Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ. ΑΓΑΠΩΝΤΑΣ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΞ ΑΠΑΛΩΝ ΟΝΥΧΩΝ

0

Το βιβλίο ήταν από τα μωρουδιακά μου χρόνια και παραμένει μέχρι σήμερα ο πιο πιστός μου σύντροφος. Δεν μπορώ να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς λέξεις και ιστορίες και κάνω ό,τι μπορώ για να φτάσουν ολοένα και περισσότερα βιβλία στα χέρια ολοένα και περισσότερων ανθρώπων. Χαίρομαι όταν βλέπω βιβλία γύρω μου, σε χέρια, σε τραπέζια, σε ΜΜΜ, σε παραλίες, σε βιβλιοθήκες και λυπάμαι όταν αντιλαμβάνομαι πως ορισμένοι τα ταυτίζουν με εξαναγκασμό, με αγγαρεία… Ποιος φταίει; Οικογένεια και σχολείο. Τι κάνουμε; Πάμε να φέρουμε τα πάνω κάτω και να γεμίσουμε τα σπίτια με τη χαρά και τη μαγεία της ανάγνωσης.

Λίγο πριν από την έναρξη της σχολικής χρονιάς, βρέθηκα στις Εκδόσεις Πατάκη για να συναντήσω την Κατερίνα Κρις, συγγραφέα και εικονογράφο, και τον Δικαίο Χατζηπλή, συγγραφέα, δυο λαμπερές προσωπικότητες που εργάζονται άοκνα στον χώρο του παιδικού βιβλίου, δυο πλάσματα που δεν γίνεται να μη στρέψουν τα παιδιά προς την ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων. Και σας μεταφέρω σχεδόν αυτούσια τα όσα είπαμε. Μόλις ολοκληρώσετε την ανάγνωση της κουβέντας μας, θα τρέξετε στο κοντινότερό σας βιβλιοπωλείο, σας το υπογράφω!!!Πελιώ: Η πρώτη ερώτηση που έχω αφορά τα δικά σας παιδικά χρόνια. Διαβάζατε; Πόσο διαβάζατε; Τι διαβάζατε; Συνεχίσατε να διαβάζετε καθώς μεγαλώνατε; (Αν και είστε ακόμα πιτσιρίκια, φυσικά…)

Κατερίνα: Αν διάβαζα λέει; Ουυυυ, εκατοντάδες κόμιξ! Αλλά κάτι ήταν κι αυτό, αφού το ξεφύλλισμα είναι από μόνο του μια καλή συνήθεια! Η μύησή μου στη μαγεία των βιβλίων έγινε σταδιακά, με λίγα, καλά βιβλία που έφερναν δώρο καλοί οικογενειακοί ή σχολικοί φίλοι. Κι επειδή τα –αποκλειστικά δικά μου– βιβλία ήταν λίγα, είχα την ευκαιρία να τα μελετώ ξανά και ξανά, από διάφορες γωνίες! Δεν ήταν μόνο η ιστορία που με ενθουσίαζε, μα και οι γραμματοσειρές, οι γκραβούρες, τα εξώφυλλα, η μυρωδιά του χαρτιού, οι ίδιοι οι συγγραφείς! Πολύ νωρίς προσπάθησα να μιμηθώ τη δημιουργία βιβλίων  «κατασκευάζοντας» τα δικά μου! Μερικά μάλιστα τα είχα πουλήσει στους γείτονες (αν και οι περισσότερες σελίδες ήταν εντελώς κενές!!!) Φυσικά, όλη αυτή η «έλλειψη» βιβλίων στα παιδικά μου χρόνια, άφησε ως παρενέργεια τις σημερινές, πολύωρες βόλτες μου στα βιβλιοπωλεία και την ακατάσχετη αγορά βιβλίων!

Δικαίος: Εγώ, πάλι, ήμουν παιδί που δεν διάβαζε. Αν και μεγάλωνα σε ένα σπίτι γεμάτο βιβλία και γονείς που διάβαζαν συνεχώς, με είχε κερδίσει το παιχνίδι στους δρόμους, τα παιχνίδια με φανταστικούς φίλους, τα αθλήματα και τα σκαρφαλώματα σε δέντρα. Το διάβασμα το ξεκίνησα λίγο αργότερα και ήταν δώρο, ειδικά όταν οι φανταστικοί μου φίλοι άρχισαν να με αποχαιρετούν. Διάβασα σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς που αργότερα είχα την τύχη (λόγω επαγγέλματος) να γνωρίσω και από κοντά. Και συνέχισα να διαβάζω, όπως κάθε αναγνώστης που απολαμβάνει τις καλές ιστορίες που σε οδηγούν επίμονα στην επόμενη σελίδα.

Πελιώ: Φανταζόσασταν ποτέ όταν ήσαστε παιδιά ότι κάποια στιγμή, είτε μέσω των κειμένων σας είτε μέσω της τέχνης σας, θα γινόσασταν «οδηγοί ανάγνωσης» για τα παιδιά επόμενων γενιών;

Κατερίνα: Δεν μου έχει περάσει ποτέ από το μυαλό, ούτε όταν ήμουν μικρή αλλά ούτε και τώρα που μεγάλωσα (λέμε τώρα) πως θα γινόμουν ή είμαι «οδηγός ανάγνωσης». Το μόνο που ξέρω είναι πως καίγομαι να δημιουργήσω κάποια πράγματα, όχι για να γίνω «οδηγός», αλλά γιατί οι ίδιοι οι φανταστικοί χαρακτήρες μου το ζητάνε, ίσως γιατί θέλουν να βρεθούν κοντά στα παιδιά και να τους πουν –οι ίδιοι– τα μυστικά τους. Εγώ απλώς ζωγραφίζω την πόρτα που θα τους βγάλει από το χαρτί!

Δικαίος: Ούτε εγώ ξέρω αν μπορώ να δεχθώ τον χαρακτηρισμό του οδηγού. Ίσως βάζω ένα μικρό λιθαράκι σε μια διαδικασία που απαιτεί προσπάθεια πολλών, καλά λογοτεχνικά βιβλία, θετικά επιδραστική οικογένεια, σχολείο που ενθαρρύνει και δράσεις από φορείς που θα λειτουργήσουν καταλυτικά σε όλη αυτή την προσπάθεια.

Πελιώ: Αχ, σας έπιασε η μετριοφροσύνη σας. Τέλος πάντων. Έστω ότι πρέπει να υιοθετήσετε μια περσόνα φιλαγνωσίας. Ποιο όνομα και ποια χαρακτηριστικά θα της δίνατε, ώστε να μην είναι βαρετή και απωθητική; Γιατί έχω την υποψία πως η λέξη φιλαναγνωσία μπορεί να τρομάζει ορισμένους, ας πούμε, «βιβλιοφοβικούς»…

Κατερίνα: Μα αλήθεια τώρα, υπάρχουν «βιβλιοφοβικοί»; Νομίζω πως αυτή η λέξη είναι βαριά. Μάλλον υπάρχουν κάποιοι που απλώς δεν έχουν πειστεί ακόμα! Η περσόνα  μου, τώρα, σίγουρα θα είχε κάτι μυστήριο, περίεργο, γεμάτο εκπλήξεις, ίσως και λίγο επικίνδυνο, ίσα ίσα για να δημιουργήσω την εντύπωση στα παιδιά πως το βιβλίο είναι κάτι απαγορευμένο, οπότε θα τους τράβαγε κάπως την προσοχή! Θα ονόμαζα τη διαδικασία «μαγειανάγνωση»!

Δικαίος: Σε μένα η λέξη φιλαναγνωσία ακούγεται φιλική. Απλώς, χρειάζεται να βοηθήσουμε τους βιβλιοφοβικούς να την ακούσουν με διαφορετική χροιά. Περσόνα, όπως ξέρεις, έχω ήδη φτιάξει, στο τελευταίο μου βιβλίο, Στην κρυψώνα του γιγαντιαίου χιμπαντζή. Ονομάζεται Μερόπη Σελιδοπούλου και βοηθάει τα παιδιά να βρουν αυτή τη μία ιστορία που θα τα αγγίξει, θα ακουμπήσει τον εσωτερικό τους κόσμο και τις προσλαμβάνουσές τους και θα τους χαρίσει ένα νέο ερέθισμα για να απογειώσουν τη φαντασία τους. Και τότε η σπίθα ανάβει.

Πελιώ: Έστω τώρα ότι έχετε μπροστά σας ένα τσούρμο πιτσιρίκια (λεπτομέρεια: με ολοκαίνουργια κινητά στα χέρια). Πώς θα τα πείθατε να στραφούν στη λογοτεχνία;

Κατερίνα: Θα τους έλεγα να δημιουργήσουμε μια σκηνή από κάποιο βιβλίο και να τη γυρίσουμε με τις τέλειες κάμερες που διαθέτει το κινητό τους! Είναι σχεδόν αδύνατο να πείσεις τα παιδιά να αφήσουν το κινητό και να πιάσουν ένα βιβλίο –από τη στιγμή που το κινητό έχει ήδη γίνει συνήθεια! Δύσκολα γυρνάς πίσω όταν έχεις ήδη δαγκώσει το «μήλο»… Τις μεγάλες συζητήσεις (και εξηγήσεις) για το πώς ένα κινητό καταβροχθίζει ό,τι πολυτιμότερο έχεις –που είναι φυσικά ο χρόνος– πρέπει να τις κάνουμε στα παιδιά πολύ πριν εθιστούν στη χρήση της τεχνολογίας. Αλλά για να συμβεί αυτό, πρέπει πρώτα εμείς οι ίδιοι να απεμπλακούμε από αυτούς τους εθισμούς!

Δικαίος: Θέλει κόπο και χρόνο. Τα παιδιά πελαγώνουν με τα πολλά «πρέπει». Χρειάζεται να τα ακούσουμε, να μιλήσουμε μαζί τους για θέματα που τα ενδιαφέρουν (όσο και αν μας είναι δύσκολο), να μπούμε σε μια πραγματική διαλεκτική σχέση μαζί τους χωρίς να είμαστε κριτικοί και, αφού δημιουργήσουμε εμπιστοσύνη, στη συνέχεια να αρχίσουμε να προτείνουμε νέες διαδρομές. Και είμαι σίγουρος, το έχω δει με τα μάτια μου, ότι η ενέργειά τους μπορεί να διοχετευθεί σε νέες δημιουργικές δραστηριότητες μέσα στις οποίες είναι και το λογοτεχνικό βιβλίο. Πάντως, θα πρέπει να αποδεχθούμε ότι τα κινητά δεν θα φύγουν εύκολα από τα χέρια τους. Και ότι αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό.

Πελιώ: Όχι, δεν είναι απαραίτητα κακό και θεωρώ ότι άμεσα θα τα «εκμεταλλευτούμε» κιόλας. Αυτό που με προβληματίζει περισσότερο είναι ότι για πολλά παιδιά (γεγονός που πιθανότατα πηγάζει από τους γονείς τους), η ανάγνωση είναι ταυτισμένη με το σχολείο, που με τη σειρά του είναι ταυτισμένο με τον καταναγκασμό, τα «πρέπει» που προανέφερες, Δικαίο. Γιατί, όμως, πολλοί άνθρωποι, ανεξαρτήτως ηλικίας, νομίζουν ότι τα βιβλία είναι βαρετά και όχι διασκεδαστικά; Μου φαίνεται αδιανόητο. Πώς έχει δημιουργηθεί αυτή η μεγάλη παρεξήγηση; Μπορούμε να τη λύσουμε;

Κατερίνα: Δεν νιώθω ειδική για να μιλήσω ούτε έχω παιδιά για να ξέρω. Μπορώ να απαντήσω με τις αναμνήσεις μου και να πω πως αυτό που θα μπορούσε να «δουλέψει» σ’ εμένα θα ήταν ένας «μέντορας», κάποιος που –ενθουσιασμένος κι ο ίδιος από τα βιβλία– θα κινούσε την περιέργειά μου για έναν τελείως διαφορετικό κόσμο. Και φυσικά, θα βοηθούσε τα πρώτα βιβλία που θα πρότεινε αυτός ο κάποιος να είναι πραγματικά καλά, να σε «ταξιδεύουν» στους πιο μαγικούς κόσμους! Τα πρώτα διαβάσματα πρέπει να είναι μικρά αριστουργήματα ώστε τα παιδιά να ενθουσιαστούν, πολύ πριν αποκτήσουν από μόνα τους το κριτήριο του τι είναι καλό, μέτριο, κακό ή βαρετό.

Δικαίος: Οι γονείς πολλές φορές πιέζουν τα παιδιά να διαβάσουν λογοτεχνία έχοντας τον φόβο ότι αν το παιδί τους δεν διαβάσει (όπως διάβασαν εκείνοι ή όπως διαβάζουν άλλα παιδιά) θα μείνει πίσω, δεν θα ανοίξει τους ορίζοντές του κ.τ.λ. Ο τρόπος παρότρυνσης, όμως, όταν δεν είναι ο σωστός, δημιουργεί στο παιδί πίεση όπως ακριβώς και το «κάνε τα μαθήματά σου».  Ό,τι καταναγκαστικό, φυσικά, γίνεται αγγαρεία και δημιουργεί αντιστάσεις. Νομίζω πως η λύση βρίσκεται στη μίμηση. Διαβάζουμε όλοι μαζί στο σπίτι από μικρή ηλικία, απολαμβάνουμε όλοι μαζί και αφήνουμε χρόνο και για παιχνίδια. Επίσης εγκαταλείπουμε κάθε βιβλίο που δεν μας αρέσει. Η προσπάθεια αυτή μπορεί να ενδυναμωθεί και με βιβλιοπαρουσιάσεις, με τακτικές επισκέψεις στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς μας για να ψαχουλέψουμε και να ανακαλύψουμε νέα βιβλία, με βόλτες σε βιβλιοθήκες και εκθέσεις βιβλίων, γνωρίζοντας συγγραφείς… Αν στο τέλος δούμε ότι δεν καταφέρνουμε και πολλά, καλό είναι να αποδεχθούμε ότι στο παιδί μπορεί και να μην αρέσει τελικά το διάβασμα. Ίσως το ανακαλύψει στο μέλλον.

Πελιώ: Άλλο ένα σοβαρό πρόβλημα που αναζητά λύση είναι το ακόλουθο: Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και α) οι γονείς τους σταματούν να τους διαβάζουν β) αυξάνονται οι σχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες γ) αυξάνεται η χρήση νέων τεχνολογιών δ) αυξάνεται το κείμενο και μειώνονται οι εικόνες στα βιβλία, οι ώρες ανάγνωσης συνήθως μειώνονται. Εκεί τι κάνουμε;

Κατερίνα: Ε, εκεί, είτε θα αποδεχτούμε πως χάσαμε για πάντα το παιχνίδι είτε θα «ξυπνήσουμε» (γιατί κι εμείς κοιμόμαστε) και θα προσπαθήσουμε να βγάλουμε από την τεχνητή ύπνωση και τα παιδιά! Ο κόσμος που ζούμε είναι κάθε άλλο παρά «φιλαναγνωστικός», είναι ένα είδος αιχμαλωσίας μέσα σε χιλιάδες υποχρεώσεις και κυρίως οθόνες που «κόβουν» τις σκέψεις κι επιτρέπουν το χάζι μέχρι παράλυσης! Κι αν θέλουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά (και το μυαλό τους) πρέπει πρώτοι απ’ όλους εμείς να αντισταθούμε σε όλα αυτά και να επαναστατήσουμε, με πάρα πολύ καλά βιβλία στα χέρια μας!  Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Με τη λιγοστή ενέργεια που μας απομένει, ας βρούμε τη δύναμη να κάνουμε «shut off» τις οθόνες πριν το κάνουν αυτές σ’ εμάς και να εμπνεύσουμε τα παιδιά να απολαύσουν πιο ιδιαίτερους κόσμους με τη φαντασία τους!

Δικαίος: Δυστυχώς, είναι μια πραγματικότητα η οποία χρειάζεται συλλογική προσπάθεια. Οι γονείς μεγαλώνουν μαζί με τα παιδιά τους και αλλάζουν και οι ίδιοι.  Επιφορτισμένοι και κουρασμένοι και με τις καθημερινές τους υποχρεώσεις αδυνατούν να ακολουθήσουν τους νέους ρυθμούς, οπότε και αδυνατεί και η προσπάθειά τους. Εκεί έρχεται να παίξει τον σημαντικό του ρόλο το σχολείο και τα προγράμματα φιλαναγνωσίας. Εμπνευσμένοι εκπαιδευτικοί κάνουν θαύματα.. Επίσης, σημείωσε ότι αν τα παιδιά έχουν γίνει βιβλιοφάγοι από μικρή ηλικία, ακόμη και με διαλλείματα, κάποια στιγμή θα επιστρέψουν στη λογοτεχνία.

Πελιώ: Με αφορμή τους εκπαιδευτικούς που ανέφερες, Δικαίο, ας εξετάσουμε λίγο τη σχέση σχολείου και φιλαναγνωσίας. Έχετε μεγάλη εμπειρία από τη μεταξύ τους σχέση, σίγουρα μεγαλύτερη από τη δική μου. Προφανώς, έχετε συναντήσει φωτισμένους εκπαιδευτικούς που πλάθουν αναγνώστες. Όμως, ας μη γελιόμαστε, ιδιαίτερα στη δημόσια εκπαίδευση, δεν νομίζω ότι το σχολείο οδηγεί τα παιδιά προς το βιβλίο. Η πλειονότητα των δασκάλων και των καθηγητών δεν έχουν καν εικόνα της τρέχουσας βιβλιοπαραγωγής, των δραστηριοτήτων που μπορούν να γεννηθούν μέσα από τα λογοτεχνικά κείμενα και της παιδαγωγικής/διασκεδαστικής λειτουργίας του βιβλίου, συχνά πολύ πιο ουσιαστικής από τη στείρα αναπαραγωγή του συντηρητικού και απαρχαιωμένου προγράμματος σπουδών. Πώς θα μπορούσε να αλλάξει αυτό; 

Κατερίνα: Ο Δικαίος είναι –δικαίως– πιο ειδικός από εμένα σε αυτόν τον τομέα. Η δουλειά των εκπαιδευτικών είναι εξαιρετικά δύσκολη και είμαι σίγουρη πως όποιον κι αν ρώταγες θα ήθελε «ένα χεράκι»! Για μένα αυτό που λείπει είναι οι ιδέες. Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν έκτακτες ομάδες βιβλίου όπου 4-5 δημιουργικοί άνθρωποι από τον χώρο (και όχι μόνο) θα συναντιούνται εθελοντικά και μέσα από πολύωρα brainstormings θα ετοιμάζουν λίστες με ιδέες για τους εκπαιδευτικούς –τι θα μπορούσαν δηλαδή να κάνουν για να ξυπνήσουν στα παιδιά την αγάπη τους για το βιβλίο. Για παράδειγμα, θα μου άρεσε να οριστεί μια ώρα την εβδομάδα όπου τα ίδια τα παιδιά να «συνταγογραφούν» σε κάθε συμμαθητή τους κάποιο βιβλίο που τους έκανε πραγματικά εντύπωση ή που «ταιριάζει» στον χαρακτήρα του. Μπορεί να είμαι στον κόσμο μου και τα πράγματα να μη λειτουργούν όπως τα ονειρεύομαι, αλλά θέλω πολύ να βοηθήσω. Στην περίπτωση που οι εκπαιδευτικοί ενδιαφέρονται, count me in!

Δικαίος: Χρειάζεται μια συλλογική πολιτική βιβλίου και προγραμμάτων φιλαναγνωσίας στο σχολείο, που θα σχεδιαστεί από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, ώστε να μπορέσει να ανθήσει το λογοτεχνικό βιβλίο. Πριν από χρόνια, υπήρχε η ώρα φιλαναγνωσίας και μετά καταργήθηκε. Όπως καταργήθηκε και ο εθνικός φορέας βιβλίου, που ενεργοποιούσε δράσεις στα σχολεία. Πολλά σχολεία δεν έχουν καν βιβλιοθήκη, άλλα καλούνται να λύσουν άλλα σημαντικότερα για τη λειτουργία τους, οπότε μένει πίσω η φιλαναγνωσία. Πάντως, βλέπω σε όλα τα σχολεία, δημόσια και ιδιωτικά, να γίνονται σπουδαίες προσπάθειες, δυστυχώς με την πρωτοβουλία λίγων εκπαιδευτικών.

Πελιώ: Με τα κακογραμμένα ή ακόμα και με τα μέτρια παιδικά βιβλία τι κάνουμε;

Κατερίνα: Τα στραβά μάτια! Κάνουμε πως δεν τα βλέπουμε δηλαδή και τα αφήνουμε να λιώνουν στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Ε, κάποια στιγμή θα πάψουν να υπάρχουν. Για μένα, αυτά τα βιβλία (όχι μόνο τα κακογραμμένα μα και αυτά που έχουν κακή αισθητική) είναι ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΑ. Ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τη στροφή των παιδιών στα άλλα «θεάματα»! Και φυσικά δεν ρίχνω την ευθύνη μόνο στα κακά βιβλία μα και σε όλους όσοι βοήθησαν ώστε αυτά να κυκλοφορήσουν και να φτάσουν στα χέρια των παιδιών.

Δικαίος: Και φυσικά, εκπαιδευόμαστε με καλά λογοτεχνικά κείμενα, για να μπορούμε να αναγνωρίζουμε και να αποφεύγουμε τα κακά.

Πελιώ: Πόσο σας ευχαριστώ για όλη την κουβέντα! Πάω τώρα να χαζέψω βιβλία που μιλούν για βιβλία για να προτείνω σε γονείς και παιδιά. 

Κατερίνα: Να προτείνω κάτι! Όταν νιώθω μπερδεμένη, πάντα λέω μέσα μου πως τα παιδιά έχουν την απάντηση! Θα ήθελα στο Τaλκ να βρείτε παιδιά που αγάπησαν το διάβασμα και να τα ρωτήσετε τι ήταν αυτό που τα βοήθησε να ανακαλύψουν τη μαγεία της ανάγνωσης.

Πελιώ: Φανταστική ιδέα! Δεσμεύομαι! Καλή μας σχολική χρονιά!

Αφού τα ’παμε και τα συμφωνήσαμε, άφησα την Κατερίνα και τον Δικαίο στα γραφεία τους, στην Πειραιώς, και πήγα μέχρι το βιβλιοπωλείο Πατάκη, για να επιλέξω βιβλία που θα σας κάνουν να αγαπήσετε τα βιβλία! Ιδού οι προτάσεις μου για…μαγεία της ανάγνωσης!

• Στην κρυψώνα του γιγαντιαίου χιμπατζή, Δικαίος Χατζηπλής
• Χαριστική βιβλιοθήκη, Αντώνης Παπαθεοδούλου, Δικαίος Χατζηπλής
• Η μυστηριώδης βιβλιοθηκάριος, Dominique Demers
• Η φανταστική προπονήτρια, Dominique Demers
• Η καινούρια δασκάλα, Dominique Demers
• Πες-πες Μία ιστορία, Μαρία Παπαγιάννη
• Η κιβωτός της Θέκλας, Μαρία Παπαγιάννη
• Η χύτρα που κελαηδούσε ιστορίες, Μαρία Παπαγιάννη
• Βιβλιοφάγος κατά… λάθος! Μαρία Παπαγιάννη
• Εγώ, ο Αριστοτέλης, μισώ τα βιβλία,Ingrid Chabbert
• Η ντετέκτιβ Ανιές, Julia Donaldson
• Αυτό ΔΕΝ είναι βιβλίο με εικόνες! Serzio Ruzzier
• Ο θησαυρός του Βιβλιοπόντικα (χαρτόδετη έκδοση)     Βαγγέλης Ηλιόπουλος  [Και γενικά όλη η σειρά με τον Βιβλιοπόντικα]
• ΌΛΑ μπορείς να τα ζήσεις σε ένα βιβλίο, Βαγγέλης Ηλιόπουλος
• Ο βιβλιοφάγος κύριος Αλεπούδης, Franziska Biermann
• Ο Βιβλιοσκώληκας, Debi Gliori
• Φραντζ Κλάφτα – Τα λόγια είναι περιττά, Κατερίνα Κρις
• Χαρτοφοβία (αναμορφωμένη έκδοση), Susanna Tamaro
• Έξι φίλοι και ένα δώρο, Μάνος Κοντολέων
• Χτύπα ξύλο, Κατερίνα Σέρβη
• Έλα να φτιάξουμε ένα βιβλίο, Nadine Palmaerts
• Το βιβλίο που σου εξηγεί τα πάντα για τους κολλητούς,  Francoize Boucher