ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΟΥΚΑΛΑΝΙ: Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΧΟΥΝ ΚΑΤΑΣΤΕΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ Ή ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΕΝΟΧΛΗΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

0

Μετά τη μεγάλη συνέντευξη της Μαριλένας Τριανταφυλλίδου και της Βάσιας Παρασκευοπούλου για την κατάσταση που επικρατεί (και) εξαιτίας της πανδημίας στο θέατρο και τις παραστατικές τέχνες για παιδιά, για το επόμενο χρονικό διάστημα θα δημοσιεύουμε συνεντεύξεις με καλλιτέχνες και ομάδες που ασχολούνται με το παιδικό θέαμα και θέλουν να μιλήσουν για την παρούσα κατάσταση στη χώρα μας και να κινητοποιήσουν το «απόν» Υπουργείο Πολιτισμού. Στο Τaλκ, προετοιμάζουμε το project αυτό εδώ και τέσσερις μήνες και σας ζητάμε, μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσής σας, να βοηθήσετε και εσείς, κοινοποιώντας τα κείμενα αυτά και καθιστώντας έτσι ορατούς μια σειρά από ανθρώπους που αγαπούν τα παιδιά και θέλουν να τα εκπαιδεύσουν και να τα διασκεδάσουν, αλλά δεν μπορούν. Σήμερα, κοντά μας ο Βασίλης Κουκαλάνι, ιδρυτής της Συντεχνίας του Γέλιου.

• Συντεχνία του Γέλιου: -Συν: η αναφαίρετη υπεραξία του ‘μαζί’, Τεχνία: θεατρική μαστοριά του παιχνιδιού. “Συντεχνία”, δανειζόμενοι τον όρο από τους τεχνίτες που ανέδειξαν τη συνεργατική ιδέα, όπως άλλωτε οι βυρσοδέψες, οι ωρολογοποιοί ή οι χαλκωματάδες. Όμως το αγαθό που παράγουμε και προάγουμε εμείς είναι το γέλιο. Γέλιο αμιγώς οργανικό, μη ελεγχόμενο γέλιο που ευφραίνει καρδίαν και απελευθερώνει την αναίτια χαρά της ύπαρξης. Επιπλέον, γέλιο του Τσάρλι Τσάπλιν, ανατρεπτικό και σκωπτικό, το μυστικό όπλο των παιδιών όταν βγάζουν τη γλώσσα στους μεγάλους και των αδύνατων όταν περιπαίζουν τους ισχυρούς. Το γέλιο, τέλος, της συγκίνησης όταν αναγνωρίζεις τον εαυτό σου στον απέναντι, εκείνο που ενώνει τους ανθρώπους καθώς τους σταματάει από το να σκέφτονται μονάχα με το νου. Η Συντεχνία του Γέλιου ξεκίνησε το 2011 στο Θέατρο Πορεία με την παράσταση «Μια Γιορτή στου Νουριάν» και το θέμα του ρατσισμού και της πολιτισμικής συμφιλίωσης, προτείνοντας ένα νέο χειραφετημένο, αντιαυταρχικό και κοινωνικό θέατρο για παιδιά και νέους. Το υλικό μας βρίσκει τη βάση του στον παραδοσιακό θεατρικό τρόπο του GRIPS Theater του Βερολίνου και ως επί τω πλείστων στα έργα που έγραψε ο Volker Ludwig (συγγραφέας του θρυλικού «Μορμόλη»). Τα έργα μας είναι κωμωδίες, ψυχαγωγικές, ρεαλιστικές ιστορίες καθημερινότητας με τις οποίες τα παιδιά μπορούν να ταυτιστούν άμεσα. Ένα θέατρο που αντλεί από τις δικές τους εμπειρίες, καθιστώντας το δραματικό δρώμενο κάτι που μπορεί να τους απασχολεί και πέραν του χρόνου της παράστασης. Η ομάδα μας έχει την πεποίθηση ότι τα παιδιά αντιπροσωπεύουν πάντα τη λογική, τη φαντασία και την αλληλεγγύη απέναντι στον στερεότυπο κόσμο των ενηλίκων. “Τίποτα δεν χρειάζεται να μείνει όπως είναι αν είμαστε ενωμένοι και λειτουργούμε με κοινό νου, αγάπη και λίγη αυθάδεια.” Αυτό είναι το διαχρονικό σύνθημα του θεάτρου μας και ισχύει σε κάθε γωνιά του κόσμου. Πρέπει να εμψυχώνει και να ψυχαγωγεί.

• Είμαι ο Βασίλης Κουκαλάνι, είμαι ηθοποιός και ίδρυσα την Ομάδα Νεανικού Θεάτρου “Συντεχνία του Γέλιου” το 2011. Η ομάδα μας ξεκίνησε με έναν βασικό κορμό συνεργατών τα πρώτα της 5 χρόνια, κυρίως ηθοποιών όπως ο Πέτρος Σπυρόπουλος, η Ηρώ Μπέζου, ο Μιχάλης Τιτόπουλος, η Πολυξένη Ακλίδη, ο Γιώργος Δάμπασης, ο Παντελής Δεντάκης, ο Τζούλιο Κατσής, εκ των οποίων οι περισσότεροι έπαιξαν στα πρώτα μας καθοριστικά έργα, όπως «Νουριάν», «Τζέλα, Λέλα, Κόρνας» και «Είστε και Φαίνεστε». Διαρκείς συνεργάτες και στελέχη της ομάδας παραμένουν σχεδόν από την αρχή ο Φοίβος Δεληβοριάς, οι σκηνογράφοι Αλεξάνδρα Σιάφκου και Αριστοτέλης Καρανάνος και ο σκηνοθέτης Γιώργος Παλούμπης. Το ενδιαφέρον μου το 2011, και αργότερα το πάθος μου, για το παιδικό και νεανικό θέατρο πυροδοτήθηκε καθαρά από τις κοινωνικές συγκυρίες που έφεραν ένα εντόνως δημιουργικό αδιέξοδο. Έναν χρόνο πριν μας είχε ανακοινωθεί η μεγάλη οικονομική κρίση, είχε περάσει ένας δύσκολος χειμώνας, ο συλλογικός φόβος και η κατάθλιψη, η επιθετικότητα και η δυσπιστία εναλλάσσονταν αισθητά στον καθημερινό παλμό της Αθήνας. Την ίδια άνοιξη, όμως, υπήρξαν αυθόρμητα κινήματα διαμαρτυρίας, που κορυφώθηκαν με την πολύμηνη κατάληψη της πλατείας Συντάγματος. Μέσα από αυτή τη ρουτίνα δακρυγόνων και τις βροχές των γκλομπ άρχισαν και κάποιες συζητήσεις ανάμεσα στους καλλιτέχνες: Πώς παίρνουμε θέση – ποιος είναι ο ρόλος μας; Οι τέχνες, στην περίπτωσή μας οι παραστατικές, έμοιαζε να αναζητούν τώρα τον δύσκολο ρόλο τής σύγκρουσης, της αντίστασης, μιας κοινωνικής υπεράσπισης που διεκδικεί και εφαρμόζει νέες δυναμικές έκφρασης. Αυτό με οδήγησε πίσω σε έναν τρόπο που γνώριζα από την παιδική ηλικία: αυτόν του θεάτρου GRIPS. Ένα θέατρο με κοινωνικό όραμα και προοπτική αλλαγής. Με ιστορίες που προκαλούν και γελοιοποιούν τους “ισχυρούς”, που πάνω απ ‘όλα εμψυχώνει και χειραφετεί. Θέατρο για ανθρώπους, όχι για παιδιά. Προβλήματα, όχι παραμύθια. Προτάσεις λύσεων – ρεαλιστικές και όχι δια μαγείας. Και όλα στο καζάνι της κοινωνίας, όχι σε πριγκηπικούς πύργους. Αυτό ήθελα να κάνω, μάλλον περισσότερο απ’ αυτό, ήταν η ανάγκη μου να γίνω χρήσιμος και μάλιστα επειγόντος.

• Το πρώτο lockdown μας βρήκε απλά στα μέσα τις θεατρικής σεζόν, όταν δυο επιτυχημένες παραστάσεις μας έπαιζαν στο Σύγχρονο Θέατρο για δεύτερη χρονιά, το έργο «Πιο δυνατός κι από τον Σούπερμαν» και «Ο Μορμόλης». Μας ανέκοψε πάνω που είχαμε μεγάλη φόρα και μεγάλη ομάδα, αφού και οι δυο παραστάσεις είχαν πολλές διπλές διανομές, είχαμε μπει σε μια ροή συνεργατικότητας όπως την επιδιώκαμε εδώ και πολύ καιρό και η Συντεχνία πρόσφερε δουλειά σε πολλούς ηθοποιούς. Έτρεχαν ταυτόχρονα δυο θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα σε σχολεία επιδοτούμενα από το ΥΠΠΟ και το θέατρο GRIPS. Υπήρχε μια σύνδεση και αυτοπεποίθηση για τη δουλειά μας και την ανταπόκριση που έχει γνωρίσει. Είχε προηγηθεί ένα καλοκαίρι όπου και οι δυο παραστάσεις μας είχαν παίξει στο Βερολίνο, στο διεθνές φεστιβάλ “On the Child’s Side”, είχε παίξει στην Αθήνα η γερμανική παράσταση του GRIPS «Το κενό στο φράχτη» που είχα σκηνοθετήσει για τα 50 χρόνια του θεάτρου και ήταν βασισμένο στην εμπειρία της Συντεχνίας του Γέλιου με την παράσταση «Τζέλα, Λέλα, Κόρνας», και συνολικά υπήρχε η πίστη ότι ανοίγονται προοπτικές… Ίσως η πρώτη απαγόρευση του Μαρτίου και του Απριλίου να είχε μια σχετικά περιπετειώδη αίσθηση ως νέα εμπειρία, με το φαινομενικό σταμάτημα όλου του πλανήτη, και με κάποιον τρόπο σκεφτόμασταν ότι μπορεί να είναι μια ευκαιρία ανασύνταξης, συλλογικής αλλά και ατομικής. Τώρα όμως (αυτή η συνέντευξη γράφεται την 7^η Νοεμβρίου, πρώτη μέρα του δεύτερου καθολικού lockdown), που οι ζωές μας μαντρώνονται ξαφνικά για δεύτερη φορά, στερείται από μια ολόκληρη κοινωνία η ελπίδα της επικοινωνίας, των οραμάτων και της ψυχαγωγίας. Τώρα λοιπόν, καθώς βλέπουμε έναν συννεφιασμένο χειμώνα να μας χτυπάει την πόρτα, μπορούμε σαν ομάδα να πούμε μόνο: χωρίς έντονα φωτισμένα θέατρα, τα πράγματα θα είναι πολύ πιο σκούρα.

• Τον Μάρτιο μπήκαμε σε αναστολή και δόθηκαν τα προβλεπόμενα επιδόματα σε όλους τους εργαζόμενούς μας μέχρι και τον Ιούλιο, η στήριξη για τις ΑΜΚΕ ακόμα δεν έχει πληρωθεί από το υπουργείο, που κι αυτή της παρηγοριάς είναι, ή μάλλον μια αστεία πρόφαση κρατικής συνέπειας και λειτουργικότητας, ίσα για να μη φωνάζουμε.

• Σε πρακτικό επίπεδο θέλουμε να προκαλέσουμε την προσοχή του κράτους, αλλά συνάμα και του καλλιτεχνικού χώρου και κατεστημένου, ότι υπάρχει και η τέχνη που αφορά τις νεαρές ηλικίες, η οποία όμως πια, μετά τα χρόνια της κρίσης, έχει πάψει να λογαριάζεται ως τέχνη, ή τέλος πάντων ως καλλιτεχνική ψυχαγωγία, αφού δεν επιχορηγείται και δεν στηρίζεται από την πολιτεία με κανέναν τρόπο. Σαν ομάδα πρεσβεύουμε την ιδέα ότι τα παιδιά, οι μαθητές, οι νέοι, αποτελούν μια ισχυρή κοινωνική τάξη που όμως δεν είναι πια τόσο ηχηρή και παρεμβατική όσο θα της αναλογούσε σε μια υγιή κοινωνία. Η συγκεκριμένη κυβέρνηση έχει αποδείξει όλο το διάστημα της πανδημίας ότι δεν ενδιαφέρεται με κανέναν τρόπο για οποιοδήποτε από τα αυτονόητα κοινωνικά αγαθά, όπως είναι η υγεία, η παιδεία και η τέχνη σε όλο της το φάσμα. Οι τέχνες, λοιπόν, δεν λογαριάζονται, εμπαίζονται με χυδαίο τρόπο και φαίνεται να καθιστούν τον τελευταίο τροχό της αμάξης στην συνολική αυτή απαξίωση της κυβέρνησης προς οτιδήποτε δεν παράγει μετρήσιμη υπεραξία και κέρδος, και μέσα σε αυτή την αλυσίδα ευτελισμού ο τελευταίος τροχός, η ρεζέρβα, μοιάζει να είναι οι παραστατικές τέχνες για παιδιά. Γι’ αυτό υπογράφουμε την επιστολή και ελπίζουμε και σε εντατικοποίηση της συζήτησης και των διεκδικήσεων μας.

• Φυσικά τα δεδομένα αυτού του χειμώνα μας προκαλούν δισταγμό και επιφυλακτικότητα, αλλά ξεκινήσαμε αποφασισμένοι να πάμε κόντρα στο ζοφερό κλίμα και στον φόβο, να πάρουμε ένα ρίσκο, ώστε να παραμείνουμε ενεργοί και αισιόδοξοι. Επενδύσαμε σε συνδυασμό με κάποια στήριξη από κοινωνικές οργανώσεις που μας επέτρεψε να εργαστούμε και να φτιάξουμε την νέα εκδοχή της πρώτης μας παράστασης «Μια Γιορτή στου Νουριάν», που έτσι κι αλλιώς προγραμματίζαμε για το ξεκίνημα της φετινής σεζόν. Τώρα, μας έκλεισαν πριν μια βδομάδα ως θέατρο και από σήμερα βρισκόμαστε πια συλλογικά στα κλουβιά μας. Θα είμαστε όμως πανέτοιμοι να παίξουμε με το που ανοίξουν τα θέατρα.

• Τα κακώς κείμενα στον χώρο μας προϋπήρχαν της πανδημίας και τα ξέραμε. Εκείνο που θα μπορούσαμε ίσως να αλλάξουμε τώρα είναι να επαναπροσδιορίσουμε τους τρόπους διεκδίκησής μας απέναντι σε αυτά τα κακώς κείμενα. Να γίνουν συζητήσεις, ζυμώσεις και δράσεις σε συλλογικό επίπεδο που θα ξεσκεπάσουν, θα ξεμπροστιάσουν τους μηχανισμούς που απαξιώνουν τον πολιτισμό μας. Είναι ίσως ευκαιρία να δείξουμε ή να θυμίσουμε ότι είμαστε χρήσιμοι, μάλλον απαραίτητοι -και για την διεκδίκηση αυτού ίσως να γίνουμε και λίγο ενοχλητικοί και επικίνδυνοι. Γι’ αυτό το λόγο υποστηρίζω και συντάσσομαι στην πρωτοβουλία της Μαριλένας και της Βάσιας για τη δράση στο θέατρο για νεαρές ηλικίες.

• Η σχεδόν πλήρης υποβάθμιση των καλλιτεχνικών μαθημάτων στα σχολεία  δε θα έλεγα πια ότι με εκπλήσσει. Αν κρίνουμε από το πώς αντιμετωπίζεται γενικότερα η μόρφωση από την κυρίαρχη πολιτική, που στα σχολεία καταργεί ολόκληρους επιστημονικούς κλάδους ως μη παραγωγικούς, αν δεις με ποιον τρόπο αυτή η κυβέρνηση στοχοποιεί το σύνολο των νέων ως τους βασικούς υπεύθυνους της διασποράς του ιού με την “ανευθυνότητά τους”, ενώ αρνείται επιδεικτικά να προστατέψει τα δημοτικά σχολεία με τη δημιουργία μικρότερων τάξεων, ε, είναι φανερό ότι προετοιμάζεται μια πραγματικότητα ανταγωνιστική, αποστειρωμένης γνώσης, χωρίς σκέψη, χωρίς φαντασία και χωρίς συλλογικά και προσωπικά οράματα, χωρίς αλληλεγγύη -προετοιμάζεται μάλλον η δημιουργία ατέλειωτων καραβανιών ανεγκέφαλων εργασιακών δυνάμεων.  Η πραγματικότητα των παιδιών και των νέων έχει μια μεταβλητότητα και κάποιες κοινωνικές δυσκολίες και αδικίες επαναλαμβάνονται ή προστίθενται με καινούργιους τρόπους, εκείνο που όμως παραμένει διαχρονικά σταθερό είναι ο τρόπος σκέψης που έχουμε να αντιτάξουμε “εμείς” τα παιδιά, η λαχτάρα για ελευθερία και αυθορμητισμό, η αυτοδιάθεση, η εφεύρεση και η εφαρμογή νέων ιδεών, η παντοδυναμία της αλληλεγγύης και βέβαια η άποψη ότι η ζωή είναι μια διαρκής περιπέτεια αλλαγής και προόδου. Νομίζω ότι αυτή η φύση μας είναι που καθιστά τον πολιτισμό και την παιδεία επικίνδυνα ή τουλάχιστον ενοχλητικά αγαθά για το σύστημα.

• Θέλουμε οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να έρθουν στα θέατρα όταν ανοίξουν, αφού έχει αποδειχτεί ότι είναι από τα πιο ασφαλή μέρη συνάθροισης, αλλά κυρίως γιατί θα είναι μια πράξη αντίστασης και εμψύχωσης απέναντι στην ζοφερή κατάσταση που βιώνουμε συλλογικά.