ΠΡΩΤΗ ΤΑΞΗ: ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΤΡΑΥΛΙΖΕΙ

0

Η μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό συνεπάγεται σημαντικές αλλαγές στη ζωή του παιδιού: νέο σχολικό περιβάλλον, νέα πρόσωπα, πιο απαιτητικό και κουραστικό ωράριο, διαφορετικός τρόπος διδασκαλίας και μελέτης παράλληλα με νέες εξωσχολικές δραστηριότητες. Η προσμονή των παιδιών να φοιτήσουν στο “μεγάλο σχολείο” τελειώνει σε λίγες μέρες και η ανησυχία των γονιών πιθανώς κορυφώνεται. Ανησυχία για την ετοιμότητά τους να υποστηρίξουν κατάλληλα το παιδί τους και για την ετοιμότητα του παιδιού να διαχειριστεί τις προκλήσεις του νέου και διαφορετικού. Το «πρωτάκι» που τραυλίζει δεν είναι διαφορετικό από τα άλλα «πρωτάκια», ούτε έχει γονείς με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Αλλαγές ωστόσο, σαν και αυτές που περιγράψαμε παραπάνω, δημιουργούν εύλογη ανησυχία στους γονείς για την πιθανή επιδείνωση ή επανεμφάνιση του τραυλισμού. Πόσο μεγάλος είναι όμως ο κίνδυνος της επιδείνωσης; Ποια παιδιά μπορεί να είναι περισσότερο ευάλωτα και τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

Η πολυπαραγοντική φύση του τραυλισμού δημιουργεί προκλήσεις στο «πρωτάκι» που τραυλίζει

Γνωρίζουμε ότι ο τραυλισμός είναι μια πολυπαραγοντική διαταραχή, αποτέλεσμα της συνέργειας οργανικών, γλωσσικών, ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Οι οργανικοί και γλωσσικοί παράγοντες εξηγούν καλύτερα γιατί ένα παιδί ξεκινά να τραυλίζει, ενώ οι ψυχολογικοί και περιβαλλοντικοί ερμηνεύουν καλύτερα γιατί ένα παιδί συνεχίζει να τραυλίζει. Η μετάβαση από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό συνεπάγεται αλλαγή στους περιβαλλοντικούς παράγοντες και πιθανώς στους ψυχολογικούς. Επομένως, ένα παιδί δεν κινδυνεύει να αποκτήσει τραυλισμό επειδή πηγαίνει στην πρώτη τάξη αλλά η αλλαγή αυτή μπορεί να ενεργοποιήσει την πιθανή εγγενή, οργανική προδιάθεση του παιδιού να εμφανίσει μια διαταραχή στη ροή της ομιλίας. Μπορεί επίσης, να επιδεινώσει μια δυσκολία που ήδη υπάρχει και εμφανίζεται σταθερά ή περιοδικά, σε ήπιο ή μεγαλύτερο βαθμό. Το παιδί που τραυλίζει ή το παιδί με προδιάθεση στο τραυλισμό έχει τον ίδιο κίνδυνο επιδείνωσης του τραυλισμού πηγαίνοντας στην πρώτη με τον κίνδυνο που μπορεί να επιφέρει οποιαδήποτε άλλη σημαντική περιβαλλοντική αλλαγή στη ζωή του.

Τραυλισμός και σχολική ετοιμότητα

Ένας σημαντικός παράγων που μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο επανεμφάνισης ή επιδείνωσης του τραυλισμού στην πρώτη τάξη είναι η σχολική ετοιμότητα. Η ετοιμότητα δηλαδή του παιδιού, σε γνωστικό και γλωσσικό επίπεδο, να δεχθεί διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής. Στην ηλικία των 6 χρόνων έχει πλέον ολοκληρωθεί η ανάπτυξη του γλωσσικού συστήματος και το παιδί έχει κατακτήσει τις γλωσσικές δεξιότητες που απαιτούνται για την μετάβαση από τον προφορικό στο γραπτό λόγο. Οι έρευνες μας δείχνουν ότι ελλείμματα στη γλωσσική ανάπτυξη επηρεάζουν την ικανότητα του παιδιού να μιλά με καλή ροή ομιλίας, δηλαδή με ομιλία χωρίς τραυλισμό. Ταυτόχρονα δυσκολεύουν την εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης, φορτίζοντας συναισθηματικά το παιδί. Επομένως, το παιδί που τραυλίζει και αρχίζει την πρώτη τάξη χωρίς να έχει ολοκληρώσει την ανάπτυξη του γλωσσικού του συστήματος έχει μεγαλύτερο κίνδυνο επανεμφάνισης ή επιδείνωσης του τραυλισμού για γλωσσικούς και ψυχολογικούς λόγους. Σε αυτή την περίπτωση η λογοθεραπεία για την αποκατάσταση των γλωσσικών δυσκολιών είναι άμεση ανάγκη και θα πρέπει να ξεκινά ταυτόχρονα με την φοίτηση στην πρώτη τάξη αν όχι πριν.

Ο ρόλος της ιδιοσυγκρασίας

Η συστηματική και σταδιακή προετοιμασία του παιδιού για το βήμα του  «μεγάλου σχολείου» βοηθά ώστε η μετάβαση στην πρώτη τάξη να γίνει χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις. Η επίσκεψη του παιδιού συνοδεία των γονιών στον χώρο του νέου σχολείου, η γνωριμία με τον δάσκαλο ή τη δασκάλα και τους μελλοντικούς συμμαθητές, η έκθεση του παιδιού στο περιεχόμενο της νέας σχολικής ζωής μέσα από τις αναλυτικές περιγραφές των γονέων, βοηθά το παιδί να «γνωρίσει» τη ζωή στην πρώτη και να είναι προετοιμασμένο για αυτό που θα βιώσει το αρχικό διάστημα. Ωστόσο, υπάρχουν παιδιά που αλλάζουν δύσκολα καθημερινές συνήθειες. Παιδιά που επιδεικνύουν ανελαστική συμπεριφορά και δυσκολία προσαρμογής στο νέο και διαφορετικό. Παιδιά που αντιδρούν έντονα όταν κάτι γίνεται διαφορετικά από αυτό που θέλουν ή έχουν στο μυαλό τους και που διεγείρονται υπερβολικά, δυσανάλογα με το γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση. Παιδιά με υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό τους που αναζητούν την επιβράβευση και την αποδοχή των άλλων ή παιδιά ιδιαίτερα ευαίσθητα και ευάλωτα. Χαρακτηριστικά στην ιδιοσυγκρασία ενός παιδιού, όπως αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω, ασκούν πιέσεις στη ροή της ομιλίας και δυσκολεύουν τη σχολική προσαρμογή. Ανάλογα με τον βαθμό των ιδιαίτερων ιδιοσυγκρασιακών χαρακτηριστικών και την επίδρασή τους στη λειτουργικότητα του παιδιού, θέματα ιδιοσυγκρασίας μπορεί να παίζουν μικρότερο ή μεγαλύτερο ρόλο στη μετάβαση στην πρώτη τάξη  του παιδιού που τραυλίζει. Ορισμένες φορές συμβουλευτική ή και θεραπεία για την πρόληψη πιθανών συνεπειών και την ομαλή ένταξη, είναι απαραίτητες.

Η ψυχική ανθεκτικότητα κλειδί για την ομαλή μετάβαση

Η δημιουργία ιδιαίτερων, αφύσικων συνθηκών περιβάλλοντος ή επικοινωνίας, η «αποστείρωση» του περιβάλλοντος από παράγοντες που μπορούν να δημιουργούν πιέσεις με στόχο την καλή ροή ομιλίας του παιδιού, δεν είναι λύση. Αντιθέτως, η ενίσχυση και υποστήριξη του παιδιού να αναπτύξει και να αξιοποιήσει τις ιδιαίτερες δυνάμεις που απαιτούνται για να διαχειρίζεται τις επικοινωνιακές, τις κοινωνικές και μαθησιακές απαιτήσεις του περιβάλλοντος στο οποίο ζει, μπορεί να οδηγήσει σε ελεγχόμενη ροή ομιλίας στο φυσικό περιβάλλον. Το παιδί μπορεί επίσης να μάθει να χρησιμοποιεί εργαλεία που το υποστηρίζουν να διαχειρίζεται τη ροή της ομιλίας του και τις επικοινωνιακές προκλήσεις των απαιτητικών περιβαλλόντων, όπως αυτό της τάξης ή της ομάδας ομηλίκων. Παράλληλα, μέσα από κατάλληλα επιλεγμένα θεραπευτικά προγράμματα ενισχύεται η ανθεκτικότητά του στις κρίσεις των άλλων ή στις πιθανές δυσκολίες και αποτυχίες που αντιμετωπίζει. Προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της ανθεκτικότητας είναι για παράδειγμα η στρατηγική της συστηματικής επιβράβευσης. Το «πρωτάκι» που τραυλίζει, επιβραβευόμενο από τους γονείς συστηματικά για τα θετικά στοιχεία της προσωπικότητάς του και για τα καθημερινά του επιτεύγματα, ενισχύεται να διαχειριστεί τις προκλήσεις του νέου σχολικού περιβάλλοντος. Η αύξηση της αυτοπεποίθησης μέσω της συστηματικής επιβράβευσης κάνει το παιδί λιγότερο ευάλωτο στον τραυλισμό και στα πιθανά σχόλια των άλλων παιδιών για την ομιλία του.

Ο κίνδυνος του χρόνιου τραυλισμού και η ανάγκη εξειδικευμένης παρέμβασης

Για το παιδί που τραυλίζει από μικρό, η μετάβαση από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό συμπίπτει χρονικά με την περίοδο που ο τραυλισμός εξελίσσεται σε μια χρόνια δυσκολία. Το «πρωτάκι» που τραυλίζει, ακόμα και αν έχει κάνει λογοθεραπεία στο παρελθόν, έχει πολλά να ωφεληθεί από μια εξειδικευμένη λογοθεραπευτική παρέμβαση, ειδικά στο νέο ξεκίνημα. Ακόμα και στην περίπτωση που ο τραυλισμός τείνει να γίνει μια χρόνια δυσκολία, η θεραπεία μπορεί να αποτρέψει την εξέλιξή του σε πιο σύνθετα και περίπλοκα στάδια της διαταραχής. Μπορεί να υποστηρίξει το παιδί να διαχειρίζεται την ομιλία του και την επικοινωνία του αποτελεσματικά. Μπορεί να οδηγήσει το παιδί να κάνει όλα όσα θα έκανε στο σχολείο και στη ζωή του αν δεν τραύλιζε, αδρανοποιώντας με αυτό τον τρόπο τη διαταραχή του τραυλισμού και αφήνοντας ακέραια τη λειτουργικότητά του. Στο ΚΕΘΤ υποστηρίζουμε το «πρωτάκι» που τραυλίζει και τους γονείς του με κατάλληλα, εξειδικευμένα προγράμματα διερεύνησης και θεραπείας, για αυτή την ηλικία. Δημιουργούμε θεραπευτικές συμμαχίες με τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς με αρχηγό το παιδί. Ενδυναμώνουμε τους γονείς, που γνωρίζουν το παιδί τους καλύτερα από οποιονδήποτε ειδικό, να γίνουν φορείς μιας σημαντικής αλλαγής στη ροή της ομιλίας του, την ψυχολογία και την επικοινωνία του.

Ο Γιώργος Φούρλας είναι λογοθεραπευτής–εξειδικευμένος θεραπευτής τραυλισμού, διευθυντής Κέντρου Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού https://www.travlismos.gr