ANTRI SNER MAGNASON: ΑΓΑΠΗ ΕΠΙ ΦΙΛΙΑ ΣΤΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ ΘΑ ΣΩΣΟΥΝ ΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΜΑΣ

0

Ο δημοφιλής Ισλανδός συγγραφέας Andri Snær Magnason [Αντρί Σνερ Μάγκνασον] επισκέπτεται αυτό τον μήνα την Αθήνα. Λίγο πριν από τη διάλεξή του, συζητήσαμε μαζί του για τα βιβλία του, την πολιτική, τις οικολογικές του ανησυχίες και το μέλλον του πλανήτη μας.

Ο Andri Snær Magnason γεννήθηκε το 1973. Η γυναίκα του είναι νοσοκόμα και έχουν τέσσερα παιδιά ηλικίας από 10 έως 21 ετών και έναν σκύλο. Η μεγαλύτερη αδελφή του είναι νευροχειρουργός. Ο ίδιος γνώριζε πως ποτέ δεν θα κατάφερνε κάτι τέτοιο κι έτσι αποφάσισε να πάρει το ρίσκο του και να γράψει. Ακόμα κι αν αποτύγχανε, τουλάχιστον το ένα από τα αδέλφια θα ήταν επιτυχημένο, χαριτολογεί. Θα ήθελε, ίσως, να έχει γίνει αρχιτέκτονας ή εικαστικός ή κινηματογραφιστής, αλλά η γραφή, για έναν δεκαοχτάχρονο άνθρωπο που αγαπάει τις Ιδέες, ήταν ο πιο εύκολος δρόμος. Τι χρειάζεσαι, άλλωστε, για να γράψεις πέραν των ιδεών, ενός μολυβιού κι ενός χαρτιού; Ο Andri γράφει ποίηση, λογοτεχνία, θέατρο και βιβλία για παιδιά. Ξεκίνησε πολύ νωρίς. Στα 23 του είχε ήδη εκδώσει τρία βιβλία, η ποιητική του συλλογή ήταν best seller και ζούσε από τη συγγραφή. Σήμερα, 22 χρόνια και αρκετά βιβλία μετά, ταξιδεύει πολύ, τόσο εντός της χώρας του, της Ισλανδίας, όσο και παντού στον κόσμο, χάρη στα project με τα οποία ασχολείται.

Θυμάται ότι το πρώτο κείμενο που έγραψε ήταν ένα ποίημα. Το έστειλε σε έναν σχολικό διαγωνισμό, αλλά δεν κέρδισε. Ξέρετε γιατί; Διότι τα μέλη της επιτροπής, χωρίς βέβαια να μπορούν καν να υποθέσουν πού το είχε βρει, ήταν σίγουροι πως το ποίημα ήταν κλεμμένο. Ο Andri, προφανώς, γέμισε με υπερηφάνεια όταν το άκουσε αυτό. Μα να έχουν θεωρήσει πως το είχε γράψει ένας αληθινός ποιητής;

Τότε ξεκίνησε να συγγράφει μικρές παράξενες ιστορίες. Η πρώτη αφορούσε έναν χαρακτήρα παγιδευμένο μέσα σε μια ιστορία και τρομοκρατημένο από τον κακό συγγραφέα του. Μια άλλη ήταν για έναν ναυτικό που αιχμαλωτίζει μια γοργόνα, αλλά το σμίξιμό τους είναι απογοητευτικό. Αυτός, παραξενεμένος, βρίσκει… χαβιάρι στον νεροχύτη της κουζίνας, ενώ εκείνη, επίσης παραξενεμένη, τον ρωτάει αν δεν έχει ξανακάνει ποτέ του έρωτα και του ζητάει να γονιμοποιήσει τα… αυγά της!

Λίγο αργότερα, ο Andri πέρασε στην παιδική λογοτεχνία! “Τα παιδιά του Γαλάζιου Πλανήτη” (εκδόσεις Πατάκη) ήταν το πρώτο παιδικό βιβλίο που πήρε το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ισλανδίας και εκδόθηκε σε 30 χώρες. Κέρδισε επίσης τον Έπαινο Γιάνους Κόρτσακ και το Βραβείο Παιδικού Βιβλίου Δυτικής Σκανδιναβίας. Είναι μια ιστορία που λαμβάνει χώρα σε έναν φανταστικό κόσμο που κατοικείται μόνο από παιδιά. Παιδιά που δεν μεγαλώνουν ποτέ. Παιδιά που ζουν χωρίς Τεχνολογία. Μέχρι που μια μέρα, στον πλανήτη φτάνει ένας παράξενος ενήλικας, που τους υπόσχεται ότι θα κάνει τη ζωή τους εκατό φορές πιο αστεία. Αυτό, όμως, έχει καταστροφικές συνέπειες. Για να γράψει αυτή την παραβολή, ο Andri Snær Magnason ανέτρεξε  στα βιβλία που τον είχαν εμπνεύσει περισσότερο όταν ήταν παιδί, σε βιβλία αστεία και προκλητικά, και αναρωτήθηκε αν θα μπορούσε να γράψει κι αυτός ένα τέτοιο. Ένα βιβλίο που θα διάβαζαν και θα ευχαριστιούνταν μικρά παιδιά, τα οποία, όμως, πολύ αργότερα θα μπορούσαν να ανακαλύψουν σε αυτό βαθύτερα νοήματα. Η έμπνευση τού ήρθε από πολλές μεριές. Από όσα τον ενθουσίαζαν και από όσα τον τρόμαζαν όταν ήταν παιδί. Από όσα τον εντυπωσίαζαν και από όσα ευχόταν. Όμως, η βασική του έμπνευση ήρθε από τον ίδιο μας τον Πλανήτη. όσο έγραφε, σκεφτόταν τη Μυθολογία, που μιλάει για θεούς του Έρωτα και του Πολέμου, αλλά δεν αναφέρει κάτι για τη ζωή σε έναν πλανήτη όπου οι πράξεις μας στη μια του πλευρά να επηρεάζουν την άλλη του πλευρά. Σκεφτόταν, επίσης, το πώς μια μαθηματική εξίσωση μπορεί να εξηγήσει τον κόσμο, όπως η περίφημη εξίσωση μάζας-ενέργειας E=mc². Το πώς ο Αϊνστάιν συνέδεσε πράγματα φαινομενικά διαφορετικά και ασύνδετα μεταξύ τους, την ενέργεια, τη μάζα και το φως, φτάνοντας στον πυρήνα των πραγμάτων. Επέλεξε ένα πολύ απλό σκηνικό για τη δράση, όχι πολιτείες και βασίλεια, αλλά έναν πλανήτη σκέτο, στον οποίον τα παιδιά ζουν μια τέλεια ζωή. Έπειτα, θέλησε να συστήσει στο κοινό του έναν νέο τύπο Κακού, έναν πλανόδιο πλασιέ τόσο διασκεδαστικό που εν τέλει γίνεται επικίνδυνος. Και ξαφνικά, βλέπουμε ότι τα μέχρι τότε φαινομενικά ασύνδετα πράγματα βρίσκουν τη θέση τους μέσα στην εξίσωση. Θα μπορούσαμε να το θέσουμε ως εξής: Ότι ο πλανήτης ισούται με την αγάπη επί τη φιλία στο τετράγωνο. Π=αφ². 

Το επόμενο παιδικό του βιβλίο, το “Τιμακιστάν. Το σεντούκι του χρόνου” (εκδόσεις Πατάκη) αναδείχτηκε βιβλίο της χρονιάς το 2013. Είναι μια μαγική και ταυτόχρονα προκλητική μελέτη του χρόνου και της χρήσης του. Του πήρε αρκετό καιρό να το γράψει και μάλιστα κάποια στιγμή σκεφτόταν να το συνθέσει ως τριλογία. Η αφήγηση για τον τρελό βασιλιά και την πριγκίπισσα ξεκίνησε ως μια μικρή παράπλευρη ιστορία μέσα στην ιστορία, αλλά έπειτα μεγάλωσε και κυριάρχησε μέσα στις σελίδες. Αυτό ήταν μάλλον το πιο δύσκολο κομμάτι, καθώς ο Andri ήθελε να γράψει κάτι πρωτότυπο, όμως του προέκυψαν κλασικές παραμυθικές αφηγήσεις με βασίλεια και πριγκίπισσες μέσα σε γυάλινα φέρετρα… Σταδιακά, όμως, βρήκε τον τρόπο να το κάνει όλο αυτό να “δουλέψει” και να ελιχθεί ως συγγραφέας ανάμεσα σε έναν παράξενο κόσμο και σε ένα βασίλειο, δημιουργώντας μια μοναδική ιστορία όπου το παραμύθι μπλέκεται αριστοτεχνικά με το πλέον δυστοπικό μέλλον και καλώντας μας ν’ αρπάξουμε τη ζωή από το χέρι ΤΩΡΑ! Στην ερώτησή μας σε ποιες ηλικίες απευθυνόταν όταν έγραφε το Τιμακιστάν απαντά πως πάντοτε σκέφτεται όλες τις ηλικίες όταν γράφει, καθώς το αναγνωστικό κοινό του είναι τόσο παιδιά όσο και παιδιά που… έχουν βγει στη σύνταξη, αυτά που συχνά ονομάζουμε ενήλικες. Όπως υποστηρίζει, άλλωστε, τα καλύτερα βιβλία είναι αυτά που ενώνουν τις οικογένειες, τα βιβλία στα οποία παιδιά, έφηβοι και ενήλικες μπορούν να βρουν κάτι να τους αγγίξει. Ένα τέτοιο βιβλίο είναι και το Τιμακιστάν.

Είναι το παρόν και το μέλλον μας δυστοπικό; Ο Andri είναι γενικά αισιόδοξος, αλλά η Επιστήμη… σηκώνει τα χέρια ψηλά, καθώς όσον αφορά στην ενέργεια και στη μόλυνση βρισκόμαστε σε ένα οριακό σημείο. Αν συνεχίσουμε έτσι, μπορεί να έρθουμε αντιμέτωποι με μια οικολογική κατάρρευση και να έχουμε να αντιμετωπίσουμε περιβαλλοντικές τραγωδίες μεγάλης κλίμακας. Είναι, άλλωστε, επιστημονικά τεκμηριωμένο πως και εμείς και τα παιδιά μας θα πρέπει μέσα στα επόμενα 30 χρόνια να λύσουμε ορισμένα υπερβολικά σύνθετα και ταυτόχρονα υπερβολικά σοβαρά περιβαλλοντικά θέματα.

Τα βιβλία του Andri Snær Magnason προφανώς έχουν πολιτικές διαστάσεις. Άλλωστε, όπως πιστεύει, μάλλον τα πάντα γύρω μας κρύβουν μια πολιτική διάσταση. Πολιτική είναι ακόμα και το να μην τολμάς να αναφέρεις όσα συμβαίνουν γύρω μας. Στον ίδιο, πάντως, αρέσει να εξερευνά μεγάλες ιδέες και να αντιμετωπίζει διλήμματα που μοιάζουν ως και δυσεπίλυτα. Στα παιδιά του Γαλάζιου Πλανήτη, ο Σούπερ Γκλαμ καρφώνει τον ήλιο και προσφέρει αιώνια λιακάδα, γεγονός που φυσικά έχει συνέπειες στην άλλη μεριά του Πλανήτη. Ξαφνικά, ο συγγραφέας κλήθηκε να αντιμετωπίσει μια σειρά από ιδιαίτερα σημαντικά ερωτήματα, σχετικά με τις ενεργειακές πηγές, την ισότητα, τη δημοκρατία, ακόμα και την ξένη βοήθεια. Τότε αναρωτήθηκε αν όλα αυτά “χωρούν” μέσα σε ένα παιδικό βιβλίο. Αναρωτήθηκε αν στο πλαίσιο της παιδικής λογοτεχνίας μπορούν να γίνουν εκλογές με κακό αποτέλεσμα. Αλλά τελικά βρήκε τρόπους να τα εντάξει όλα αυτά μέσα στην πλοκή του. Είναι όλα αυτά πολιτικά ζητήματα; Θα μπορούσαν να ονομαστούν και αλλιώς… Ηθικά ή φιλοσοφικά, για παράδειγμα. Το σίγουρο πάντως είναι ότι χρησιμοποιεί το πολιτικό στοιχείο μόνο αν αυτό μπορεί να ενταχθεί μέσα σε μια δυνατή ιστορία.

Η σχέση του, όμως, με την πολιτική δεν περιορίζεται στα βιβλία. Πριν από δυο χρόνια ήταν υποψήφιος για τις προεδρικές εκλογές στη χώρα του και ψηφίστηκε τρίτος. Βέβαια, ο πρόεδρος στην Ισλανδία δεν είναι μέλος ενός πολιτικού κόμματος, όπως ο πρωθυπουργός. Ο ρόλος του είναι, όπως και στη χώρα μας, περισσότερο συμβολικός. Όμως, μπορεί να να επηρεάσει την ατζέντα και να ενώσει τους πολίτες με ένα τρόπο διαφορετικό από αυτό των πολιτικών. Τα τελευταία χρόνια στην Ισλανδία συνέβησαν πολλά και ενδιαφέροντα, που έπρεπε να μπουν στην ατζέντα. Υπήρξαν για παράδειγμα περιβαλλοντικά θέματα στο Εθνικό Πάρκο στα Χάιλαντς, παρουσιάστηκαν προβλήματα στην “υγεία” των Ωκεανών, γράφτηκε ένα καινούριο Σύνταγμα που ποτέ δεν εφαρμόστηκε… Ο Andri θεωρεί – και μάλλον έχει δίκιο- ότι η πολιτική χρειάζεται πολύ πιο ενδιαφέρουσες φωνές από δικηγόρους, επιχειρηματίες και επαγγελματίες πολιτικούς. Όταν κάποια στιγμή είδε τη Φύση, τα ποτάμια και τους καταρράκτες των ισλανδικών Χάιλαντς, να παραδίδεται σε πολυεθνικές εταιρείες αλουμινίου, κατάλαβε ότι η χώρα του κινείτο προς μια κατεύθυνση εντελώς αντίθετη από αυτή προς την οποία θα έπρεπε να κινείται. Έτσι, έγινε ακτιβιστής. Και έπειτα έγινε ειδικός επί περιβαλλοντικών θεμάτων. Έγραψε, μάλιστα και ένα μη λογοτεχνικό βιβλίο, με τίτλο “Dreamland. Ένας οδηγός αυτοβοήθειας για ένα τρομοκρατημένο έθνος, που έγινε best seller και συνέβαλε εν τέλει στο να σωθούν ορισμένες περιοχές στην Ισλανδία.

O Andri Snær Magnason γνωρίζει ότι λέγοντας καλές ιστορίες και αναπτύσσοντας τη φαντασία και την κριτική σκέψη των παιδιών τους κάνεις καλό. Θεωρεί πως ζούμε σε σχεδόν μυθολογικούς καιρούς μιας και η φύση αλλάζει ταχύτατα. Τα παγόβουνα στην Ισλανδία καταστρέφονται, γεγονός που σημαίνει πως η φύση αλλάζει γεωλογική κλίμακα και μαζί της αλλάζουν και οι ανθρώπινες συνθήκες ζωής. Για να βρει λύσεις, η ανθρωπότητα χρειάζεται φαντασία, καινοτομία και στέρεο ηθικό έδαφος. Πιθανόν, όμως, η εξίσωση που θα δώσει τη λύση να υπάρχει. Και την έχει βρει ο ίδιος. Ο πλανήτης ισούται με την αγάπη επί τη φιλία στο τετράγωνο. Π=αφ². 

Ο Magnason θα δώσει διάλεξη με θέμα «Γράφοντας για τα παιδιά και τους νέους του ταλαίπωρου πλανήτη μας. Ένα σεντούκι του χρόνου στον μπλε πλανήτη» την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου στις 7 το βράδυ στο πλαίσιο του Μegaron Plus. Μαζί του θα συνομιλήσουν η σκηνοθέτιδα και παιδοψυχίατρος Σοφία Βγενοπούλου και ο συγγραφέας Φίλιππος Μανδηλαράς, που θα συζητήσουν τις πολιτικές προεκτάσεις των βιβλίων του, τις οικολογικές ανησυχίες του αλλά και τη γενικότερη στάση του ως καλλιτέχνη και πολιτικού όντος την εποχή της παγκοσμιοποίησης και των τεράστιων κλιματικών αλλαγών. Η συζήτηση θα γίνει στα ελληνικά και τα αγγλικά με ταυτόχρονη μετάφραση. Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη με δελτία προτεραιότητας τα οποία θα διανέμονται από τις 17:30. Μετά το πέρας της διάλεξης ο Magnason θα συναντήσει το κοινό και θα υπογράψει αντίτυπα των βιβλίων του.

Η ομιλία του βραβευμένου λογοτέχνη πραγματοποιείται στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας Ένας κόσμος συγγραφείς (A World of Writers) της διοργάνωσης «Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου 2018» του δήμου Αθηναίων, μέγας δωρητής της οποίας είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Η επίσκεψη του Αντρί-Σνερ Μάγκνασον στην Ελλάδα πραγματοποιείται με τη συνεργασία των: «Αθήνα 2018–Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του δήμου Αθηναίων, της Πρεσβείας της Ισλανδίας, του Megaron Plus και των Εκδόσεων Πατάκη. Με την  υποστήριξη του Δικτύου Πολιτισμού του δήμου Αθηναίων.