Η ΓΙΟΛΑΝΤΑ ΧΑΤΖΗ ΚΑΙ Ο ΠΕΤΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥΛΙΑΣ ΑΦΗΓΟΥΝΤΑΙ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ «ΜΙΚΡΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ»

Μέσα στα δεκάδες βιβλία που κυκλοφόρησαν με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης, ξεχώρισε και η σειρά των Εκδόσεων Καστανιώτη «Μικρές ελληνικές ιστορίες», που έγραψε η Γιολάντα Χατζή και εικονογράφησε ο Πέτρος Χριστούλιας. Το χαρακτηριστικό της είναι ότι απευθύνεται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας και τα φέρνει με παιγνιώδη τρόπο σε μια πρώτη επαφή με μια σειρά από ιστορικά γεγονότα που θα αργήσουν να διδαχτούν στο σχολείο. Το Τaλκ επικοινώνησε με τους δημιουργούς. Ας δούμε τι έχουν να μας πουν!

Καλησπέρα κ. Χατζή και κ. Χριστούλια. Χαίρομαι πολύ που συναντιόμαστε με αφορμή τις «Μικρές ελληνικές ιστορίες» σας. Κυρία Χατζή, πείτε μας λίγα λόγια για τη σειρά. Καταρχάς πώς την εμπνευστήκατε, σε ποιους απευθύνεται και ποιος είναι ο στόχος σας. 

Γ.Χ. Εμπνεύστηκα τη σειρά από τις διηγήσεις μου στον τετράχρονο εγγονό μου. Του έλεγα ιστορίες για τον Ρομπέν των Δασών, το Ζορό, τους Τρεις Σωματοφύλακες και άλλους ήρωες της ξένης λογοτεχνίας. Σιγά σιγά μου ήρθε η ιδέα να του διηγηθώ ιστορίες με ήρωες Έλληνες, βγαλμένες από συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα. Έτσι άρχισα να γράφω αυτές τις ιστορίες. Στη συνέχεια σκέφθηκα ότι αν άρχιζα με εμβληματικές μορφές της ελληνικής επανάστασης, το θέμα θα αποκτούσε μια επικαιρότητα. Στόχος μου είναι να γνωρίσουν τα παιδιά τους ήρωες, να μάθουν ιστορικά γεγονότα, έστω και σαν παραμύθια, με τρόπο ευχάριστο, χαρούμενο και διασκεδαστικό. Να πλουτίσουν τις γνώσεις τους και να προετοιμαστούν για τη σχολική τους θητεία. Εκτός όμως από τα ιστορικά γεγονότα προσπαθώ να εξοικειώσω τα παιδιά με ιδέες, όπως δικαιοσύνη, ανεξαρτησία, διεκδίκηση, γενναιότητα, προδοσία, πατριωτισμός, ηρωισμός, αυτοθυσία. Αυτά όμως δεν λέγονται με λόγια και διδακτισμό. Φανερώνονται μέσα από συγκεκριμένες πράξεις και ενέργειες. Μέσα από το ιστορικό γεγονός αναδεικνύεται ο πατριώτης, ο προδότης, ο θαρραλέος, ο ήρωας.

Πώς επιλέξατε τα ιστορικά γεγονότα που μετατρέψατε σε παραμύθια, ποιες ήταν οι πηγές σας και πώς, μέσα από αυτές, απομονώσατε τα σημεία που περιλάβατε στις “Μικρές ελληνικές ιστορίες”. Πείτε μας λίγα λόγια και για το γλωσσάρι που βρίσκεται στο τέλος του κάθε βιβλίου.

Γ.Χ. Επέλεξα να ξεκινήσω με ιστορικά γεγονότα που προηγούνται της επανάστασης. Πιστεύω ότι η προεπαναστατική περίοδος είναι σημαντική και είναι σωστό να καταλάβει ένα παιδί μέσα από ποιες διαδικασίες οδηγήθηκαν οι χριστιανοί ραγιάδες στην επανάσταση, ή μέσα από ποιες διαδικασίες οι έμποροι και οι Φαναριώτες βοήθησαν στην οργάνωση και χρηματοδότηση του αγώνα. Ποιες ήταν οι πηγές μου: Δεν αρκέστηκα να διαβάσω βιβλία ιστορίας, που περιέχουν απαρίθμηση και περιγραφές γεγονότων. Διάβασα μονογραφίες ειδικών ιστορικών, διδακτορικές διατριβές μελετητών που καταπιάνονται σε βάθος με πολύ συγκεκριμένα θέματα. Διάβασα ιστορικές μελέτες που βασίζονται σε ερευνητική εργασία πάνω σε τεκμήρια ιστορικών αρχείων. Το αποτέλεσμα αυτών των ιστορικών ερευνών ήταν οι πηγές μου. Ιστορικός σύμβουλος της σειράς είναι η καθηγήτρια ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και πρύτανης Παντείου εδώ και έξι μήνες, η Χριστίνα Κουλούρη. Τη συμβουλεύτηκα όχι και λίγο, πάνω σε θέματα βιβλιογραφίας, ορολογίας, ιστορικής ακρίβειας κ.α. Το Γλωσσάρι δίνει τη δυνατότητα στους γονείς, στους παππούδες και στις γιαγιάδες, που διαβάζουν τις μικρές ελληνικές ιστορίες στα παιδιά να τους εξηγήσουν θέματα που δεν χωράνε στις σελίδες του βιβλίου. Τους βοηθούν να αναπτύξουν την ιστορία με περισσότερες λεπτομέρειες. Δεν είναι όλοι οι γονείς και όλοι οι παππούδες φιλόλογοι ή ιστορικοί για να έχουν έτοιμες απαντήσεις στα ατέλειωτα “γιατί;” των παιδιών.

Το ξεχωριστό στοιχείο των βιβλίων είναι πως μέσα στην αφήγηση, όχι κειμενικά, αλλά εικονογραφικά, εντάσσονται, συμβιώνοντας με τους ανθρώπους, και ζώα! Ποιος είχε την ιδέα και ποιον σκοπό εξυπηρετεί;  

Π.Χ. Ήταν κοινό ζητούμενο να μη φοβηθούμε τη σοβαρότητα του θέματος και να βάλουμε το παιδί στα γεγονότα με χαρά, χρώμα και χιούμορ. Η ιδέα των ζωόμορφων χαρακτήρων ‒που δεν επηρεάζουν τη βασική αφήγηση‒ μου προέκυψε όταν ξεκίνησα να σκέφτομαι πώς θα βοηθήσει η εικόνα να επικοινωνηθεί ένα δύσκολο ιστορικό θέμα σε παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας. Με προβλημάτισε αρχικά πώς θα αποφύγω τα χοντροκομμένα, εύκολα στερεότυπα, οπότε προχώρησα μοιράζοντας προσεκτικά τους ζωόμορφους χαρακτήρες και στα δύο στρατόπεδα, με μοναδικό κριτήριο τη διακόσμηση με αστείες πινελιές του στυλιζαρισμένου σύμπαντος που κατασκεύαζα. Ποτέ δεν παίρνουν πρωταγωνιστικό ρόλο, αλλά πλαισιώνουν τους κύριους ήρωες που δεν είναι ποτέ ζώα. Σε αυτή την κατηγορία βιβλίων η εικονογράφηση παίζει σημαντικό ρόλο και θεώρησα είχα την ευθύνη να προτείνω έναν τρόπο να περάσει το κείμενο, όσο καλοφτιαγμένο και απλοποιημένο κι αν ήταν, στο κοινό που θέλαμε να απευθυνθούμε. Χαίρομαι που οι υπόλοιποι συντελεστές όχι μόνο δεν αντέδρασαν, αλλά ενθουσιάστηκαν και ανυπομονώ κάθε φορά για την αντίδραση όταν στέλνω τα προσχέδια των εικόνων.

Θα ήθελα λίγα λόγια για το καθένα από τα τέσσερα πρώτα βιβλία!

Γ.Χ. Η μικρή ελληνική ιστορία του Ρήγα Φεραίου δεν είναι η βιογραφία του. Είναι μια συγκεκριμένη περίοδος της ζωής του. Η εγκατάστασή του στη Βιέννη, η επαναστατική του δράση, η προδοσία και η κατάληξη. Μέσα από αυτή την ιστορία ήθελα να αναδείξω έναν ελεύθερο άνθρωπο. Για τους Σουλιώτες και τον Αλή Πασά, επέλεξα ένα πραγματικό ιστορικό γεγονός που εκτυλίσσεται πριν από την Επανάσταση. Η ιστορία της αναμέτρησης του Λάμπρου Τζαβέλα, του αρχηγού των Σουλιωτών, με τον Αλή. Μέσα από αυτή, αναδεικνύεται ο πατριώτης, αλλά και ένας γενναίος πολεμιστής.  Στη μικρή ελληνική ιστορία των Κλεφτών και των Αρματολών, έπρεπε να επινοήσω ένα γεγονός που να εξηγεί την καταπίεση των χριστιανών ραγιάδων από το οθωμανικό φορολογικό σύστημα και τις αυθαιρεσίες των πασάδων. Έτσι ξεκινώ με τη σκηνή στο δικαστήριο, την απολογία του ραγιά και την αναλγησία του δικαστή, για να καταλήξω στον εξαναγκασμό του φτωχού υπήκοου στην κλεφτουριά αλλά και τη συναλλαγή του με το καθεστώς.  Η μικρή ελληνική ιστορία της Φιλικής Εταιρείας αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα. Ως οικονομική ιστορία: η οικονομική ανάπτυξη των εμπόρων της διασποράς. Ως πολιτική ιστορία: Οι πολιτικές συνθήκες της εποχής, η συμμαχία των Ευρωπαίων ηγεμόνων, τα εθνικιστικά επαναστατικά κινήματα, και οι μυστικές οργανώσεις. Ως πολεμική ιστορία: η επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, η μάχη στο Δραγατσάνι και η ήττα.
Π.Χ. Εγώ θα σας πω κάποια από τα πιο ξεχωριστά εικονογραφικά τους σημεία… Στον Ρήγα ένα εύρημα που με ικανοποίησε ήταν στο σημείο που το κείμενο έλεγε ότι στέλνει μηνύματα σε όλη την αυτοκρατορία. Εκεί σκέφτηκα μια σκηνή στο παράθυρο του σπιτιού του Ρήγα από όπου αφήνει ταχυδρομικά περιστέρια με γράμματα στα ράμφη, ενώ ο προδότης σκαρφαλωμένος σε ένα δέντρο με μια απόχη περιμένει να παγιδέψει ένα. Τα περιστέρια χρησιμοποιήθηκαν μετά και στο κλείσιμο και στο εξώφυλλο.  Στους Σουλιώτες και τον Αλή Πασά, διασκέδασα προσπαθώντας να δώσω μια εντύπωση της βλάστησης των ελληνικών βουνών που με οδήγησε και σε μια χρωματική παλέτα για το βιβλίο. Στη Φιλική Εταιρεία διασκέδασα πολύ με τις φιγούρες των τριών φιλικών και αγαπημένη μου σκηνή είναι όταν, ο καθένας με τον χαρακτήρα του, προσπαθεί να ησυχάσει τον ενθουσιασμένο νέο μυημένο, που λιοντάρι όπως είναι, το αίμα του βράζει λίγο παραπάνω. Στους Κλέφτες και Αρματολούς υπάρχει μια σκηνή που είναι καθαρή αναφορά στον στερεοτυπικό μύθο του Ρομπέν των Δασών. Στο περιθώριο της σκηνής, μια νεαρή χανούμισσα λαγουδίνα που ξεπροβάλλει μέσα από μια άμαξα, γλυκοκοιτάζει έναν λαγό κλέφτη σε πρώτο πλάνο. Η ιστορία τους, αν κάποιος παρατηρήσει αρκετά, έχει και συνέχεια.

Ποια βιβλία θα συμπληρώσουν τη σειρά και έχουμε να περιμένουμε το επόμενο χρονικό διάστημα; Γιατί τα τέσσερα πρώτα βιβλία που έχω στα χέρια μου είναι ουσιαστικά το προοίμιο της Επανάστασης…  Ήδη όταν το κοινό μας θα διαβάζει αυτές τις γραμμές θα βρίσκονται στα βιβλιοπωλεία και η Μπουμπουλίνα και ο Αθανάσιος Διάκος. 

Γ.Χ. Συνεχίζουμε με ήρωες που αναδείχτηκαν στην επανάσταση, όπως ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Μιαούλης, ο Κανάρης και άλλοι. Ωστόσο, η Επανάσταση δεν ολοκληρώθηκε μόνο με μάχες και ναυμαχίες. Είναι πολύ σημαντικό να έρθουν σε επαφή τα παιδιά με πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Αυτό είναι μια πρόκληση, να γράψω δηλαδή την πολιτική εξέλιξη του αγώνα. Θα τα καταφέρω; Θα δείξει!

Τέλος, μια ευχή ή μια σκέψη για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση, που μας βρίσκουν εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι φανταζόμασταν… 

Γ.Χ. Εύχομαι στο εξής να γίνονται πράγματα ουσιαστικά που προάγουν τη γνώση και τον πολιτισμό. Που δίνουν τη δυνατότητα σε όλους τους ανθρώπους του κόσμου να έχουν πρόσβαση στη μάθηση και στην εκπαίδευση.
Π.Χ. Εύχομαι να μην αφήσουμε τις προκλήσεις του παρόντος να μας κάνουν να ξεχάσουμε τη σημασία αυτών των τρομερών γεγονότων που οδήγησαν στην ανεξαρτησία μας. Δεν ξέρω αν η επαναστατικότητα εκείνης της περιόδου επιβιώνει στην εποχή μας αλλά σίγουρα υπάρχουν αρκετά πράγματα για τα οποία μπορούμε και πρέπει να παλέψουμε και να διεκδικήσουμε.

H σειρά «Μικρές ελληνικές ιστορίες», σε κείμενα της Γιολάντας Χατζή και εικονογράφηση του Πέτρου Χριστούλια, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.

ΓΙΟΛΑΝΤΑ ΧΑΤΖΗ

H Γιολάντα Χατζή σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Τμήμα Ελληνικής και Γαλλικής Φιλολογίας και δίδαξε γαλλική γλώσσα, ιστορία και λογοτεχνία στην Ελληνογαλλική Σχολή Ουρσουλινών. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου La Sapienza της Ρώμης, Τμήμα Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας και εργάστηκε ως Επιστημονική Υπεύθυνη του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας.