Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΥΔΑΚΗ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ “ΜΕ ΜΙΑ ΚΟΥΒΕΡΤΑ… ΣΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ”

0

Δεν θα ξεχάσω ποτέ τις πρώτες μέρες του γιου μου στον παιδικό σταθμό. Ήταν μία μετάβαση που έγινε ξαφνικά, βίαια, απότομα χωρίς κανείς μας να έχει προετοιμαστεί -γιατί συχνά η ζωή δεν σ’ τα φέρνει όπως τα έχεις φανταστεί. Κι ενώ το παιδί χάρη στις προσπάθειες και στην εμπειρία των εκπαιδευτικών προσαρμόστηκε αμέσως, εγώ άργησα να το χωνέψω κι ακόμα με… πονάει, ενώ εκείνος έχει κάποιες πολύ χαρούμενες, αν και αποσπασματικές γιατί ήταν μόλις 17 μηνών, αναμνήσεις. Όμως εδώ στο κείμενο αυτό δεν θέλω να μιλήσω για τους ανήσυχους γονείς που αποχωρίζονται τα παιδιά τους με μεγάλη δυσκολία, αλλά για τα παιδιά εκείνα τα οποία δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε νέες καταστάσεις, όπως στο σχολείο. Θυμάμαι, λοιπόν, τις ημέρες της περίφημης προσαρμογής, την πρώτη δασκάλα του γιου μου να μου λέει να του δίνω κάθε μέρα μαζί ένα αγαπημένο του παιχνίδι· κατά κόσμον ένα μεταβατικό αντικείμενο. Το μεταβατικό αντικείμενο μπορεί να είναι ένα μαξιλάρι, ένα σεντονάκι, ένα κουκλάκι ή ακόμα και μία κουβέρτα την οποία χρησιμοποιεί η παιδαγωγός Χριστίνα Κωνσταντουδάκη στο βιβλίο της “Με μια κουβέρτα… στο διάστημα”, το οποίο στάθηκε η αφορμή για το κείμενο αυτό.
Το παιδί χρειάζεται να έχει πάντοτε μαζί του το μεταβατικό του αντικείμενο, ώστε να αισθάνεται συναισθηματική ασφάλεια και σιγουριά. Ο όρος έγινε γνωστός στην επιστήμη της Ψυχολογίας από τον Donald Winnicott, που ανέπτυξε την ομώνυμη θεωρία: Τα παιδιά προσκολλώνται στα μεταβατικά αντικείμενα λόγω κάποιας συναισθηματικής στέρησης, η οποία στην πλειονότητα των περιπτώσεων είναι ο αποχωρισμός από τη μητέρα ή από οποιονδήποτε άλλο εκτελεί τον μητρικό ρόλο και αργότερα από τον πατέρα, τους άλλους φροντιστές, το σπίτι, τα αδέλφια, το δωμάτιο, από τους ανθρώπους και τους χώρους, δηλαδή, με τους οποίους και στους οποίους το παιδί νιώθει ασφάλεια, στοργή και αγάπη. Τα μωρά και τα νήπια εσωτερικεύουν, λοιπόν, μέσα σε αντικείμενα επιθυμητά μητρικά συναισθήματα και συμπεριφορές και τα χρησιμοποιούν ως υποκατάστατα προκειμένου να μη φοβούνται τόσο. Με άλλα λόγια, κάθε μεταβατικό αντικείμενο δρα ως ασπίδα προστασίας του παιδιού που πρωτοβγαίνει μόνο του στην κοινωνία και συνδράμει ιδιαίτερα στην εξοικείωσή του με οποιοδήποτε νέο περιβάλλον.
Στο βιβλίο “Με μια κουβέρτα… στο διάστημα” πρωταγωνιστεί, όπως ίσως καταλάβατε, μια κουβέρτα. Αλλά και ένα αγόρι. Την ιστορία την αφηγείται η κουβέρτα, η αγαπημένη φίλη του Σταυρού, που είναι μπλε έχει πάνω ένα τεράστιο χαμογελαστό ήλιο με πλανήτες. Η κουβέρτα αυτή, σχεδόν μαγική, είναι το μεταβατικό αντικείμενο του παιδιού: Μαζί της κοιμάται, μαζί του την παίρνει στις εξόδους του για παιχνίδι και μαζί του πλέον την έχει και στο σχολείο. Γιατί αυτό είναι το θέμα: Ο Σταύρος ξεκίνησε σχολείο (παιδικό σταθμό ή προνήπιο/νηπιαγωγείο) και δεν μοιάζει καθόλου ενθουσιασμένος με αυτό. Η δασκάλα και τα υπόλοιπα παιδιά τον προσεγγίζουν, όμως εκείνος κρύβεται κάτω από την κουβέρτα του… Η κουβέρτα, πάλι, ενθουσιάζεται με το σχολείο, καταρχάς γιατί στο ταβάνι της τάξης βρίσκεται το ηλιακό σύστημα που φιλοξενεί κι εκείνη πάνω της. Αυτό είναι ένα πρώτο βήμα που κάνει ο Σταύρος προσπαθώντας να προσεγγίσει κάτι γνωστό του: Η προσέγγιση του ήλιου και των πλανητών της τάξης. Όμως και πάλι, έπειτα από λίγο, τρέχει να κρυφτεί πίσω από την κουβέρτα του, στη θέα και μόνο των συμμαθητών του. 
Από την άλλη, η κουβέρτα καλοπερνάει στο σχολείο. Της αρέσει η ώρα της παρεούλας, τα παιδιά που προσπαθούν να προσεγγίσουν το δικό της παιδί, και μοιάζει να στεναχωριέται που ο Σταύρος τη χρησιμοποιεί ως ασπίδα και προτιμά να κάθεται μόνος του. Η κουβέρτα θα ήθελε πολύ να παίξει και με τα άλλα παιδιά. Ώσπου κάποια στιγμή, αυτή η ευκαιρία θα της δοθεί, έπειτα από μια περιπέτεια που θα ζήσει. Θα την πάρει ο αέρας και θα τη μεταφέρει πάνω σε ένα κλαρί, μακριά από όλα τα παιδιά. Από κει κι έπειτα, θα ξετυλιχθεί η υπόλοιπη ιστορία (την οποία δεν θα ήθελα να αποκαλύψω εδώ), η οποία φέρνει και τον Σταύρο (και την κουβέρτα) κοντά στους συμμαθητές του. Ναι, με έναν αναπάντεχο τρόπο η κουβέρτα θα μετατραπεί από εργαλείο προστασίας σε εργαλείο κοινωνικοποίησης και ο Σταύρος από φοβισμένο παιδί, μέσα από το παιχνίδι, θα εξελιχθεί σε σούπερ ήρωα του διαστήματος με πάρα πολλούς φίλους.
Ο Σταύρος μπορεί να είναι το δικό μου ή το δικό σας παιδί. Ένα παιδί εσωστρεφές, το οποίο δεν έχει κάτι αρνητικό ή κάποιο πρόβλημα. Μπορεί να είναι δημιουργικό και ταλαντούχο και να εξελιχθεί σε παιδί πολύ φιλικό και εξωστρεφές. Όμως είναι ένα παιδί που χρειάζεται τον χρόνο του για να κοινωνικοποιηθεί. 

Για παιδιά
Το βιβλίο αυτό είναι καταρχάς μία πολύ όμορφη ιστορία που μπορείτε να αφηγηθείτε σε ένα παιδί το οποίο ετοιμάζεται να πάει σχολείο για πρώτη φορά ή που φοιτά ήδη, αλλά δυσκολεύεται με τις παρέες του. Θα σας δώσει την ευκαιρία να του εξηγήσετε ότι υπάρχουν αρκετά παιδιά, σαν κι εκείνο, τα οποία αισθάνονται άβολα ή ανασφαλή στην αρχή της σχολικής τους καριέρας (και πιθανόν κάθε φορά που αλλάζουν βαθμίδα ή σχολείο), όμως στο τέλος όλα φτιάχνουν, αρκεί να υπάρχει καλή διάθεση. Ταυτόχρονα εξηγείτε στο παιδί ότι στον χώρο του σχολείου μπορεί να έχει μαζί του το αγαπημένο του αντικείμενο, μέχρι να καταφέρει να εξοικειωθεί με την καινούργια κατάσταση. Η ουσία είναι να καταλάβει το μικρό σας πως και στο σχολείο θα πάει και είναι λογικό η νέα κατάσταση να το αγχώνει και πως μπορεί να έχει κάτι αγαπημένο του μαζί του και πως τελικά θα γίνει, αργά ή γρήγορα, μέρος ενός συνόλου το οποίο στην αρχή το τρομάζει. 

Για γονείς και εκπαιδευτικούς
Από την άλλη, το βιβλίο αυτό είναι ένας καλός οδηγός και για τους γονείς, καθώς τους υπενθυμίζει ότι μπορούν να “εκμεταλλευτούν” ένα μεταβατικό αντικείμενο για την ομαλότερη προσαρμογή του παιδιού του σε οποιαδήποτε νέα κατάσταση. Αντί για το σχολείο, για παράδειγμα, μπορεί το παιδί να χρειαστεί να πάει διακοπές με τον παππού και τη γιαγιά ή κατασκήνωση το καλοκαίρι. Λίγη προσοχή: Πολλές φορές, από το άγχος μας ότι το παιδί μας είναι εσωστρεφές, ντροπαλό, μαζεμένο, φοβισμένο ή όποια άλλη ταμπέλα του έχουμε φορέσει, το ζορίζουμε ώστε να αποκτήσει φίλους, το πιέζουμε άγαρμπα να κοινωνικοποιηθεί, έχοντας τελικά το αντίστροφο αποτέλεσμα. Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι οι παιδικές ιδιοσυγκρασίες διαφέρουν και πως δεν γίνονται όλα από τη μία μέρα στην άλλη. Ιδιαίτερα αν τα παιδιά αντιλαμβάνονται το άγχος μας αγχώνονται κι εκείνα περισσότερο, με αποτέλεσμα να κλείνονται στο καβούκι τους αντί να ανοίγονται και να κάνουν φίλους. 
Φυσικά, το βιβλίο έρχεται να υπενθυμίσει και στους εκπαιδευτικούς ότι οφείλουν να αποδέχονται κάθε αντικείμενο που φέρνει ένα παιδάκι από το σπίτι και τους δικούς του ρυθμούς και μάλιστα να χρησιμοποιούν το αντικείμενο αυτό προς όφελος του παιδιού. Η πρακτική αυτή παλιότερα μπορεί να μην ήταν δεδομένη (αντιθέτως να κατακρινόταν: “Μωρό είσαι και κουβαλάς το κουκλάκι σου;”), αλλά νομίζω πως σήμερα κάθε εκπαιδευτικός που σέβεται τον εαυτό του, τους μαθητές του και το λειτούργημά του, γνωρίζει τη σημασία που μπορεί να έχει κάτι φαινομενικά ασήμαντο ή άχρηστο ή άσχετο. Να, ας πούμε μια κουβέρτα μ’ έναν χαμογελαστό ήλιο μπορεί να οδηγήσει ένα παιδί ακόμα και στο… διάστημα. Αξίζει να σημειωθεί ότι κανείς δεν πίεσε το Σταύρο να κοινωνικοποιηθεί: Όλοι, όμως, του έδειξαν τα συναισθήματά τους και αυτός, όταν βρήκε τη δύναμη και την αφορμή, προχώρησε στο επόμενο βήμα.

Η εικονογράφηση
Θέλω να σταθώ λίγο στην πολύ όμορφη και τρυφερή εικονογράφηση της Ρένιας Μεταλληνού, που παρουσιάζει έναν Σταύρο κοκκινομάγουλο, γλυκό, ντροπαλό, αλλά χαρούμενο με την κουβέρτα του. Και παρουσιάζει και μια χαμογελαστή, ήρεμη δασκάλα και μία ομάδα παιδιών διαφορετικών μεταξύ τους, που όμως  έχουν όλα έναν κοινό στόχο: να γίνουν μία παρέα, να συνεργαστούν και να περάσουν καλά, παρά τις διαφορές τους. Το παιδί σας θα μπορούσε να ταυτιστεί με οποιοδήποτε παιδί της ομάδας της Ρένιας, που έχει τοποθετήσει στη δουλειά της λεπτομέρειες μέσα από τις οποίες περνάει μηνύματα και για τη διαφορετικότητα και για το πόσο αποδεκτή είναι πια στην καθημερινότητά μας.

Γονείς και παιδιά, είστε έτοιμοι για μία νέα περιπέτεια; Οπλιστείτε με υπομονή, με μεταβατικά αντικείμενα, με το βιβλίο της Χριστίνας Κωνσταντουδάκη και βέβαια με μία κουβέρτα, χάρη στην οποία δεν είναι απίθανο να μεταμορφωθείτε σε ιπτάμενους σούπερ ήρωες. 

Υ.Γ. Αξίζει να σημειωθεί πως η Αλεξάνδρα, ένα κορίτσι σε αμαξίδιο, που προσεγγίζει περισσότερο από όλα τα παιδιά τον Σταύρο, είναι εμπνευσμένη από πρόσωπο υπαρκτό, τη συνονόματη φίλη της Χριστίνας. Μείνετε συντονισμένοι. Μετά τις διακοπές,  λίγο πριν ανοίξουν τα σχολεία, τότε που θα έχουμε πολλή περισσότερη ανάγκη τις γνώσης μιας νηπιαγωγού, έρχεται συνέντευξη με τη συγγραφέα, που σίγουρα θα έχει πολλά περισσότερα να μας πει! Το βιβλίο της Χριστίνας Κωνσταντουδάκη “Με μια κουβέρτα… στο διάστημα” κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα σε εικονογράφηση της Ρένιας Μεταλληνού.