Η συναίνεση στο σχολείο

0

«Πάνο! Δεν μπορείς να βγεις από την τάξη για διάλειμμα, αν δε φορέσεις το μπουφάν σου!»
«Μα, κυρία… δεν κρυώνω!»
«Αντιγόνη! Γιατί βλέπω φαγητό στο πιάτο σου; Πρέπει να το φας όλο!»
«Μα γιατί; Δεν πεινάω άλλο!»

Διάλογοι συχνοί, στις τάξεις των σχολείων, και ειδικά στην προσχολική και στην πρώτη σχολική ηλικία, από εκπαιδευτικούς που προσπαθούν με αγάπη και κόπο να κρατήσουν τα παιδιά ζεστά, ντυμένα και χορτασμένα. Όμως… ποιος θα ορίσει πόση ζεστασιά και πόση τροφή έχει ανάγκη το σώμα του παιδιού; Ας ξεκινήσουμε λίγο διαφορετικά και την απάντηση στο παραπάνω ερώτημα θα τη βρούμε στη συνέχεια του κειμένου. Στο κείμενο αυτό, θα συζητήσουμε για τη συναίνεση στο σχολείο.

«Τι είναι συναίνεση;» θα αναρωτηθεί κάποιος, και σίγουρα ένα παιδί. Συναίνεση είναι η ξεκάθαρη συμφωνία μου, το ξεκάθαρο «ναι» μου για να προχωρήσει ο άλλος σε κάτι που με αφορά. Η κουλτούρα της συναίνεσης χτίζεται από τη στιγμή που γεννιόμαστε, με την ικανότητα του φροντιστή, γονιού και εκπαιδευτικού, να αφουγκράζεται το πώς αντιδράμε σε ένα ερέθισμα. Στο προ-γλωσσικό στάδιο η αντίδραση έρχεται αποκλειστικά από το σώμα, το τέντωμα, το σφίξιμο, το γύρισμα του κεφαλιού, το κλάμα. Όταν κατακτάμε την ικανότητα να επικοινωνούμε με τον λόγο, η συναίνεση έρχεται και μέσα από τα λόγια μας, το ξεκάθαρο «ναι» και το ξεκάθαρο «όχι» μας.

Μέσα στην τάξη

Ας ταξιδέψουμε, όμως, για λίγο μαζί στις τάξεις των σχολείων. Άραγε η κουλτούρα της συναίνεσης έχει βρει χώρο να καλλιεργηθεί; Σκεφτείτε τον αποχωρισμό τα πρωινά, που συχνά έρχεται βίαια στην πόρτα ενός σχολείου, χωρίς το παιδί να ερωτηθεί αν νιώθει έτοιμο ή να πάρει χρόνο για να νιώσει έτοιμο. Πόσες φορές έχουμε δει γονείς και εκπαιδευτικούς να νιώθουν αμήχανα σε τέτοιες στιγμές, μπροστά σε ένα παιδί που εξαναγκάζεται να μπει σε μια τάξη απολύτως αποδιοργανωμένο συναισθηματικά;

Πώς θα ήταν άραγε αν επενδύαμε χρόνο στο να οργανώσουμε τους αποχωρισμούς με τη συνεργασία των εκπαιδευτικών, με συζήτηση με τα παιδιά από πριν, με εργαλεία επικοινωνίας που θα μας έδινε το σχολείο, ρωτώντας τα αν χρειάζονται περισσότερο χρόνο πριν μπουν στην τάξη, στη φάση της προσαρμογής τους; Τα παιδιά θα ένιωθαν σίγουρα μεγαλύτερη ασφάλεια, θα ένιωθαν πιο ορατά, θα εμπιστεύονταν.

Στον χώρο της τάξης, πόσο εμπιστευόμαστε το παιδί στο να ορίσει την ανάγκη του να μοιραστεί τα νέα του στην παρέα ή να σιωπήσει, στο να επιλέξει τους φίλους με τους οποίους θα παίξει ή τα παιχνίδια που αρέσουν στο ίδιο, στο να αποφασίσει για την ποσότητα της τροφής που θα καταναλώσει ή για το αν χρειάζεται περισσότερες στρώσεις ρούχων;

Συχνά οι εκπαιδευτικοί, σε έναν αυτόματο πιλότο και οι ίδιοι, προσπαθούν να τα κάνουν όλα γρήγορα και «σωστά», κρατώντας το σύστημα του σχολείου και τους γονείς ευχαριστημένους και καταλήγοντας άθελά τους να καταπιέζουν το παιδί. Το παιδί που δεν επιλέγει, το παιδί που αποφασίζουν άλλοι για εκείνο, το παιδί που δεν ερωτάται για όσα το αφορούν.

Να σε κάνω μια αγκαλιά;

Κι έπειτα, έρχονται οι αγκαλιές. Πελώριες και ζεστές. Μα και πάλι, ρωτάμε το παιδί; Ρωτάμε το παιδί πριν το αγκαλιάσουμε; Ρωτάμε το παιδί αν νιώθει καλά με την αγκαλιά των συμμαθητών του; Δεχόμαστε τα όρια που μπορεί να βάλει ή το ενοχοποιούμε; «Δεν είναι ωραίο να αρνείσαι την αγκαλιά του συμμαθητή σου, εκείνος σε αγαπάει τόσο πολύ!»

Επιτρέπουμε στο παιδί να μη θέλει να χορέψει; Να τραγουδήσει; Να παίξει; Να γαργαληθεί; Να αγκαλιαστεί; Να φιληθεί; Ακούμε το παιδί και το μήνυμα πίσω από τα όρια που μας βάζει ή προσπαθούμε να καταλύσουμε τα όρια; Κι εδώ επιστρέφουμε στο αρχικό ερώτημα: «Ποιος θα ορίσει, αλήθεια, πόση ζεστασιά και πόση τροφή έχει ανάγκη το σώμα του κάθε παιδιού;»

Το ίδιο το παιδί –και μόνο– είναι εκείνο που θα ορίσει τις ανάγκες του σώματός του, μια και αυτός είναι ο μόνος δρόμος για να μάθει να ακούει και να εμπιστεύεται το σώμα. Το σώμα που είναι ο οδηγός μας για το ντύσιμο και την τροφή, αλλά και το σώμα που είναι ο οδηγός μας για τα αγγίγματα και τις συμπεριφορές που θα δεχθούμε ή που θα πούμε «όχι», «στοπ!»

Εκπαιδευτικοί και γονείς

Τα παιδιά μιμούνται συμπεριφορές, πρώτα του οικογενειακού τους περιβάλλοντος, και έπειτα των κύκλων όπου κοινωνικοποιούνται, με ιδιαίτερα επιδραστικό τον κύκλο του σχολείου, όπου μπορούμε –και επιβάλλεται σιγά σιγά– να κάνουμε όλο και περισσότερο χώρο στη συναίνεση.

Μέσα από το κείμενο αυτό δεν κουνάμε το δάχτυλο στους δασκάλους. Προσωπικά, θεωρώ πως η δουλειά τους είναι η σπουδαιότερη και τη φέρουν εις πέρας χωρίς καν την υποστήριξη, τους πόρους ή τη συνεχή επιμόρφωση που οι ίδιοι χρειάζονται.

Άλλοτε, ένα ακόμη εμπόδιο είναι οι γονείς, που κι εκείνοι άθελά τους ζητούν να είναι οι ρουτίνες των σχολείων στον αυτόματο πιλότο, πιέζοντας τους εκπαιδευτικούς, αγνοώντας τη σημαντικότητα της ερώτησης στο παιδί, πριν προχωρήσουμε σε οτιδήποτε το αφορά. «Να έρθει σπίτι ταϊσμένο!», «Μην τυχόν και το αφήσετε χωρίς μπουφάν στο διάλειμμα!»

Αν μάλιστα σκύψουμε πάνω από το πλαίσιο του σπιτιού, θα δούμε και εκεί εικόνες καθημερινών παραβιάσεων προς τα παιδιά: κάνοντας τρύπες στα αυτιά τους χωρίς να τα ρωτήσουμε, πιέζοντας τα να κουρευτούν όπως αρέσει σε εμάς, διαλέγοντας εμείς ρούχα που εκείνα δεν αγαπούν, διαλέγοντας παιχνίδια και δραστηριότητες που εκείνα δεν επιλέγουν και δυσκολεύονται, πιέζοντάς τα να αγκαλιάσουν και να φιλήσουν γνωστούς και συγγενείς γιατί έτσι είμαστε «σωστοί» και «ευγενικοί».

Παρατηρώντας και παρακολουθώντας ως θεραπεύτρια γενιές παραβιασμένων ανθρώπων, που κανείς δεν τους μίλησε για τα δικαιώματά τους, για το δικαίωμα στο «όχι», στην αυτοδιάθεση, στη συναίνεση, με πολλή βεβαιότητα θα πω πως δεν χρειαζόμαστε άλλους «σωστούς» και «ευγενικούς» ανθρώπους, που θα προσπαθούν να είναι αποδεκτοί πάση θυσία. Χρειαζόμαστε ανθρώπους που θα είναι πρώτα ευγενικοί με τον εαυτό τους, κρατώντας τον μια σφιχτή αγκαλιά, τιμώντας τις ανάγκες και τις επιθυμίες του, σεβόμενοι τα όρια του, συγχωρώντας τα λάθη του, αγαπώντας τον. Μόνο έτσι θα έχουμε ανθρώπους ψυχικά υγιείς, έτοιμους να συνδεθούν σε σχέσεις ώριμης αγάπης, με πυρήνα τη συναίνεση και τη συγκατάθεση στο πώς θα ζούμε μαζί, χωρώντας και οι δυο, ολόκληροι και ακέραιοι, σε όποιας μορφής σχέση σχηματίζουμε.

Και βέβαια, ας κρατήσουμε όλοι στο μυαλό και στην καρδιά μας πως, δημιουργώντας και καλλιεργώντας μια κουλτούρα συγκατάθεσης στο σπίτι και στο σχολείο, δημιουργούμε τις πλέον κατάλληλες συνθήκες, ώστε τα παιδιά να διεκδικούν τα δικαιώματά τους και να βάζουν ξεκάθαρα  τα όρια τους, όταν εμείς πια δεν (θα) είμαστε εκεί. Γιατί η εκπαίδευση στη συναίνεση στο σχολείο και στο σπίτι αποτελεί το μέσο πρόληψης της κακοποίησης στα παιδιά.

Η Φρόσω Φωτεινάκη είναι συμβουλευτική ψυχολόγος, ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεύτρια. Για περισσότερες σκέψεις, εργαλεία και υλικό για τη συναίνεση και το ασφαλές άγγιγμα, ξεφυλλίστε το εικονογραφημένο βιβλίο της «Να σε κάνω μια αγκαλιά;», που κυκλοφορεί από εκδόσεις Διόπτρα. Για δράσεις, παιχνίδια και δραστηριότητες που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε στην τάξη για να μιλήσετε για τη συναίνεση, ανατρέξτε στο εκπαιδευτικό υλικό που έχει σχεδιαστεί για το βιβλίο, με την υποστήριξη της παιδοψυχολόγου Ελένης Πρωτόπαπα, https://ftp.dioptra.gr/pr/AGKALIA_EKPAIDEYTIKO.pdf