Ο ΦΩΤΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΛΕΜΜΕΝΑ ΑΥΤΙΑ

0

Ο Φώτης Δούσος σπούδασε θεατρολογία στη Θεσσαλονίκη. Οι γονείς, άλλωστε, τον μάθαμε μέσα από τις εξαιρετικές παιδικές παραστάσεις της Hippo Theatre Group, που έχει συνιδρύσει με τον Αλέξανδρο Ράπτη. Εκτός από τη σκηνοθεσία, ασχολείται και με το γράψιμο και τη διδακτική της δημιουργικής γραφής. Έχει ασχοληθεί με το μυθιστόρημα, το διήγημα, το δοκίμιο, το θεατρικό κείμενο και το σενάριο. Αυτό το διάστημα εκπονεί τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο Κρήτης με θέμα την τεχνική της νεοελληνικής πεζογραφίας και κάνει φανταστικά ποστ στο Facebook περί λογοτεχνίας και όχι μόνο. Μάλιστα, κάθε Παρασκευή φιλοξενούμε τις φιλοσοφικές του συζητήσεις με τον τεσσάρων ετών γιο του, τον Χρήστο, στη στήλη Συνομιλίες με τον γιο μου. Το πρώτο του παιδικό βιβλίο Παβ ο φάλτσος τζίτζικας και η περιπέτεια με τα τυφλά μυρμήγκια  (Μικρή Σελήνη, 2018) ήταν προτεινόμενο για το βραβείο ΙΒΒΥ καθώς και για το βραβείο του περιοδικού ο Αναγνώστης, ενώ το μότο του είναι: Nulla dies sine linea (καμία μέρα χωρίς γραμμή). Θεωρεί ότι η όρεξη για λογοτεχνία έρχεται με το γράψιμο και το διάβασμα και με βρίσκει απολύτως σύμφωνη! Τον συνάντησα και μιλήσαμε με αφορμή το νέο του παιδικό βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε και πάλι από τη Μικρή Σελήνη και έχει τίτλο Κλεμμένα αυτιά. Βέβαια, ευκαιρίας δοθείσης, συζητήσαμε λιγάκι και για το νέο του βιβλίο για ενήλικους, τη Λίστα του Λεπορέλο (Εκδόσεις Νεφέλη). Και τα δύο είναι αστυνομικά, έχουν πολύ χιούμορ, είναι page turners και ταυτόχρονα άριστα γραμμένα. Γενικότερα, αν σας αρέσει η λογοτεχνία αναζητήστε και μελετήστε τα κείμενα του Φώτη και φυσικά ακολουθήστε τον στο https://www.facebook.com/fotis.dousos, όπου γράφει καθημερινά πολλά και ενδιαφέροντα. Προς το παρόν, πάρτε μια πρώτη γεύση!

Μάρτυρας: Δεν ξέρω ποιος έκλεψε τα αυτιά του Βινς, αλλά πιστεύω ότι του άξιζε…
Δημοσιογράφος: Γιατί το λέτε αυτό;
Μάρτυρας: Ο Λαγός ήταν υπερβολικά αυστηρός στις κριτικές του. Κανείς δεν τον συμπαθούσε.
Δημοσιογράφος: Εννοείτε οι μουσικοί του δάσους.
Μάρτυρας: Μάλιστα. Κι εγώ, ως νυχτερίδα, συντάσσομαι με τους μουσικούς. Ξέρετε, σε λίγο καιρό βγαίνει ένας δίσκος με υπέροχους υπέρηχους που έχω κάνει…
Δημοσιογράφος: Καλή επιτυχία. Αλλά χωρίς τα αυτιά του ο Βινς δεν θα μπορέσει να τον ακούσει και να σας κάνει κριτική.
Μάρτυρας: Καλύτερα.
Δημοσιογράφος: Ξέρετε, αυτή σας η στάση σας βγάζει από την κατηγορία των μαρτύρων και σας τοποθετεί στην κατηγορία των υπόπτων. Τι έχετε να πείτε για αυτό;
Μάρτυρας: Ας βρει κάποιος αυτά τα αυτιά επιτέλους!

Γεια σου, Φώτη. Μόλις κυκλοφόρησε το δεύτερο παιδικό σου βιβλίο από τις Εκδόσεις Μικρή Σελήνη. Ονομάζεται «Κλεμμένα Αυτιά» και αυτή τη φορά είναι αστυνομικό. Σε ποιες ηλικίες απευθύνεσαι και πώς κι αποφάσισες να γράψεις αστυνομικό για παιδιά;
Το βιβλίο απευθύνεται σε παιδιά από 7 χρονών και πάνω. Η στροφή που έχω κάνει στο αστυνομικό μυθιστόρημα τελευταία ‒παλιά το απεχθανόμουν!‒ έχει να κάνει κυρίως με το γενικό μου ενδιαφέρον για την πλοκή και τη δομή του λογοτεχνικού κειμένου. Στο αστυνομικό μυθιστόρημα η εξίσωση της πλοκής πρέπει να είναι αλάνθαστη, ο σχεδιασμός ανεπίληπτος και η οργάνωση του αφηγηματικού υλικού πρέπει να διέπεται από πολύ γερές υπόγειες συνδέσεις. Το αστυνομικό μυθιστόρημα απαιτεί μαθηματική συνάφεια των μυθοπλαστικών γεγονότων. Αυτή η αυστηρότητα και η πειθαρχία που προαπαιτούνται, αυτό το συμπαγές πλαίσιο, νομίζω πως λειτουργούν απελευθερωτικά για τη φαντασία και για τις κρυμμένες αφηγηματικές δυνάμεις.

Πάμε, τώρα, λίγο στην υπόθεση. Τι συνέβη και ο λαγός, ο μουσικοκριτικός του δάσους, ξύπνησε μέσα στην νύχτα από την ίδια του την κραυγή; Και γιατί υπήρχαν κάμποσοι ύποπτοι;
Αυτό είναι το λεγόμενο «εισαγωγικό γεγονός», το πρόβλημα που κάνει την ιστορία να ξεκινήσει. Φυσικά, γύρω του εξυφαίνονται πολλά επιμέρους προβλήματα που ζητάν τη λύση τους. Κάθε πλοκή δεν είναι παρά μια σειρά από μικρά αινίγματα που συνδέονται οργανικά μεταξύ τους. Για την απάντηση στα ερωτήματα που θέτουν χρειάζεται λογική και μαθηματική σκέψη. Στην ιστορία μου, ο λαγός συνειδητοποιεί ότι του έκλεψαν τα αυτιά του. Και υπάρχουν κάμποσοι ύποπτοι γιατί τυγχάνει να είναι ο μουσικοκριτικός του δάσους και έχει κάνει πολλούς εχθρούς με τις αυστηρές κριτικές του.Επόμενο πρόσωπο και βασικός πρωταγωνιστής: Ντετέκτιβ Χαμ. Θες να μας τον συστήσεις;
Ο Χαμ είναι αυτός που καλείται να φέρει εις πέρας αυτή τη σκοτεινή υπόθεση. Είναι ένας χαμαιλέων που δεν ελέγχει το χρώμα του και για αυτό έχει αποτύχει μέχρι εκείνη τη στιγμή στην καριέρα του ως ντετέκτιβ. Ωστόσο, ο λαγός δεν έχει τα χρονικά περιθώρια για να βρει κάποιον καλύτερο. Τα αυτιά του πρέπει να βρεθούν μέσα σε δώδεκα ώρες. Αλλιώς δεν γίνεται να ξανακολλήσουν. Και ο Χαμ, για τους δικούς του λόγους δέχεται να αναλάβει.

Κι έπειτα ο ιδιαίτερος αυτός ντετέκτιβ αποκτά μια απρόσμενη βοηθό, τη Σνουπ, ένα… κουνούπι! Πες μας δυο λόγια και για αυτή. 
Είναι ένας από τους πιο αγαπημένους μου χαρακτήρες. Την εμπνεύστηκα μάλιστα από την κόρη μου. Όταν έγραφα την ιστορία, εκείνη ήταν ακόμα ένα ασχημάτιστο έμβρυο στην κοιλιά της γυναίκας μου και δεν ξέραμε το φύλο του. Για αυτό και όταν πρωτοεμφανίζεται η Σνουπ στην ιστορία δεν γίνεται κατανοητό αν είναι αρσενικό ή θηλυκό κουνούπι. Νομίζω ότι εκεί υπάρχει και ένα σχόλιο πάνω στα στερεότυπα του φύλου και στο ζήτημα του σεξουαλικού αυτοπροσδιορισμού. Επίσης, το συγκεκριμένο κουνούπι είναι και τηλεπαθητικό. Πράγμα που αποδεικνύεται πολύ χρήσιμο όταν τα πράγματα ζορίζουν για τους δυο ντετέκτιβ.

Τελικά, η υπόθεση, που δεν είχε να κάνει με τις μουσικές κριτικές του λαγού, λύνεται (δεν θα πω, αλλά όχι χωρίς κόστος για τον χαμαιλέοντα. Γιατί, άραγε, οι ντετέκτιβ είναι, στην πλειονότητά τους, πλάσματα προβληματικά και γιατί η δουλειά τους δεν γίνεται εύκολα αποδεκτή από το περιβάλλον τους;
Έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε κυνικούς και μοναχικούς λογοτεχνικούς ντετέκτιβ. Ο Χαμ δεν είναι έτσι. Η υπερευαισθησία του δεν τον έχει σκληρύνει. Ωστόσο, το δικό του πρόβλημα είναι μια βαθιά ανάγκη να ανήκει κάπου, να γίνει αποδεκτός από τους ομοίους του. Με αυτή την ανάγκη του έχει να παλέψει κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Πάντως, γενικά οι λογοτεχνικοί ήρωες είναι πλάσματα προβληματικά. Πρόκειται για εγγενή συνθήκη της αφηγηματικής κατάστασης. Επίσης, είναι πρόσφορο αφηγηματικά κάθε ήρωας να περάσει δια πυρός και σιδήρου μέχρι να τελειώσει η ιστορία του. Πώς αλλιώς σφυρηλατείται ένας χαρακτήρας; Η δραματική θερμοκρασία θα πρέπει να φτάσει στα ύψη…

Πέραν των χαρακτηριστικών του ντετέκτιβ σου, στο βιβλίο ακολουθείς μια κλασική δομή αστυνομικού μυθιστορήματος. Ποια είναι αυτή;
Έχουμε ένα κλασικό whodunit από τη μία, μια πλοκή δηλαδή που αναζητά ποιος κρύβεται πίσω από ένα έγκλημα, με όλα τα γνωστά τεχνάσματα που συνεπάγεται κάτι τέτοιο [red herrings (δηλαδή, παραπλανητικά στοιχεία), ανατροπές, επιτάχυνση δράσης, σύγκρουση, κλιμάκωση κ.τ.λ.] Αυτό δίνει στους μικρούς αναγνώστες ένα πάτημα για να συνδεθούν σε πρώτο επίπεδο με την αφήγηση. Η πλοκή, ιδιαίτερα σε ιστορίες που απευθύνονται σε παιδιά, είναι μια καλή κερκόπορτα για να μπορέσει να μπει ο αναγνώστης στα ενδότερα του κειμένου και να αναζητήσει βαθύτερες όψεις του νοήματος.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι ταυτόχρονα με τα «Κλεμμένα αυτιά» κυκλοφόρησε και «Η λίστα του Λεπορέλο», το πρώτο σου αστυνομικό για ενηλίκους. Πώς ήταν να δουλεύεις παράλληλα δυο κείμενα που ανήκουν στο ίδιο genre, αλλά απευθύνονται σε διαφορετικό κοινό;
Όσον αφορά την οργάνωση της πλοκής και το χτίσιμο των χαρακτήρων, δούλεψα λίγο πολύ με τον ίδιο τρόπο. Οι δομικές προδιαγραφές κάθε κειμένου δεν εμφανίζουν τεράστιες διαφορές, ασχέτως αν αλλάζει το ηλικιακό target group. Επίσης, θέλω τα βιβλία που γράφω για παιδιά να αρέσουν και στους μεγάλους. Ταυτόχρονα, θέλω τα βιβλία που γράφω για ενήλικους να έχουν μια τρέλα και κάτι το αντιρεαλιστικό, που το συναντάμε συνήθως σε αφηγήσεις για παιδιά. Σίγουρα το διασκέδασα, αλλά και μόχθησα πολύ και με τις δυο ιστορίες.

Αξίζει να σημειώσω πως και στα δυο βιβλία, πέραν της φανταστικής πλοκής, κερδίζεις αμέσως τον αναγνώστη με το χιούμορ σου. Πώς χρησιμοποιείς ως συγγραφέας την ικανότητά σου αυτή;
Το χιούμορ, όσο παράξενο και αν ακουστεί, είναι στοιχείο αποστασιοποίησης σε μια αφήγηση. Είναι σαν να θυμίζεις διαρκώς στον αναγνώστη τις ειρωνικές προεκτάσεις της ιστορίας, πράγμα που κατά βάθος υπονομεύει την ίδια την αληθοφάνειά της. Παρόλα αυτά το χιούμορ είναι μέρος του συγγραφικού μου στιλ και δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα έγραφα κάποια ιστορία ‒για μικρούς ή μεγάλους‒ χωρίς αυτό.

Πώς συνεργάστηκες με τη Στέλλα Στεργίου, για το εικαστικό αποτέλεσμα των Κλεμμένων Αυτιών;
Πίσω από τη συνεργασία μου με τη Στέλλα βρισκόταν η εκδότριά μου, Μαριάννα Ψύχαλου, και η Στέλλα Δημητρακοπούλου, που είχε την καλλιτεχνική επιμέλεια του βιβλίου. Εκείνες συντόνιζαν βήμα βήμα τη διαδικασία. Εγώ έλεγα «ναι» ή «όχι», στις προτάσεις που άκουγα. Βασικά έλεγα μόνο «ναι»! Γιατί όλες οι ιδέες μού φαίνονταν υπέροχες. Η Στέλλα Στεργίου έχει πίσω της πολύ ιδιαίτερο και σημαντικό έργο. Της είχα απόλυτη εμπιστοσύνη από την αρχή.

Να περιμένουμε και επόμενη περιπέτεια του Χαμ και της Σνουπ; Κι αν ναι, δώσε κάνα σπόιλερ!
Δεν το έχω σκεφτεί! Γενικά, δεν είμαι της λογικής των σίκουελ. Αλλά ποτέ μη λες ποτέ. Πάντως, τώρα γράφω μια άλλη ‒αστυνομική και πάλι‒ ιστορία.

Τέλος, δουλεύεις με παιδιά σε εργαστήριο δημιουργικής γραφής και βλέπεις καθημερινά τις δυνατότητές τους. Πώς θα μπορούσε, άραγε, να ενταχθεί η δημιουργική γραφή στα σχολεία; Γιατί νομίζω πως όσο περνούν τα χρόνια τα παιδιά γράφουν ολοένα και λιγότερο. Και ολοένα και λιγότερο δημιουργικά; Αν κάπως μάθαιναν από μικρή ηλικία το παιχνίδι της γραφής;
Ο Jerome Bruner στο βιβλίο του Δημιουργώντας Ιστορίες αναρωτιέται: «Γιατί άραγε η αριστοτελική έννοια της “περιπέτειας” δεν διδάσκεται στα μικρά παιδιά στον ίδιο βαθμό που διδάσκεται η λιγότερο μαγική γεωμετρική έννοια της υποτείνουσας του ορθογώνιου τριγώνου;» Συμμερίζομαι απόλυτα αυτή την απορία. Οι συναρπαστικές ιδέες που διαπραγματεύεται ο Αριστοτέλης στην Ποιητική αποτελούν σημείο αναφοράς για την τεχνική της μυθοπλασίας ακόμα και σήμερα. Η δημιουργική γραφή θα έπρεπε να υπάρχει στις εγκύκλιες σπουδές μας. Αλλά όχι με στείρο και στεγνό τρόπο. Ο παιδαγωγικός της στόχος θα έπρεπε να είναι να διατηρήσει τη φαντασία των παιδιών ζωντανή. Να κάνει δηλαδή το αντίθετο από ό,τι κάνουν τα περισσότερα μαθήματα (και κυρίως ο τρόπος με τον οποίο διδάσκονται).

Τα «Κλεμμένα Αυτιά», του Φώτη Δούσου, κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Μικρή Σελήνη.