμαζε» ακούγοντας τη λέξη φιλοσοφία να έχει υπό την ομπρέλα της εκπαιδευτικά εργαστήρια; Έστω πως υπάρχει μια σχετική… δυσπιστία, τι θα τους λέγατε για να τους χαλαρώσετε και να τους φέρετε στα προγράμματά σας;
Καταλαβαίνω ότι η ιδέα της φιλοσοφίας για παιδιά μπορεί να ακούγεται ακόμα… εξωτική, παρόλο που περισσότερες από 60 χώρες παγκοσμίως έχουν υιοθετήσει τέτοια προγράμματα στην εκπαίδευσή τους, ενώ η Unesco έχει ιδρύσει και έδρα Φιλοσοφίας για Παιδιά στη Γαλλία. Αυτό που θα έλεγα στους γονείς είναι ότι η φιλοσοφική σκέψη και κυρίως ο φιλοσοφικός διάλογος με τα παιδιά δεν αφορά στο τι είπε ο ένας ή άλλος στοχαστής ούτε τα εμπλέκει σε δυσνόητες θεωρίες. Αντίθετα, πρόκειται για ένα ζωντανό και ομαδικό φιλοσοφείν που γοητεύει τα παιδιά, καθώς βρίσκουν σ’ αυτό έναν πρόσφορο χώρο έκφρασης των πιο γνήσιων προβληματισμών τους, τα μαθαίνει να εμπιστεύονται τη δική τους σκέψη, να ακούν ουσιαστικά και να συνδιαλέγονται με τη διαφορετική άποψη, να εμβαθύνουν την κρίση τους και να την εκφράζουν ως ισότιμα μέλη μιας ερευνητικής ομάδας.

Τέλος, για πολλούς εξ ημών, η φιλοσοφία είναι ταυτισμένη με πολλή και συχνά δυσνόητη θεωρία, που δύσκολα βρίσκει εφαρμογή στην καθημερινότητα. Συμφωνείτε; Υποθέτω πως όχι… Θα ήθελα να μας αποδομήσετε το προαναφερθέν επιχείρημα και να μας εξηγήσετε με απλά λόγια πώς μπορούμε να «εκμεταλλευτούμε», μικροί και μεγάλοι», τη θεωρία στην πράξη.
Συνηθίζεται η φιλοσοφία να θεωρείται ως μια γνώση ή ενασχόληση περιττή. Όμως, η ίδια η ιδέα ότι μια γνώση είναι χρήσιμη ή άχρηστη, κρύβει μια σειρά από παραδοχές για τη γνώση, τη ζωή, την εκπαίδευση που δεν συνειδητοποιούμε. Το τι είναι χρήσιμο, ωφέλιμο ή καλό είναι ένα από τα θεμελιώδη και διαχρονικά φιλοσοφικά ερωτήματα: οι άνθρωποι διαφωνούν επί αιώνες επ’ αυτού και κάθε πλευρά έχει τους λόγους και τα επιχειρήματά της. Αυτό είναι που στην ουσία κάνει ένα ερώτημα φιλοσοφικό. Είτε το θέλουμε είτε όχι, από τη στιγμή που καταφέρνουμε να αρθρώσουμε λόγο, θαυμάζουμε και απορούμε με τον κόσμο. Κι αν νομίζουμε ότι μεγαλώνοντας έχουμε τακτοποιήσει αυτά τα ερωτήματα μέσα μας, η εμπειρία τα ξαναφέρνει στην επιφάνεια. Κοιτάξτε απλώς τα σύγχρονα προβλήματα που απασχολούν αυτόν τον καιρό την επικαιρότητα: ο πόλεμος, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η έμφυλη βία, ο αυτοπροσδιορισμός της ταυτότητάς μας, η ανισότητα -για να αναφέρω μερικά μόνο. Για να καταλάβουνε τι συμβαίνει και πώς μπορούμε να τα επεξεργαστούμε, χρειάζεται να σκεφτούμε ξανά: πώς πρέπει να ζούμε; Και αυτό είναι ίσως το μείζον φιλοσοφικό ερώτημα που φέρνει τη φιλοσοφία στην καθημερινή πράξη.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ | ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Επιστημονική Υπεύθυνη: Χλόη Μπάλλα, αν. καθηγήτρια Πανεπιστημίου Κρήτης.
Υπεύθυνη προγράμματος: Άννα Ντιντή, υπ. διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Παν/μιο Κρήτης,
Διδάσκοντες: Στέλιος Γκαδρής, Μαρία Κασμιρλή, Άννα Ντιντή, Καλλιόπη Παπαμανώλη
Εργαστήριο Φιλοσοφικής Έρευνας και Μετάφρασης, Κέντρο Ερευνών και Μελετών Πανεπιστημίου Κρήτης.

Ημερομηνίες: 25.06 & 26.06, 03.07, 09 & 10.07, 16 & 17.07, 23 & 24.07, 30 &31.07
Ώρες: 09.00 – 11.00 | Γίνε σούπερ ήρωας για μία ώρα! *για παιδιά ηλικίας 5 έως 8 ετών – απαραίτητη η συνοδεία των παιδιών από τους γονείς του – 3D print-έκπληξη!
11.30 – 13.30 | Γίνε αόρατος για μία ώρα! *για παιδιά ηλικίας 9 έως 13 ετών – 3D print-έκπληξη!
17.00 – 19.00 | Matrix και Φιλοσοφία: Δεσμώτες στο Σπήλαιο του Πλάτωνα *για εφήβους ηλικίας 14 έως 17 ετών
*Μέγιστος αριθμός συμμετοχών σε κάθε εργαστήριο 15 άτομα.

Φιλοσοφία για Παιδιά | Εισιτήρια
Κόστος συμμετοχής ανά εργαστήριο: 3 ευρώ ανά παιδί
Προπώληση εισιτηρίων αποκλειστικά από το viva.gr και το δίκτυο μεταπωλητών του.