ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «1821. ΕΝΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΤΑΞΙΔΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ»

0

Η Μάρω Βασιλειάδου, δημοσιογράφος στην Καθημερινή, έγραψε το 1821-Ένα εικονογραφημένο ταξίδι προς την ελευθερία, με συνοδοιπόρους της τη Θέντα Μιμηλάκη, που έδωσε μαγευτική μορφή στο κείμενο και ζωντάνεψε πρόσωπα και καταστάσεις με την ιδιαίτερη ματιά της, τον καθηγητή Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Ηλία Κολοβό, που είχε την επιστημονική επιμέλεια, και τις Εκδόσεις Διόπτρα, που εξέδωσαν αυτό το εξαιρετικό ιστορικό βιβλίο. Οι δημιουργοί καλούν μικρούς και μεγάλους να δούμε αλλιώς τον κόσμο του 1821 και να συνεχίσουμε το ταξίδι της φλογερής ιδέας της ελευθερίας που ξεκίνησε τότε.

Όπως λέει η συγγραφέας, όλα ξεκίνησαν καθώς σκάλιζε τη βιβλιοθήκη της. Άνοιξε μια πόρτα στο παρελθόν και συνάντησε –σαν να ‘χαν πάλι αποκτήσει σάρκα και οστά– όλους τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης, όλους τους προγόνους μας. Αποφάσισε, λοιπόν, να γράψει για ένα ταξίδι που ξεκίνησε από τον Ρήγα Βελεστινλή και έφτασε ως τον Ιωάννη Καποδίστρια, για μια πορεία που ξεκίνησε από ιδέες, ποιήματα και ελπίδες και έφτασε στη δημιουργία ενός καινούργιου κράτους, μικρού και φτωχού μεν, παρόντος, δε, στον ευρωπαϊκό χάρτη. Στόχος της, όπως και του επιστημονικού της συνεργάτη κ. Κολοβού, ήταν να προσελκύσουν τα παιδιά και τους νέους, ώστε να γνωρίσουν αυτή την περιπέτεια του ελληνικού έθνους, που εμπεριείχε όλα τα χαρακτηριστικά της νιότης –ενθουσιασμό, τόλμη και όνειρα– με λόγια λίγα και καλά. Και τα κατάφεραν· άριστα!

Πριν από την Επανάσταση

Το ταξίδι ξεκινάει από τη γνωριμία μας με τις μεγάλες Αυτοκρατορίες του 19ου αιώνα, την Οθωμανική, την Αψβουργική και τη Ρωσική, που άρχισαν να αμφισβητούνται από τις ιδέες του Διαφωτισμού. Ενάντια στους Οθωμανούς, άλλωστε, επαναστάτησαν οι Ρωμιοί, ενώ κεντρικό ρόλο στην Επανάσταση έπαιξαν με τη στάση τους (ουσιαστικά δεν στήριξαν τους υπόδουλους Έλληνες, που είχαν μεγάλες προσδοκίες) και οι Κεντροευρωπαίοι και οι Ρώσοι.

Έπειτα, γνωρίζουμε τον Ρήγα και τα επαναστατικά του σχέδια, που έθεσαν γερά θεμέλια σε όσα πέτυχαν οι Έλληνες είκοσι τριάντα χρόνια μετά τον θάνατό του, αλλά και το  επαναστατικό πείραμα των Επτανήσων. Ακολουθεί το κεφάλαιο Φιλική Εταιρεία, με τον σπουδαίο Αλέξανδρο Υψηλάντη και τους συνεργάτες του Εμμανουήλ Ξάνθο, Νικόλαο Σκουφά, Αθανάσιο Τσακάλωφ, Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο και Γρηγόριο Δικαίο (τον γνωστό μας Παπαφλέσσα), ενώ επόμενος σταθμός μας είναι η Κωνσταντινούπολη, με τις συνοικίες της, και πιο γνωστή απ’ όλες το Φανάρι.

Σειρά έχει η ναυτιλία, τόσο ισχυρή στις αρχές του 19ου αιώνα, ώστε μπόρεσε να βοηθήσει στην έκβαση της επανάστασης τόσο οικονομικά, όσο και χάρη στη μετατροπή των εμπορικών πλοίων σε πολεμικά και στη δύναμη και στις ικανότητες των έμπειρων καπεταναίων. Έπειτα, συναντάμε τις διάφορες σημαίες, τα πανιά εκείνα που μετετράπησαν σε πολεμικά σύμβολα και ανέμιζαν μπροστά τους οι εξεγερμένοι. Κι έπειτα τη δημοτική ποίηση, τα κλέφτικα τραγούδια, γεμάτα θαυμαστές ιστορίες για τα κατορθώματα των παλικαριών που ζούσαν στα βουνά και ετοιμάζονταν να διώξουν τον τουρκικό ζυγό. Η ποίηση, όμως, δεν ήταν μόνο λαϊκή: Οι αναγνώστες γνωρίζουν τον Ανδρέα Κάλβο και τον Διονύσιο Σολωμό, δυο σπουδαίους λογοτέχνες που έγραψαν σπουδαία ποιήματα (Ωδές, Ύμνος εις την Ελευθερίαν, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι) για τον αγώνα των Ελλήνων.

Πού βρίσκονταν, όμως, πριν από την Επανάσταση οι γυναίκες; Προφανώς, δεν είχαν τη δυνατότητα, λόγω της θέσης τους και των στερεοτύπων που τις συνόδευαν, να διαδραματίσουν ρόλους  σημαντικούς όσο αυτοί των ανδρών, όμως υπήρξαν και σημαντικές εξαιρέσεις, που δεν περιορίστηκαν στο κέντημα, στο ράψιμο, στο πλέξιμο και στις δουλειές του σπιτιού, αλλά μορφώθηκαν και βοήθησαν να προετοιμαστεί ο ξεσηκωμός και να ενημερωθούν οι Ευρωπαίοι για τον ελληνικό αγώνα. Αυτές ήταν ορισμένες από τις Φαναριώτισσες, αλλά και η Ελισάβετ Υψηλάντη (μητέρα του Αλέξανδρου, του Δημήτριου και του Νικόλαου), η Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου και η Ευανθία Καΐρη.

Η ώρα της Επανάστασης 

Τα πάντα είναι πλέον έτοιμα. Τα δόντια τρίζουν και τα σπαθιά τροχίζουν. Έχει έρθει η ώρα της Επανάστασης. Οι αγωνιστές δεν έχουν τακτικό στρατό, αλλά γνωρίζουν κλεφτοπόλεμο και έχουν τα πολύτιμα όπλα τους στα χέρια τους. Η συνέχεια του βιβλίου μας ταξιδεύει καταρχάς στη Βοστίτσα (σημερινό Αίγιο) και στην Τριπολιτσά (σημερινή Τρίπολη), στην Καλαμάτα, στην Κορώνη, στη Μεθώνη, στην Πύλο, στο Ναύπλιο, στη Μονεμβασιά, στην Πάτρα, στο Άργος. Ο Μοριάς τραντάζεται και στα τέλη Μαρτίου σηκώνονται σχεδόν ταυτόχρονα τα λάβαρα του ξεσηκωμού, με κορυφαίο οπλαρχηγό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.

Τον Μοριά ακολουθεί η Ρούμελη: Γίνονται μάχες και πολιορκίες σε Σάλωνα, Λιδωρίκι, Ταλάντι, Θήβα, Βασιλικά… Ο Αθανάσιος Διάκος υψώνει το λάβαρο της Επανάστασης στη Λιβαδειά, πριν χάσει τη ζωή του στην Αλαμάνα. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ο Γιάννης Γκούρας σταματούν τον Ομέρ Βρυώνη στο Χάνι της Γραβιάς. Την ηπειρωτική Ελλάδα ακολουθούν τα νησιά, με πρώτα την Ύδρα, τις Σπέτσες και τα Ψαρά, μα και τη Σάμο και τη Σαντορίνη. Στην Κρήτη, αλλά και στη Μακεδονία, η επανάσταση δεν ριζώνει και όσοι εξεγείρονται αντιμετωπίζονται άμεσα και με μεγάλη σκληρότητα.

Ιδιαίτερη μνεία δίνεται στις ελάχιστες γυναίκες πρωταγωνίστριες του Αγώνα: Η Μαντώ Μαυρογένους, η Δόμνα Βισβίζη και φυσικά η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα ξεχώρισαν και έγραψαν το όνομά τους στις σελίδες της ιστορίας. Ιδιαίτερη μνεία δίνεται και στους Φιλέλληνες, τους Ευρωπαίους εκείνους που από την αρχή ως το τέλος της επανάστασης βρέθηκαν με την ψυχή ή/και με το σώμα τους στο πλευρό των Ελλήνων, με ορισμένους, όπως τον Άγγλο Τζορτζ Μπάιρον, γνωστό μας μάλλον ως λόρδο Βύρωνα, να θυσιάζουν ως και τη ζωή τους για τον αγώνα.

Από το 1822 έως το 1827

Μετά την άλωση της Τριπολιτσάς, γεννιέται ένα νέο κράτος, η Ελλάδα, στο χωριό Πιάδα (σημερινή Νέα Επίδαυρος). Στην Α’ Εθνοσυνέλευση, μια επαναστατική κυβέρνηση, παρά τις διαφωνίες, ορίζει με ενθουσιασμό πρωθυπουργό και μινίστρους, ενώ ψηφίζει και Σύνταγμα. Φυσικά, τίποτα δεν έχει τελειώσει. Ακολουθούν σπουδαία γεγονότα, όπως η μάχη στα Δερβενάκια, η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη στη Χίο, οι αγώνες του Ανδρέα Μιαούλη στη θάλασσα, αλλά και καταστροφές, όπως αυτές των Κυδωνιών και των Ψαρών, η σφαγή της Χίου και η ήττα στο Πέτα. Μεταξύ 1823 και 1825, μάλιστα, ξεσπάει εμφύλιος πόλεμος, μεταξύ των Ελλήνων, με γνωστότερο θύμα του τον Οδυσσέα Ανδρούτσο.

Το Μεσολόγγι έχει τη δική του ξεχωριστή θέση στον αγώνα. Λόγω της κομβικής της θέσης και της αντίστασής της, η πόλη πολιορκείται τρεις φορές, με την τελευταία, αυτή του 1826, να έχει τραγική κατάληξη, την περίφημη και γενναία έξοδο με τους χιλιάδες νεκρούς. Όσο για την Αθήνα; Ναι μεν δεν είχε έρθει ακόμα η ώρα της να γίνει πρωτεύουσα, όμως είναι μια σημαντική πόλη που παραμένει σύμβολο του αρχαιοελληνικού πολιτισμού και είχε μεγάλη αξία. Πολλές πληροφορίες μάς δίνει ο Ιωάννης Μακρυγιάννης στα Απομνημονεύματά του. Η πολιορκία της Ακρόπολης, το 1826, οδήγησε στην οργάνωση των δυνάμεων στην Αττική, με μπροστάρη τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, που συγκέντρωσε ένα τεράστιο στράτευμα, μα έχασε άδοξα τη ζωή του λίγο πριν από την τελική μάχη του Αναλάτου, όπου ο ελληνικός στρατός ηττήθηκε κατά κράτος.

Όλα έμοιαζαν χαμένα, μέχρι την καθοριστική ναυμαχία του Ναβαρίνου, το 1827. Τότε πλέον, τρομοκρατημένες μάλλον μπροστά στη σύμπραξη Τούρκων και Αιγυπτίων, ανέλαβαν δράση οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, με πρωτοβουλία της Μεγάλης Βρετανίας. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, λοιπόν, όπως έμειναν γνωστές, η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία, και ο συμμαχικός στόλος αναχαίτισαν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο και έσωσαν την Ελληνική Επανάσταση λίγο πριν χαθεί.

Τα θεμέλια του νεογέννητου κράτους

Το 1821-Ένα εικονογραφημένο ταξίδι προς την ελευθερία κλείνει μιλώντας στα παιδιά για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, με τα περιορισμένα σύνορα, για την πρώτη του πρωτεύουσα, το Ναύπλιο, για τον πρώτο κυβερνήτη, τον Ιωάννη Καποδίστρια, που προσπάθησε να δημιουργήσει ένα σύγχρονο κράτος, παρά τις όποιες δυσκολίες και το πλήρωσε τελικά με τη ζωή του, για την πρώτη Βουλή, το Βουλευτήριο, για τα πρώτα σχολεία, για το μεγάλο ορφανοτροφείο, για το πρώτο ελληνικό νόμισμα, για τα Συντάγματα και για τις Εθνοσυνελεύσεις.

Κατά την ταπεινή μου γνώμη, η συγγραφέας κάνει μια εξαιρετική διαδρομή σε όλα όσα συνέβησαν λίγο πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος της Επανάστασης, με κείμενο μεστό και κατανοητό, που όμως καταφέρνει να συμπυκνώσει δεκάδες πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις, με αρωγό της και τις εικόνες της Θέντας Μιμηλάκη, που συμπληρώνουν τις λέξεις και εντυπωσιάζουν τους αναγνώστες. Ο γιος μου, δεκατριών ετών, ξεκοκάλισε το βιβλίο μόνος του σε δυο μέρες (έχει, άλλωστε, λατρεία στην ιστορία). Με την κόρη μου, δέκα μισό ετών, το διαβάζουμε μαζί σιγά σιγά. Είναι εξαιρετικό εργαλείο και για τη σχολική τάξη, αλλά και για τις (μελλοντικές) σχολικές γιορτές. Με τις εικόνες και τους χάρτες του, το βιβλίο μας μεταφέρει σε έναν κόσμο που υπήρξε πριν από διακόσια χρόνια και μας περιγράφει τα πιο σημαντικά γεγονότα. Όλοι μαζί, ταξιδεύουμε στην ιστορία και τη γεωγραφία για να συναντήσουμε τα πρόσωπα και τις ιδέες εκείνων που οραματίστηκαν την Ελλάδα ως ελεύθερο κράτος και κατάφεραν να κάνουν το όνειρό τους πραγματικότητα. Καλή ανάγνωση!

Το βιβλίο της Μάρως Βασιλειάδου 1821-Ένα εικονογραφημένο ταξίδι προς την ελευθερία  κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα.